GÖÇEBE KÜLTÜRÜNÜN TÜRK DEMONOLOJİSİNE ETKİSİ

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 6, 214 - 230, 31.05.2021

Oğuzcan Acar

Öz

Türk mitolojisi oldukça zengin bir muhtevaya, türlü varlık ve olaylardan mürekkep bir yapıya sahiptir. Mitolo-jik sistem belli başlı özelliklere göre gruplandırılıp kategoriler halinde incelenmektedir. Mitolojinin en eski öğele-rinden oluşan ve kötücül tabiata ilişkin değerleri içeren demonoloji kategorisi ise, yine oldukça çeşitli bir yapıya ve gündelik sorunların kişileştirilmesine sahiptir. Eski Türklerin göçebe hayatı sosyo-kültürel yapılarını derinden etkilemiş ve konargöçerliğin sorunları onların mitolojik tasavvurlarına da tesir etmiştir. İlkel insanın zorlu ya-şam koşullarında hayatta kalma çabasının bir gereği olan göçebe kültürün, onun inanışlarına ve değerlerine de etki etmesi gayet tabiidir. Göçebelik kültürünün tehlike ile iç içe olan yapısından dolayı, insanlar tehlikeli du-rumların belirsizliğini kendi açıklamalarıyla gidermeye çalışmıştır. Genel itibariyle yolculuk halinde olma esası-na dayalı göçebe hayat, yolculuk sırasında gerçekleşebilecek tehlikelerin yarattığı endişe, kaygı, korku gibi duygulardan yoğrularak; insanları yollarından saptıran, onlara ziyan vermek isteyen, insanlara yolculuk eder-ken musallat olan türlü demonolojik varlığı doğurmuştur. Bu çalışmada, ilgili alanların otorite isimlerine başvu-rularak, göçebelik kültürünün Türk demonoljisine nasıl bir etki yaptığı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

demon, göç, korku, türk mitolojisi

The Effects of Nomadic Culture on Turkish Demonology

Öz

Turkish mythology has a very rich content,and a structure from all kinds of assets and events. The mythological system is grouped according to certain features and examined in categories. The demonology category, which consists of the oldest elements of mythology and contains values related to the evil nature, has a very diverse structure and personification of everyday problems. The nomadic life of the ancient Turks deeply affected the socio-cultural structures and the problems of the nomadic immigration influenced their mythological imaginati-ons. It is quite natural that the nomadic culture, which is a requirement of the primitive man's struggle to survive in difficult living conditions, also affects his beliefs and values. Due to the nature of the nomadic culture that is intertwined with danger, people have tried to eliminate the uncertainty of dangerous situations with their own explanations. The nomadic life, which is based on the principle of being on the road in general, is kneaded from feelings such as concern, anxiety and fear caused by the dangers that may occur during the journey; gave birth to all kinds of demonological assets that mislead people, want to hurt them, haunt people while traveling. In this study, the effect of nomadic culture on Turkish demonology is examined by referring to the authority names of the relevant fields.

Anahtar Kelimeler

demon, fear, migration, turkish mythology, road

Kaynakça

• Bayat, Fuzuli. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, Fuzuli. (2018). Türk Mitolojik Sistemi 2. İstabul: Ötüken Neşriyat.
• Beydili, Celal. (2003). Türk Mitolojik Ansiklopedisi. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Boratav, Pertev Naili. (2012). Türk Mitolojisi. (çev. Recep Özbay) Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Dokur, İbrahim Doğukan. (2018). Bozkır Orduları. Ankara: Karakum Yayınevi.
• Emerson, Ralph Waldo. (1877). Demonology (Cilt Vol: 124). The North American Rewiew.
• Gökalp, Ziya. (1991). Türk Uygarlığı Tarihi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Guiley, Rosemary Ellen. (2009). The Encyclopedia of Demons and Demonology. New York: Facts On File.
• Harva, Uno. (2015). Altay Panteonu. (çev. Ömer Suveren) İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Kafesoğlu, İbrahim. (1997). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Karatay, Osman. (2011). Göçebe Toplumu ve Türklük. Turan(15), 1-9.
• Khazanov, Anatoly M. (2015). Göçebe ve Dış Dünya. (çev. Ömer Suveren) İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Koch, Kurt E. (1973). Demonology Past and Present: Identifying and Overcoming Demonic Strongholds. Michigan: Kregel Publications.
• Ögel, Bahaeddin. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş (Cilt 1). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Roux, Jean-Paul. (2000). "Demonlar. Türkler ve Moğollarda", Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. (ed. Yves Bonnefoy). Ankara: Dost Kitabevi.
• Roux, Jean.-Paul. (2008). Türklerin Tarihi. (çev. Aykut Kazancıgil, & Lale Arslan Özcan) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Roux, Jean.-Paul. (2011). Eski Türk Mitolojisi. (çev. Musa Yaşar Sağlam). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Jung, Carl Gustav. (2015). Feminen: Dişilliğin Farklı Yüzleri. (çev. Tuğrul Veli Soylu). İstan-bul: Pinhan Yayıncılık.
• Sarpkaya, Seçkin. (2018). Türklerin Şeytani Masalları. Ankara: Karakum Yayınevi.
• Sarpkaya, Seçkin. (2019). "Türk Halk Bilimi ve Türk Kültür Tarihi Bağlamında Türk Mitoloji-sinin Genel Yapısı Üzerine Bir Deneme", Mitoloji Araştırmaları. (ed. İbrahim Gümüş). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Şenel, Alaeddin. (1995). Siyasal Düşünceler Tarihi. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Turan, Ahmet Burak. (2020). Türk Canavarları Sözlüğü. İstanbul: Gerekli Kitaplar.
• Yıldız Altın, K. (2019,). "Hastalık Adları Bağlamında Kötü Ruhların Dönüşümü: Türkistan'dan Anadolu'ya", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 19(1), 159-180.
• Zaripova Çetin, Ç. (2007). "Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla İlgili Mitler ve İnanışlar (İyeler ve Yaratıklar)", Bilig(43), 1-32.
• URL-1: merriam-webster.com, erişim tarihi: 20.09.2020
• URL-2: https://sozluk.gov.tr, erişim tarihi: 20.09.2020