A COMPARATIVE ANALYSIS OF THE TRANSLATION OF THE ARABIC SOURCE TEXT OF NAGUIB MAHFOUZ'S MİRÂMÂR NOVEL FROM ENGLISH INTERLANGUAGE TO TURKISH

Year 2023, Volume: 6 Issue: 2, 302 - 320, 31.12.2023

Murat Özcan , Gürkan Dağbaşı , Yasin Murat Demir

https://doi.org/10.37999/udekad.1365043

Abstract

This study analyses the translation of Egyptian writer Necip Mahfûz's novel Mirâmâr, originally written in Arabic, from English interlanguage into Turkish, and evaluates it in terms of equivalence. It is known that translation is a textual and linguistic transfer process from the source language to the target language. From past to present, translation has served as a bridge between languages and cultures. Translation introduces a situation, culture, subject and many other things that were previously unknown, and conveys different dimensions of known things. It is not easy for a translator to find an equivalent word or expression for each expression during translation. Every culture has its own words and expressions. Among the languages being translated, the translator must provide the closest translation to the target language without loss of meaning. The better equivalence is achieved between the source text and the target text, the better the translation will be. The novel Mirâmâr, whose source language is Arabic, was first translated into English. It has also been translated from English to Turkish. It has been determined that some meaning losses occur when another language is introduced in this way. It needs to be re-translated from Arabic to Turkish to avoid such loss of meaning. It is recommended to follow an editorial process for translations made using intermediate languages.

Keywords

Miramar, Naguib Mahfouz, Arabic, Equivalence, Interlanguage, Loss of meaning.

NECÎB MAHFÛZ’UN MİRÂMÂR ADLI ROMANININ ARA DİL İNGİLİZCEDEN YAPILAN TÜRKÇEYE ÇEVİRİSİ İLE ARAPÇA KAYNAK METNİNİN KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEMESİ

Abstract

Bu çalışma, Mısırlı yazar Necip Mahfûz’un Mirâmâr adlı orijinali Arapça olan romanının ara dil İngilizceden Türkçeye yapılmış çevirisini incelemekte ve eşdeğerlik açısından değerlendirmektedir. Çevirinin kaynak dilden erek dile yapılan metinsel ve dilsel bir aktarım işlemi olduğu bilinmektedir. Geçmişten bugüne kadar çeviri diller ve kültürlerarasında bir köprü vazifesi görmektedir. Daha önce haberdar olunmayan bir durum, kültür, konu ve benzeri birçok şeyi çeviri tanıtmakta, tanınan şeylerin ise farklı boyutlarını aktarmaktadır. Çeviri sırasında her ifadeye eşdeğer bir sözcük ya da ifade bulmak bir çevirmen için kolay değildir. Her kültür kendisine has sözcükler, ifadeler barındırır. Çevirisi yapılan diller arasında çevirmenin anlam kaybı olmadan en yakın şekilde hedef dile aktarım sağlaması gerekmektedir. Kaynak metin ve hedef metin arasında ne kadar iyi eşdeğerlik sağlanırsa çeviri o kadar iyi olacaktır. Kaynak dili Arapça olan Mirâmâr romanı öncelikle İngilizceye çevrilmiştir. İngilizceden de Türkçeye çevrilmiştir. Bu şekilde araya başka bir dil girince birtakım anlam kayıpları oluştuğu tespit edilmiştir. Bu tarz anlam kayıplarının oluşmaması için Arapçadan Türkçeye yeniden çevrilmesi gerekmektedir. Ara dil kullanılarak yapılan çeviriler için de editoryal bir süreç izlenmesi tavsiye edilmektedir.

Keywords

Mirâmâr, Necip Mahfûz, Arapça, Eşdeğerlik, Ara dil, Anlam kaybı.

References

• Aksoy, N. B. (2001). Çeviride çevirmen seçimleri ışığında çeviri eleştirisi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4 (3), s.1-16.
• Aktaş, T. (1996). Çeviri işlemine genel bir bakış. Orsen Matbaacılık.
• Baran, E. (2022). Necîb Mahfûz’un “Evlâdu Hâratinâ” adlı romanının Türkçe ve İngilizce çevirilerinin karşılaştırılması. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (26), 1141-1154. DOI: 10.29000/rumelide.1074099
• Baran, E. (2023). Necîb Mahfûz’un “El Liss ve’l Kilâb (Hırsızla Aynasızlar)” adlı roman çevirilerinin çeviri stratejileri kapsamında karşılaştırılması (Çeviri eşdeğerliliği ve eşdeğersizliği açısından incelenmesi). RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (34), 1085-1101. DOI: 10.29000/rumelide.1316248
• Civelek, Y. & Baran, E. (2020). Necîb Mahfûz’un “Bedletu’l-Esir (Esir Üniforması)” adlı hikâyesinin Türkçe çevirileri ve film uyarlaması üzerine bir değerlendirme (çeviri stratejileri ve çeviri eşdeğerliliği açısından). Nüsha, 20 (51), 215-246. DOI: 10.32330/nusha.732698
• Dağbaşı, G. (2017). Arapçadan Türkçeye yapılan şiir çevirilerinde ara dil kullanımı problemi. Turkish Studies, international periodical for the languages, literature and history of Turkish or Turkic, 12 (22), 287-300. DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12262
• Dursun, D. (1993). Cemal Abdünnâsır, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 7, 296-301.
• Görgün, H. (2004). TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 29, 553-555.
• Güzeler, F. B. & Arkan, Z. (2022). Zekeriyyâ Tâmir’in el-Aʿdâʾ adlı öyküsünün Türkçe çevirisinde deyiş kaydırmaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (4), 1241-1252. DOI: 10.32709/akusosbil.1032706
• Kocabıyık, H. S. (2022). Jean Paul Vinay ile Jean Darbelnet, Peter Newmark, Anthony Pym ve Gideon Toury’nin kuramları ışığında Necîb Mahfûz’un “Başkan’ın Öldürüldüğü Gün” adlı romanındaki dil oyunlarının Türkçe çevirisinin analizi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (28) , 610-629. DOI: 10.29000/rumelide.1132601
• Kocabıyık, H. S. & Özcan, M. (2022). Nida, Schleiermacher ve Lefevere’in kuramları ışığında Necîb Mahfûz’un “Hırsız ve Köpekler” adlı romanındaki dil oyunlarının Türkçe çevirisinin analizi. International Journal of Social And Humanities Sciences Research (Jshsr), 9 (81), 279-295. Https://Doi.Org/10.26450/Jshsr.2974
• Koç, C. T. (2018). Necîb Mahfûz'un Midak Sokağı romanındaki atasözlerinin çeviride eşdeğerlik açısından değerlendirilmesi. Nüsha, 18 (46), 123-142. DOI: 10.32330/nusha.416089
• Komisyon (2006). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mahfouz, N. (1993). Miramar. Doubleday Dell Publishing Group.
• Mahfûz, N. (1967). Mirâmâr. Dâru Misr Li’t-Tibâ’a.
• Mahfûz, N. (2013). Miramar. Çev. Suat Ertüzün. Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Mengü, G. (2002). Dil, kültür ve düşünce ilişkisine antropolojik bir bakış. Antropoloji, (14), 67-80. DOI: 10.1501/antro_0000000275
• Mohammed, A. (2017). Necîb Mahfûz'un Sersera Fevka'n-Nîl "Nil Üstünde Gevezelik" adlı eserinde Arapça - Türkçe çeviride kalıp ifadelerin aktarım bakımından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, M. (2017). Nobel ödüllü Mısırlı yazar Necîb Mahfûz’un el-Kahiretu’l-Cedide adlı romanının Türkçe çevirisindeki dil oyunlarının eşdeğerlik açısından incelenmesi. Journal of Turkish Studies, 12 (7), 619-632. DOI:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11470
• Şanverdi, H. İ. & Işıdan, A. (2021). Makine çevirisi: Türkçe-Arapça çeviri bağlamında Google ve Yandex çeviri örneği. Söylem Filoloji Dergisi, 6 (1), 207-221. DOI: 10.29110/soylemdergi.869080
• Tanır, E. (2020). Arap dilinde deveyle ilgili kelimelerde anlam genişlemesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. John Benjamins Publishing Company.
• Ürün, K. (1997). Çağdaş Mısır romanında Necîb Mahfûz ve toplumcu gerçekçi romanları. Esra Yayınları.
• Yıldız M. (2017). Türkiye’de Necîb Mahfûz literatürüne genel bir bakış. Uluslararası Ortadoğu Kongresi: Dil, Tarih ve Edebiyat. Yıldız, M. (1998). Necîb Mahfûz'un Mîrâmâr adlı romanı üzerine bir inceleme, EKEV Akademi Dergisi, 1 (2), 275-298.
• Yıldız, M. (2009). Necîb Mahfûz: hayatı, eserleri ve Türkçe çevirileri, Nüsha, 29, 17-28.
• Yıldız, M. (2019). Necîb Mahfûz. TDV İslâm Ansiklopedisi, EK-2, 348-350. https://islamansiklopedisi.org.tr/Necîb-Mahfûz.
• Yıldız, M. & Kurt, G. (2018). Çeviride kayıplar sorunu: Necîb Mahfûz’un yevme kutile’z-za‘îm adlı eserinin Arapça ve İngilizceden Türkçeye çevirisi ile Arapça kaynak metninin karşılaştırmalı bir incelemesi. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (25), 1-34. DOI: 10.37599/ceviri.513961
• Yıldız, M. & Şanverdi, H. İ. (2019). ‘Azrâ’u Câkartâ adlı romanın Türkçe çevirilerinin çeviri stratejileri açısından incelenmesi. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 19 (19), 237-261. DOI: 10.30767/diledeara.542608
• Yılmaz, S. (2020). İkinci bir dil üzerinden yapılan çevirilerde özgün anlam kaybı sorunu: Necîb Mahfûz'un Zukaku’l-Midak adlı eserinin Türkçe çevirileri örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.