Fen Eğitiminde Bulanık Mantık Uygulamaları Neden Kullanılmalıdır?

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 130 - 144, 28.04.2022

Münevver Sanca , Hüseyin Artun , Murat Okur

https://doi.org/10.32960/uead.1052946

Cited By: 2

Öz

1956’ da McCarthy tarafından ortaya atılan yapay zekâ kavramının; öğrenme, tahminlerde bulunma, karmaşık problemleri çözme gibi özellikleriyle eğitime doğrudan katkı sağladığı söylenebilir (Arslan, 2020). Gündelik yaşantımızda cevabını bilmediğimiz veya cevaplarından emin olamadığımız problemlerle karşılaşırız. Bu durum gerçek dünyanın bulanık, belirsiz ve kesinlikten uzak olmasından kaynaklandığını söylemek mümkündür (Özkan, 2018). Yapay zekânın alt dallarından biri bulanık mantık [BM] bu problemlerin çözümlenmesini sağlar (Özdemir, 2016). BM ile hayatımızdaki belirsiz durumlar sembolize edilip makinelere aktarıldığı için karar verme, değerlendirme ve problem çözme süreçlerinde yaşanan belirsizlikler BM ile ortadan kaldırılabilir (Güner & Çomak, 2014). Klasik küme kuramında bir eleman bir kümenin ya elemanıdır ya da değildir. Klasik kümelerde bir kümeye ait olan elemanlar bir, ait olmayanlar ise sıfır değerindedirler ve üyelik kesin sınırlarla belirlenmiştir (Özdemir, 2009). BM ise bulanık küme teorisine dayanır ve [0,1] aralığındaki sayısız değeri ifade etmektedir. BM, insan mantığına daha yatkın olduğu için birçok disiplin tarafından kullanılmaktadır (Özkan, 2018). BM, hızlı-yavaş, başarılı-başarısız gibi değişkenlerden oluşan kesin dünyayı; az hızlı-çok hızlı, az başarılı-çok başarılı gibi daha esnek niteleyicilere indirger (Elmas, 2018). Bu yüzden BM ile yapılan değerlendirmeler daha esnek ve objektiftir (Öcal, 2015). Bu çalışmada BM kavramına açıklık getirildikten sonra BM’nin eğitim alanındaki uygulamaları hakkında bilgi verilmiş ve BM’nin fen eğitiminde kullanımına değinilmiştir. Araştırmacıların çoğunlukla performans-beceri değerlendirme, karar verme, öğrenme stillerinin ve zekâ türlerinin belirlenmesi, seçim yapma, başarı tespiti gibi alanlarda BM’ye ağırlık vermelerine karşın, fen eğitiminde yapılan çalışmaların sınırlı sayıda olduğu görülmüştür. Son olarak BM ile ilgili öneriler, fen öğretim programı ve 2023 Eğitim Vizyon belgesi ışığında ortaya çıkarılarak önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bulanık mantık, fen eğitimi, yapay zekâ.

Kaynakça

• Akkaş, E. (2018). Farklı sınıf düzeyindeki lise öğrencileri arasında bulanık AHP yöntemi uygulanarak üniversite seçim kriterlerinin karşılaştırmalı analizi [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Alcı, M. & Karatepe, E. (2002). Bulanık Mantık ve Matlab Uygulamaları. https://egefuzzylogic.weebly.com/uploads/4/9/1/9/49194479/fuzzy_matlab_uygulamalari.pdf
• Alpaydın, E. (2013). Yapay öğrenme(4. baskı). Boğaziçi Üniversitesi.
• Alptekin, O. (2011). Görme engelliler için zeki bir öğretim sistemi tasarımı [Yüksek Lisans Tezi]. Beykent Üniversitesi.
• Arı, E. (2009). Bulanık mantık tabanlı mesleki yönlendirme [Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Arslan, K. (2020). Eğitimde yapay zekâ ve uygulamaları. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 71-88. https://dergipark.org.tr/tr/pub/baebd/issue/55426/690058
• Arslan, M. (2019). Öğretmen performanslarının bulanık mantık yöntemi ile değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. VAN Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Aslangiray, A. (2011). İstatistiksel süreç kontrolünde bulanık mantık yaklaşımı ve bir uygulama [Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi.
• Ayçın, E. (2011). Kural tabanlı bulanık modelleme ve fiyat tahminlime sürecinde bir uygulama [Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Bahadır, E. (2017). Bulanık mantık yaklaşımının eğitim çalışmalarında kullanılmasının alan yazın ışığında değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(7), 28-42. https://doi.org/10.20860/ijoses.294783
• Bakanay, D. (2009). Mikro öğretimde performansın bulanık mantık yöntemiyle değerlendirilmesi[Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Balbal, Filiz. K. (2016). Honey & Mumford Ve Mccarthy Öğrenme Stili Modellerinin Bulanık Mantık Tabanlı Gerçekleştirimi Ve Performans Analizi [Yüksek Lisans Tezi]. Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Balbal, Filiz. K. (2020). Programlamaya Yönelik Mobil Oyun Geliştirilmesi ve Bulanık Mantık Tabanlı Android Uygulama İle Tutumun İncelenmesi [Doktora Tezi]. Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Baykal, N., & Beyan, T., (2004). Bulanık mantık uzman sistemler ve denetleyiciler(1. baskı). Bıçaklar.
• Bıyan, M. (2018). Sosyal bilimler alanında kullanılmak üzere tip-1 ve tip-2 bulanık mantığın likert ölçeğe uyarlanarak web tabanlı çalışan yeni bir sistem gerçekleştirilmesi [Doktora Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Çebi, A.(2011). Bulanık çok kriterli karar verme yöntemleri ile öğrenci performanslarının değerlendirilmesi [[Yüksek Lisans Tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Çöpgeven, N. S., & Fırat, M. (2019). Uzaktan eğitimde algoritmalar: 2007-2019 sistematik alanyazın taraması. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 5(4), 65-91. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1179329
• Demirçelik, Ç. (2010). Bulanık Sınav Sistemleri [Yüksek Lisans Tezi]. GOP Üniversitesi.
• Elmas, Ç. (2018). Yapay zekâ uygulamaları: yapay sinir ağı, bulanık mantık, genetik algoritma(4. Baskı).Seçkin.
• Ergene, V. Ç. (2019). Bulanık mantık tabanlı Gregorc öğrenme stili modeli gerçekleştirimi [Yüksek Lisans Tezi Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Ertuğrul, İ.(1996). Bulanık mantık ve bir üretim planlamasında uygulama örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Ertuğrul, İ. (2006). Akademik Performans Değerlendirmede Bulanık Mantık Yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(1), 155-176. https://dergipark.org.tr/en/pub/atauniiibd/issue/2689/35353
• Gökbulut, Y. (2003). Fuzzy sayılarının eğitim sistemindeki derecelendirmede kullanılması [Yüksek Lisans Tezi]. GOP Üniversitesi.
• Güler, N. (2011). Eğitimde ölçme ve değerlendirme(12. Baskı). Pegem.
• Güner, N., & Çomak, E. (2014). Lise öğrencilerinin matematik dersine yönelik tutumlarının bulanık mantık yöntemi ile incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 20(5), 189-196. https://dergipark.org.tr/en/pub/pajes/issue/20489/218179
• Işıklı, Ş. (2007). Bulanık mantık ve bulanık teknolojiler. Araştırma Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi. http://hdl.handle.net/20.500.12575/63396
• İşler, B., & Kılıç, M. (2021). Eğitimde yapay zekâ kullanımı ve gelişimi. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 5(1), 1-11. https://dergipark.org.tr/en/pub/ejnm/issue/58097/738221
• Karataş, İ. (2018). Bulanık mantık ile klasik ve sembolik mantık ilişkisi (karşılaştırılması). European Journal of Educational and Social Sciences, 3 (2), 144 - 163. https://dergipark.org.tr/en/pub/ejees/issue/40157/477684
• Karacı, A. (2013). Ses sentezleme ve tanıma teknolojilerini kullanarak Türkçenin ana dil olarak öğretimi için zeki öğretim sistemi geliştirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kazu, İ.Y., & Özdemir, O. (2009, Şubat 11-13). Öğrencilerin bireysel özelliklerinin yapay zekâ ile belirlenmesi (bulanık mantık örneği) [Sözlü bildiri]. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, Şanlıurfa.
• Keskenler, M. F., & Keskenler, E. F. (2017). Bulanık mantığın tarihi gelişimi. Takvim-i Vekayi, 5(1), 1-10. https://dergipark.org.tr/en/pub/takvim/issue/33455/371973
• Kış, A. (2019, Mayıs 2-4). Eğitimde yapay zekâ [Sözlü bildiri]. 14. Uluslararası Eğitim Yönetimi Kongresi, İzmir.
• Kiraz, A. (2017). Bulanık Mantık ve Matlab Uygulamaları. https://hdl.handle.net/20.500.12619/76081
• Küçük, A.& Arı, A. (2013). Öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulaması derslerinin değerlendirilmesinde bulanık mantık yönteminin uygulanması. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırma Dergisi. Özel sayı, 11-25. https://dergipark.org.tr/en/pub/ejoir/issue/5375/72943
• Kuşçu, D. (2007). Karar verme süreçleri̇nde bulanık mantık yaklaşımı [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Korucu, A.T. (2007). Bulanık mantık problemleri için Türkçe görsel bir arayüz tasarımı [Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018a). İlköğretim fen bilimleri dersi (5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu, Ankara. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812312311937-FEN%20B%C4%B0L%C4%B0MLER%C4%B0%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI2018.pdf
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018b). Mutlu çocuklar güçlü Türkiye 2023 eğitim vizyonu. Ankara: MEB. http://2023vizyonu.meb.gov.tr/doc/2023_EGITIM_VIZYONU.pdf
• Namlı, N. A. (2016). Bulanık mantık ile belirlenmiş çoklu zekâ alanlarına göre düzenlenmiş öğrenme ortamlarının öğrencilerin akademik başarılarına etkisi [Yüksek Lisans Tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Ordukaya, E. (2011). Bulanık karar verme süreçlerinde geri bildirim ve mikro öğretim uygulaması [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Öcal, A. (2015). Belirtisiz mantıktan yararlanılarak ortaöğretim matematik öğretmenliği öğrencilerinin öğretmenlik uygulaması başarılarının değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Öcal, Ö. (2016). Uyarlamalı zeki öğretim sisteminde bulanık mantık yaklaşımı ile öğrenci modelleme [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Ölmez, Ç. (2010). Uzaktan eğitim sistemlerindeki soru bankalarının bulanık mantık yöntemi ile analizi [Yüksek Lisans Tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Özdemir, O., & Kalınkara, Y. (2020). Bulanık mantık: 2000-2020 yılları arası tez ve makale çalışmalarına yönelik bir içerik analizi. Acta Infologica, 4(2), 155-174. https://doi.org/10.26650/acin.762872
• Özdemir, A. (2016). Yükseköğretim kurumlarında stratejik yönetim için bulanık karar verme tabanlı balanced scorecard yaklaşımı ve bir model önerisi [Doktora Tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi.
• Özdemir, O.(2009). Bulanık Mantık İle Belirlenmiş Öğrenme Stillerine Dayalı Öğrenme Ortamlarının Öğrencilerin Başarı Ve Tutumlarına Etkisi [Doktora Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Özdemir, A., Alaybeyoğlu, A. ve Balbal, K.F. (2019). Bulanık mantığın eğitim alanındaki uygulamaları. Bilim, Eğitim, Sanat ve Teknoloji Dergisi (BEST Dergi), 3(1), 45-50.
• Özek, M. B. (2010). Web tabanlı akıllı öğretim sistemi geliştirme [Doktora Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Özkan, M.(2018). Bulanık çıkarım sistemi ile bireysel personel performansının değerlendirilmesinde bir uygulama. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(2).372-388. https://dergipark.org.tr/en/pub/cumuiibf/issue/40744/453154
• Öztemel, E. (2012). Yapay Sinir Ağları(4. Baskı). Papatya.
• Pek, M. (2019). Bulanık mantık nedir ve uygulama alanları nelerdir?, https://mesutpek.com/bulanik-mantik-nedir-ve-uygulama-alanlari-nelerdir.html
• Türk Dil Kurumu (TDK). (2021). Zeka nedir?. https://sozluk.gov.tr/
• Url-1. (2021). Eğitimde yapay zekâ. http://izmirkizlisesi.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/35/01/320178/dosyalar/2020_05/14103535_EYitimde_Yapay_Zeka.pdf?CHK=6256dfd7b74545af1e60b2778aac5f1b
• Url-2. (2021). http://www.egitisim.gen.tr/tr/index.php/arsiv/sayi-11-20/sayi-18-gundem-subat-2008/231-bulanik-mantik-ve-egitim-bilimlerinde-kullanilabilirligi
• Uzun, K. P. (2008). Mesleki ve teknik eğitim okullarında öğrencileri alana yöneltmede uzman sistem yaklaşımı [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Uysal, H. (2015). BÖTE öğrencilerinin akademik başarılarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi ve akademik başarı tahmin modelinin geliştirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi.
• Zadeh, L. A. (1965). Information and control. Fuzzy sets, 8(3), 338-353. https://doi.org/10.1142/9789814261302_0021
• Zadeh, L. A. (1998). Commercialism and human values. Azerbaijan International, 25.04.1998, Bakü, Azerbaijan. https://www.azer.com/aiweb/categories/magazine/61_folder/61_articles/61_zadeh.html