Ortaokul Öğrencilerinin Çevre Davranış Düzeylerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 155 - 171, 30.12.2023

Fatma Kıralioğlu , Mustafa Ürey

Öz

Çevre eğitimindeki temel amaç çevreye karşı hassas olan, onu koruma noktasında bilinçli ve istekli hareket eden bireylerin yetiştirilmesidir. İlköğretim, ülkemizde zorunlu olduğu için çevre eğitiminin verilebilmesinde büyük bir öneme sahiptir. Bu dönem, öğrencilerin bilişsel gelişimlerinin yanında tutum ve davranışlarının istendik yönde değiştirilmeye çalışıldığı bir dönemdir. Bu sebeple, öğrencilerin çevreye yönelik bilgilerinin ve bu bilgiler ışığında sergileyecekleri davranışların ve bu davranışları etkileyen faktörlerin bilinmesi oldukça önemlidir. Bu çalışmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik davranışlarını farklı değişkenler açısından değerlendirmektir. Araştırma tarama modelinde bir çalışmadır. Araştırmanın evren ve örneklemini Trabzon ili Akçaabat, Düzköy ve Araklı ilçelerinde 5 farklı ortaokulda 2022-2023 eğitim öğretim yılında öğrenim hayatına devam etmekte olan 242 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak 5’li likert tipinde ve 20 maddeden oluşan ‘Çevre Davranış Ölçeği’ kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan çevre davranış ölçeğinin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı 0.803 olarak hesaplanmıştır. Elde edilen verilerin analizinde SPSS 21.0 paket programından yararlanılmıştır. Ölçeklerin istatistiksel analizlerinde parametrik testlerden bağımsız örneklemler için t- testi ve tek yönlü varyans analizi (One Way ANOVA) kullanılmıştır. Çevre davranış ölçeği puanı ile ilk dönem karne notları arasındaki ilişkiyi belirlemek için de Pearson Çarpım Momentler Katsayısı kullanılmıştır. Yapılan analizlerin sonucunda anne ve baba eğitim durumunun öğrencilerin çevre davranış puanları üzerindeki etkisi araştırılmış, annenin eğitim durumunun öğrencilerin çevre davranış puanları üzerinde farklılık oluşturduğu görülürken babanın eğitim durumunun farklılık oluşturmadığı ortaya koyulmuştur. Ayrıca öğrencilerin fen bilimleri karne not ortalamaları ile çevre davranış ölçeği puanları arasında anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Bunların yanında öğrencilerin cinsiyetleri, yaşadıkları yer ve çevre eğitimi değişkenleri ile çevre davranış ölçeği puanları arasında ise anlamlı bir farklılık bulunamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Çevre Eğitimi, Çevresel Davranış, Ortaokul Öğrencileri

Evaluation of Secondary School Students' Environmental Behavior Levels

Öz

The main purpose of environmental education is to raise individuals who are sensitive to the environment and act consciously and willingly to protect it. Since primary education is compulsory in our country, it has a great importance in providing environmental education. This period is a period in which students' attitudes and behaviors are tried to be changed in the desired direction as well as their cognitive development. For this reason, it is very important to know students' knowledge about the environment, the behaviors they will exhibit in the light of this knowledge and the factors affecting these behaviors. The aim of this study is to evaluate the behaviors of secondary school students towards environmental problems in terms of different variables. The research is a survey model study. The population and sample of the study consisted of 242 students who continue their education in 5 different secondary schools in Akçaabat, Düzköy and Araklı districts of Trabzon province in the 2022-2023 academic year. In the study, 'Environmental Behavior Scale' consisting of 5-point Likert type and 20 items was used as a data collection tool. The Cronbach Alpha internal consistency coefficient of the environmental behavior scale used in the study was calculated as 0.803. SPSS 21.0 package program was used in the analysis of the data obtained. In the statistical analysis of the scales, independent samples t-test and one-way analysis of variance (One Way ANOVA) were used as parametric tests. Pearson Product Moment Coefficient was used to determine the relationship between the environmental behavior scale score and the first semester report card grades. As a result of the analyses, the effect of mother's and father's education status on the environmental behavior scores of the students was investigated, and it was found that the mother's education status made a difference on the environmental behavior scores of the students, while the father's education status did not make a difference. In addition, it was determined that there was a significant relationship between students' science report card grade averages and environmental behavior scale scores. In addition, no significant difference was found between the students' gender, place of residence and environmental education variables and environmental behavior scale scores.

Anahtar Kelimeler

Environmental Education, Environmental behavior, Secondary school students

Kaynakça

• Akpınar, A. (2022). Ortaokul öğrencilerinin çevresel duyarlılıklarının farklı değişkenler çerçevesinde incelenmesi. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez No:740243)
• Aminrad, Z., Azizi, M., Wahab, M., Huron, R. and Nawawi, M. (2010). Environmental awareness and attitude among Iranian students in Malaysian universities. Environment Asia, 3(1), 1-10.
• Aksoy, B. ve Karatekin, K. (2011). Farklı programlardaki lisans öğrencilerinin çevreye yönelik duyuşsal eğilimleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15(3), 23-36. doi:10.20296/tsad.48832
• Atasoy, E. ve Ertürk, H. (2008). İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve çevre bilgisi üzerine bir alan araştırması. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 105-122.
• Avan, Ç. (2011). Plastik ve plastik atıkların, geri dönüşümü ve çevreye etkileri konularında öğrenci tutumlarının belirlenmesi. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez No:284171)
• Ayvaz, Z. (1998). Çevre eğitiminde temel kavramlar el kitabı, İzmir: Çevre Koruma ve Araştırma Vakfı, Çevre Eğitim Merkezi Yayınları, No:5.
• Basile, C. and White, C. (2000). Environmental literacy: Providing an interdisciplinary context for young children. Contemporary Issues in Early Childhood, 1(2), 201-208.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (4. Basım) Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Can, F. (2016). Çevre politikasının ekonomik araçları. Niğde Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(3), 58-73.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, (2014). Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği. Resmî Gazete, 29186, (25 Kasım 2014), 28.
• Çimen, O. (2008). Çevre eğitiminde tatlı su ekosistemleri konusundaki temel kavramların üniversite öğrencileri tarafından algılanma düzeyleri. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi (Tez No: 218896).
• Daştan, T. (2007). Türkiye’deki çevre sorunlarına karşı biyoloji öğretmenlerinin bakış açılarının değerlendirilmesi. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi (Tez No: 205207).
• Dere, İ. ve Çinikaya, C. (2023). Tiflis Bildirgesi ve BM 2030 sürdürülebilir kalkınma amaçlarının çevre eğitimi ve iklim değişikliği dersi öğretim programına yansımaları. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(1), 1343-1366.
• Erol, G. H. (2005). Sınıf öğretmenliği ikinci sınıf öğrencilerinin çevre ve çevre sorunlarına yönelik tutumları YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi (Tez No: 196986).
• Eroğlu, E. ve Yıldırım, H. İ. (2020). Argümantasyon tabanlı öğrenme yaklaşımının ortaokul 6. sınıf öğrencilerinin çevreye yönelik tutum, davranış ve başarılarına etkisi. Gazi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(1), 42-68.
• Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır. Çevre ve İnsan Dergisi, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın Organı. Sayı 65/66. 2006/25 Ankara.
• Geray, C. (1998). Yerel yönetimler ve çevre. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 7(3), 57-65.
• Gıcır, B., Oruç, I. ve Özatlı, N. S. (2020). X, Y, Z kuşaklarının çevre davranış düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi: Balıkesir örneği. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(2) , 491-516.
• Gökçe, N., Kaya, E., Aktay, S. ve Özden, M. (2007). İlköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumları. İlköğretim Online, 6(3), 452-468.
• Güler, M. and Ürey, M. (2022). An investigation of the attitudes of visually impaired middle school students toward the environment. Journal of Pedagogical Research, 6(5), 89-103.
• Güler, M. (2023). Görme yetersizliği olan ortaokul öğrencileri için çevre sorunlarına yönelik bir öğretim programının geliştirilmesi ve değerlendirilmesi. Yök Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez No: 822151)
• Hines, J. M., Hungerford, H. R. and Tomera, A. N. (1987). Analysis and synthesis of research on responsible environmental behavior: A meta-analysis, Journal of Environmental Education, 18(2), 1-8.
• Ilgar, R. (2023). Öğretmen adaylarının çevresel davranış ve düşünceleri. Turkish Journal of Educational Studies, 10(1), 23-37.
• Jenkins, E. W. and Pell, R. G. (2006). “Me and the Environmental Challenges”: A survey of English secondary school students’ attitudes towards the environment. International Journal of Science Education, 28(7), 765-780.
• Karakaya, Ç. (2009). Antroposentrik (insanı merkeze alan) ve nonantroposentrik (insanı merkeze almayan) yaklaşımlara göre eğitim fakültesi son sınıf öğrencilerinin çevreye bakış açıları. YÖK Ulusal Tez Merkezinden elde edilmiştir.( Tez No:260052)
• Karasar, N. (2017). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kavruk, S. B. (2002). Türkiye’de çevre duyarlılığının artırılmasında çevre eğitiminin rolü ve önemi. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi (Tez No:120686).
• Kıyıcı, F. B., Yiğit, E. A. ve Darçın, E. S. (2014). Doğa eğitimi ile öğretmen adaylarının çevre okuryazarlık düzeylerindeki değişimin ve görüşlerinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 4 (1), 17-27.
• Köse, E. Ö. (2010). Lise öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarına etki eden faktörler. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 7(3), 198-210.
• Kuzu, T. (2008). Aytül Akal’ın masallarıyla çocukta çevre bilinci geliştirme. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, 327-339.
• Lange, F. (2023). Behavioral paradigms for studying pro-environmental behavior: A systematic review. Behavior Research Methods, 55(2), 600-622.
• Maji, P. K. (2014). Environment related behaviour of the students who are visually impaired. Journal of Education and Human Development, 3(2), 793-808.
• Oğuz, D., Çakıcı, I., and Kavas, S. (2011). Students’ environmental consciousness in higher education. Suleyman Demirel Universitesi Dergisi, 12, 34-39.
• Otto, S., and Kaiser F. G. (2014). Ecological behavior across the lifespan: Why environmentalism increases as people grow older. Journal of Environmental Psychology, 40, 331-338.
• Otto, S., Kaiser F. G. and Arnold, O. (2014). The critical challange of climate change for psychology: Preventing rebound and promoting more individual irrationality. European Psychologist, 19, 96-106.
• Poortinga, W., Steg, L. and Vlek, C. (2004). Values, environmental concern and environmental behavior. Environment and Behavior, 36(1), 70-93.
• Sadık, F. ve Çakan, H. (2010). Biyoloji bölümü öğrencilerinin çevre bilgisi ve çevre sorunlarına yönelik tutum düzeyleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 351-365
• Sadık, F. ve Sarı, M. (2010). Student teachers’ attitudes towards environmental problems and their level of environmental knowledge. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(3), 129-141.
• Tian, H., and Liu, X. (2022). Pro-environmental behavior research: Theoretical progress and future directions. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(11), 6721.
• Timur, S., Yılmaz, Ş. Ve Timur, B. (2013). Öğretmen adaylarının çevreye yönelik davranışlarının incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 125-141.
• Tuncer, A. (2021). Öğretmen adaylarının çevresel tutumunu belirlemek amacıyla geliştirilen çevreye yönelik tutum ölçeği. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi (Tez No: 705243).
• Uzun, N. ve Sağlam, N. (2007). Ortaöğretim öğrencilerinin çevreye yönelik bilgi ve tutumlarına “Çevre ve İnsan” dersi ile gönüllü çevre kuruluşlarına etkisi. Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 210-218.
• Ürey, M., Şahin, B. ve Şahin, N. F. (2011). Öğretmen adaylarının temel ekoloji kavramları ve çevre sorunları konusundaki yanılgıları. Ege Eğitim Dergisi, 12(1), 21-51.
• Ürey, M., Çolak, K., Bozdemi̇r, H. and Kaymakcı, S. (2020). Comparison of knowledge levels and misconceptions of science and social studies prospective teachers about atmospheric environmental problems. International Electronic Journal of Environmental Education, 10 (2) , 216-236.
• Ürey, M. (2018). Çevre eğitimi. A. Tekbıyık ve G. Çakmakçı (Eds.) Fen Bilimleri Öğretimi ve STEM Etkinlikleri içinde (Bölüm 13, ss. 323-352). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. (ISBN: 978-605-7928-31-3)
• Ünalan, A. (2018). Öğretmenlerin çevreye yönelik davranış düzeylerinin belirlenmesi.YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edilmiştir (Tez No:541224).
• Van de Wetering, J., Leijten, P., Spitzer, J., and Thomaes, S. (2022). Does environmental education benefit environmental outcomes in children and adolescents? A meta-analysis. Journal of Environmental Psychology, 81, 101782.
• Zeleny, L. C. and Schultz, W. (2000). Romoting evironmentalism, Journal of Social Issues, 56(3), 365-371.