MÜSLÜMAN BİR ŞEHRE BAKMAK: BATILI SEYYAHLARIN İSTANBUL'A DAİR İLK İZLENİMLERİ

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 36 - 62, 22.12.2022

Uğur Akbulut

https://doi.org/10.56252/turktarars.1212562

Cited By: 1

Öz

İstanbul, konumu ve doğal güzellikleriyle tarihin her döneminde ilgi çekici bir şehir olmuştur. Marmara Denizi, İstanbul Boğazı, Haliç, Anadolu kıyıları ve Marmara Denizi’nde yer alan irili ufaklı adalar şehir manzarasıyla mükemmel bir bütünlük oluşturur. Roma İmparatoru Konstantin tarafından Byzantion şehrinin genişletilmesiyle kurulan Konstantinopolis, bir Hristiyan şehri olarak kurulmuş ve başta Ayasofya Kilisesi olmak üzere inşa edilen abidevi yapılar şehrin Hristiyan kimliğine güç katmıştır. Konstantinopolis’in kuruluşuyla ilgili anlatılan çeşitli efsaneler de şehrin dinî karakterine katkı sağlamıştır. 1453 yılında Konstantinopolis’in Türklerin eline geçmesi Hristiyanlar arasında ciddi bir travmaya sebep olmuştur. Fethin hemen ardından sembol yapı Ayasofya Kilisesi camiye dönüştürüldüğü gibi zaman içerisinde inşa edilen camiler ve camilere bitişik minarelerle Müslüman İstanbul ortaya çıkmış ve bu kez şehir Müslüman kimliğine bürünmüştür. Bu çalışmada amaç, Hristiyan Batılıların Müslüman İstanbul’u gördüklerinde hissettikleri duyguyu anlayabilmektir. Bilhassa denizden bakıldığında ilk göze çarpan cami ve minarelerin Hristiyan duygu dünyasında yarattığı tesiri görmek ve daha önemlisi Hristiyan olma bilincinin şehrin güzelliğini idrak ve kabul etmede bir engel teşkil edip etmediğini öğrenebilmektir. Bunun için XVI. yüzyıldan itibaren seyahatname örnekleri seçilmiş ve dört asra yaklaşan bir süre zarfında İstanbul’a ilişkin yaklaşımın süreklilik arz edip etmediği incelenmiştir. Bu inceleme neticesinde bazı seyyahların İstanbul’un güzelliği karşısında hissettikleri duyguları anlatıp geçtiği görülürken büyük bir kısmı ise uzaktan gördükleri güzelliğin yanına yakın plandaki çirkinliği ilave etme ihtiyacı hissetmişlerdir. Böylece okuyucularına, uzaktan bakıldığında mükemmel görünen Osmanlı Devleti’nin aslında içten içe çürüyüp bozulmakta olduğu umudu verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Konstantinopolis, seyahatname, seyyah.

Kaynakça

• Amicis, Edmondo De, İstanbul (1874), Çev. Beynun Akyavaş, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 2013.
• Baron de Tott, 18. Yüzyılda Türkler, Kervan Kitapçılık, İstanbul bty.
• Baron W. Wratislaw, Baron W. Wratislaw’ın Anıları, Çev. M. Süreyya Dilmen, Boyut Matbaacılık, İstanbul 1996.
• Belon, Pierre, Pierre Belon Seyahatnamesi İstanbul ve Anadolu Gözlemleri (1546-1549) Antakya, Adana, Konya, Afyon, Kütahya, Bursa, Çev. Hazal Yalın, Kitap Yayınevi, İstanbul 2020.
• Bertrandon de la Broquiére’in Denizaşırı Seyahati, Çev. İlhan Arda, İstanbul: Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
• Blount, Henry, Doğu Akdeniz’e Yolculuk (1634), Çev. Dilek Berilgen Cenkçiler, Ed. Recep Boztemur, ODTÜ Yayıncılık, Ankara 2010.
• Botton, Alain de, Seyahat Sanatı, Çev. Ahu Sıla Bayer, Sel Yayıncılık, İstanbul 2018.
• Breüning, Hans Jacob, Breüning Seyahatnamesi Doğu Ülkelerine Yolculuk; İstanbul 1579, Çev. Selma Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2020.
• Busbecq, Ogier Ghiselin de, Türk Mektupları, Kanuni Döneminde Avrupalı Bir Elçinin Gözlemleri (1555-1560), Çev. Derin Türkömer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• Casti, Giovanni Battista, Bir İstanbul Seyahati-1788, Çev. Akif Tunç, Cinius Yayınları, İstanbul 2019.
• Chardin, Jean, Chardin Seyahatnamesi, İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran, 1671-1673, Çev. Ayşe Meral, Ed. Stefanos Yerasimos, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• Chateaubriand, François, Paris İstanbul Kudüs Bir Seyahat Günlüğü, Yay. Haz. Ercan Balkış, İlkbiz Yayınevi, İstanbul 2004.
• Christmast, Henry, İstanbul ve Ege Yollarında İzmir, Efes, Bergama, Salihli, Alaşehir, Denizli, Akhisar, 1851, Çev. Mustafa Özbaş, Kitap Yayınevi, İstanbul 2012.
• Clavijo, Ruy Gonzales de, Anadolu Orta Asya ve Timur, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ses Yayınları, İstanbul 1995.
• Coşan, Leyla, 16. Yüzyılda Almanların Türklerden Korunmak İçin Yazdığı Dualar Tanrım Bizi Türklerden Koru, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2012.
• De Kay, James Ellswort, 1831-1832 Türkiye’sinden Görünümler, Çev. Serpil Atamaz Hazar, Ed. Recep Boztemur, ODTÜ Yayıncılık, Ankara 2009.
• Dernschwam, Hans, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü, Çev. Yaşar Önen, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
• Du Loir Seyahatnamesi, IV. Murad Döneminde Bir Fransız Seyyahın Maceraları, Çev. Mustafa Daş, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2016.
• Ducellier, Alain - Michel Balard, Konstantinopolis 1054-1261, Ed. Can Belge, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• Ebersolt, Jean, Bizans İstanbulu ve Doğu Seyyahları, Çev. İlhan Arda, Pera Turizm ve Ticaret AŞ, İstanbul 1996.
• Eyice, Semavi, “Ayasofya”, IV, DİA, 1991, s. 206-210.
• Fresne-Canaye, Philippe du, Fresne-Canaye Seyahatnamesi, 1573, Çev. Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2017.
• Gautier, Theophile, İstanbul, Dünyanın En Güzel Şehri, Çev. Nuriye Yiğitler, Profil Kitap, İstanbul 2018.
• Grelot, Josephus, İstanbul Seyahatnamesi, Çev. Maide Selen, İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş, İstanbul 1998.
• Gyllius, Petrus, İstanbul’un Tarihi Eserleri, Çev. Erendiz Özbayoğlu, Eren Yayıncılık, İstanbul 1997.
• Herodotos, Tarih, Çev. Müntekim Ökmen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
• Hughes, Bettany, İstanbul Üç Şehrin Hikâyesi, Çev. Abdullah Yılmaz, Alfa Basım Yayım, İstanbul 2017.
• İnalcık, Halil, “İstanbul: Türk Devri”, DİA, XXIII, 2001, s. 220-239.
• Kuban, Doğan, İstanbul Bir Kent Tarihi Bizantion Konstantinopolis İstanbul, Çev. Zeynep Rona, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Lady Hornby, Kırım Savaşı Sırasında İstanbul, Çev. Kerem Işık, Kitap Yayınevi, İstanbul 2017.
• Lamartine, Alphonse de, Souvenirs, Impressions, Pensées et Paysages, Pendant un Voyage en Orient (1832-1833), III, Paris 1835.
• Lethaby, William Richard – Harold Swainson, The Church of Sancta Sophia Constaninople a Study of Byzantion Building, Macmillan&Co., London&New York 1894.
• Magdalina, Paul, Ortaçağda İstanbul, Altıncı ve On Üçüncü Yüzyıllar Arasında Konstantinopolis’in Kentsel Gelişimi, Çev. Barış Cezar, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2017.
• Mantran, Robert, İstanbul Tarihi, Çev. Teoman Tunçdoğan, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Marion-Crawford, Francis, 1890’larda İstanbul, Çev. Şeniz Türkömer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
• Mars, Evgenia, Abdülhamid İstanbul’unda Bir Kadın Seyyah, Çev. Hüseyin Mevsim, Kitap Yayınevi, İstanbul 2019.
• Martin, Guillaume, İstanbul’a Seyahat, Çev. İsmail Yerguz, İstiklal Kitabevi, İstanbul 2007.
• Meriç, Ümit, Seyyahların Aynasında Şehirlerin Sultanı İstanbul, Albaraka Türk Yayınları, İstanbul 2010.
• Olivier, Antoine, 18. Yüzyılda Türkiye ve İstanbul, Haz. Aloda Kaplan, Köprü Kitapları, İstanbul 2016.
• Pardoe, Julia, Sultanlar Şehri İstanbul, Çev. M. Banu Büyükkal, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Pertusier, Charles, Promenades Pittoresques dans Constantinople et sur les rives du Bosphore: suivies d’une Notice sur la Dalmatie, I, H. Nicolle, A La Librairie Stéréotype, Paris 1815.
• Ponting, Clive, Dünyanın Yeşil Tarihi, Çev. Ayşe Başçı, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012.
• Raczynski, Edward, Edward Raczynski’nin Türkiye Seyahati Günlüğü, Çev. Sabire Arık, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• Rilke, Anna Grosser, Avrupa Saraylarından Yıldız’a İstanbul’da Bir Hoş Sada, Çev. Deniz Banoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Schiltberger, Johannes, Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427), Çev. Turgut Akpınar, İletişim Yayınları, İstanbul 1997.
• Schweigger, Salomon, Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581, Çev. Selma Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
• Seetzen, Ulrich Jasper, İstanbul Günlükleri, 12 Aralık 1802-22 Haziran 1803, I, Çev. Selma Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2017.
• Smith, Albert Richard, İstanbul’da Bir Ay, Çev. Mehmet Şerif Erkek, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015.
• Tafur, Pero, Pero Tafur Seyahatnamesi 9 Mayıs 1437 – 22 Mayıs 1438, Çev. Hakan Kılınç, Kitap Yayınevi, İstanbul 2016.
• Thévenot, Jean, Thévenot Seyahatnamesi, Çev. Ali Berktay, Ed. Stefanos Yerasimos, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, Haz. Mertol Tulum, İstanbul: Baha Matbaası, 1977.
• Twain, Mark, Türkiye Seyahati, Çev. Damlı Aslı Altan, Yirmidört Yayınları, İstanbul 2007.
• Valon, Alexis de, Abdülmecit Dönemi’nde Türkiye Doğu’da Bir Yıl, Çev. İsmail Yerguz, Say Yayınları, İstanbul 2015.
• Villehardouin, Geoffroi de, IV. Haçlı Seferi Kronikleri, Çev. Ali Berktay, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008.
• Wittman, William, Osmanlı’ya Yolculuk 1799-1800-1801, Çev. Belkıs Dişbudak, ODTÜ Yayıncılık, Ankara 2011.