İNANÇTAN ANLATIYA: HATAY HALK KÜLTÜRÜNDE DEFNE

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 6, 62 - 87, 31.05.2021

Gönül Reyhanoğlu , Arife Özcan

Öz

Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Hatay’da, çok kültürlü bir yaşamın izleri hüküm sürmektedir. Bölgede yaygın olarak yetişen defnenin; halk ekonomisi, inançlar, anlatılar, turizm gibi birçok alanda kentin çok kültürlü yapısını temsil eden bir sembol oluşturması önemli bir unsudur. Kutsallığı eskilere dayanan ağaç kültünün bir yansıması olarak defne ağacı etrafında çeşitli inanç, ritüel ve anlatılar oluşmuş ve bu oluşumlar Hatay’daki çok kültürlü yapıdan da beslenmiştir. Bu çalışmanın amacı, Hatay halk kültüründe defneye dair halk inancı, ritüel ve anlatılarını işlevsel ve sembolik anlamlar yüklenmesi yönüyle incelemektir. Bu amaçla Hatay’ın ilçelerine saha araştırması gerçekleştirilmiş, görüşme ve gözlem tekniklerinden elde edilen veriler işlevsel bakış açısıyla analiz edilmiştir. Çalışma neticesinde defneye dair bazı uygulamaların, sözlü kültürde yaşayan ve halkın belleğinde yer etmiş olan anlatıların işlevselliğini az da olsa yitirdiği gözlenmiştir. Buna rağmen çok yönlü yapısıyla Antakya kentinin simgesi haline gelen defne, yöre halkı için işlevini, sembolik anlamını ve önemini halk kültürünün birçok alanında korumaya devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Defne, Hatay, sembol, inanaç, halk kültür

From Belief to Narration: Laurel (‘Daphne’) in Hatay Folk Culture

Öz

Traces of a multicultural life prevail in Hatay, which has hosted many civilizations throughout history. Laurel (‘daphne’), which is widely grown in the region; it is an important element that it creates a symbol that represents the multicultural structure of the city in many areas such as public economy, beliefs, narratives and tourism. As a reflection of the ancient tree cult, various beliefs, rituals and narratives were formed around the laurel tree and these formations were also nourished by the multicultural structure in Hatay. The aim of this study is to examine folk beliefs, rituals and narratives about laurel in Hatay folk culture in terms of attributing functional and symbolic meanings. For this purpose, a field research was carried out in the districts of Hatay, and the data obtained from interview and observation techniques were analyzed from the functional perspective. As a result of the study, it was observed that some practices on laurel lost their functionality, albeit a little, of the narratives that lived in oral culture and took place in the memory of the public. Despite this, the laurel, which has become the symbol of the city of Antakya with its versatile structure, continues to preserve its function, symbolic meaning and importance in many areas of folk culture.

Anahtar Kelimeler

Laurel (Daphne), Hatay, symbol, folk culture

Kaynakça

• AÇA, Mehmet ve Mehmet Ali Yolcu (2017). “Folklorda Örtük ve Bozuk İşlev”. Folklor/Edebiyat, C. 23, S. 90, s. 47-58.
• AMAN, Fatih (2012). “Bronislaw Malinowski’nin Kültür Teorisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 21, S. 1, s. 135-151.
• ARTUN, Erman (2009). Türk Halkbilimi (5. Baskı). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• AYRANCI, İlhami (2018). “Kudüs’te Paskalya Kutlamaları”. İlahiyat: Akademik Araştırmalar, S. 1, s. 1-13
• BAHADIR, Sedat (2016). Hatay’da Türk Halk İnançlar. Ankara: Sonçağ Yayınları.
• BARS, Mehmet Emin (2014). “Türk Kültünde Ağaç Kültü ve Şor Kahramanlık Destanlarına Yansımaları”. The Journal of Academic Social Science Studies, S. 27, s. 379-398.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2016). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş (8. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• DEGH, Linda (2010). “Halk Anlatısı” (çev. Zerrin Karagülle). Milli Folklor, C. 10, S. 39, s. 111-129.
• EKİCİ, Metin (2000). “Halk, Halk Bilimi ve Halk Bilgisi Üzerine Bir Deneme”. Milli Folkor. C. 12, S. 45, s. 2-8.
• ERGUN, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• ERHAT, Azra (2002). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• EYUBOĞLU, İsmet Zeki (1988). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• GÜNDÜZ, Selçuk ve Gönül Reyhanoğlu (2018). “Kadim Kentin Kimliği Antakya Uzun Çarşı”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 6, S. 15, s. 857-871.
• GÜNGÖR, Harun (2012). Türk Din Etnolojisi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• GÜVENÇ, Ahmet Özgür (2009). “Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinin Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 16, S. 41, s. 85-97.
• HANÇERLIOĞLU, Orhan (2004). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• HONKO, Lauri (2006) “Ritüellerin Oluşum Süreci” (çev. Ruhi Ersoy). Millî Folklor, C. 18, S. 69, s. 129-140.
• KALAYCIOĞLU, Mithat (2001). Hatay Halk Bilimi- ll. Hatay: Ofset Yayınları.
• KARIK, Ünal vd. (2015). “Türkiye Defne (Laurus nobilis L.) Populasyonlarının Uçucu Yağ Bileşenleri”. Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, C. 25, S. 1, s. 1-16.
• KESER, Ulvi (2010). “Kıbrıs Adasında Kadın Eksenli Olarak Adak ve İnanç Dünyasına Kesitsel Bir Bakış”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 3, S. 6, s. 108-128.
• KIZIL, Hayreddin (2018a). “Özellikleri Açısından Sembol”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, C. 10, S. 4, 1306-1327
• KIZIL, Hayreddin (2018b). “İşlevleri Açısından Dini Sembol”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. X, S. 21, s. 30-42.
• KÜÇÜK, Mehmet Alparslan (2016). “İkonografiden İnanca “İsa Mesih’in Dirilişi/Paskalya” Süreci”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3, S. 8 (Özel Sayı), s. 230-274.
• MALINOWSKİ, Bronislaw (2000). Büyü, Bilim ve Din (çev. Saadet Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• MALINOWSKİ, Bronislaw (2016). Bilimsel Bir Kültür Teorisi (çev. Deniz Uludağ). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• NECATİGİL, Behçet (2017). Küçük Mitologya Sözlüğü. İstanbul: YKY Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi (Cilt II). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (1977). Türk Halkbilimi. Türkiye İş Bankası Yayınları: Ankara.
• ÖZTÜRK, Jale (2014). “Hatay İli Samandağ İlçesinde İki Dilli Konuşurların Ağız Özellikleri”. Nurettin Demir ve Faruk Yıldırım (Ed.), Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı (s. 265-276), Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi.
• PEHLİVANLI, Hamit vd. (2001). Türk Dış Politikasında Hatay, 1918-1939. Ankara: ASAM.
• RAGLAN, Lord (2004). “Mit ve Ritüel” (çev. Evrim Ölçer). Millî Folklor, C. 16, S. 61, s. 187-194.
• REYHANOĞLU, Gönül (2017). “Sacredness of the Olive Tree for the Turkish Cypriots and the Ritual of Burning Olive Tree Leaves as Incensing to Be Protected from Evil Gaze”. Rasim Yılmaz vd. (Ed.), Research and Development on Social Sciences (s. 47-54), Bialystok, Poland: E-BWN.
• SAKAOĞLU, Saim (1980). Anadolu Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• SARI, Zafer (1994). Hatay’da Efsane ve Menkıbeler. Antakya: [yy].
• SEGAL, Robert A. (2012) “Dinsel Mit-Ritüel Kuram” (çev. Naim Atabağsoy). Milli Folklor Dergisi, C. 24, S. 94, s. 173-187.
• TÜMBEK, A. Nurdan. (2009). “Bütünleşik Pazarlama Faaliyetleri ile İnanç Turizmini Geliştirerek Yabancı Yatırımın Çekilmesi ve Antakya Örneği”. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• TÜRK, Hüseyin (2016). “Antakya’da Dinlerarası Hoşgörü ve Habibi Neccar Örneği”. Foklor/Edebiyat, C. 22, S. 87, s. 155-172.
• TÜRKOĞLU, Ali Ekber (2006). “Geçmişte ve Günümüzde Antakya’da Hıristiyanlık”. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• UYGUN YAZICI, Seda (2018). “Geç Antik Çağ ve Erken Hristiyanlık Dünyasında Dinsel Su İnanışları. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 19, s. 21-31.
• KK-1: Y.Y., 44, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Samandağ, Görüşme tarihi: 07.10.2018.
• KK-2: A.Y., 42, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Samandağ, Görüşme tarihi: 26.11.2018.
• KK-3: L.A., 28, Lisans, Öğretmen, Antakya, Görüşme tarihi: 15.12.2018.
• KK-4: R.A., 40, Lise, Halkla İlişkiler Sorumlusu, Antakya, Görüşme tarihi: 18.12.2018.
• KK-5: A.A., 26, Üniversite, Öğretmen, Reyhanlı, Görüşme tarihi: 18.12.2018.
• KK-6: S.A., 55, İlkokul, Esnaf, Harbiye, Görüşme tarihi: 04.02.2019.
• KK-7: S.E., 39, İlkokul, Esnaf, Harbiye, Görüşme tarihi: 04.02.2019.
• KK-8: A.S., 44, tahsili yok, Esnaf, Harbiye, Görüşme tarihi: 04.02.2019.
• KK-9: A.B., 48, Lise, Ev Hanımı, Kırıkhan, Görüşme tarihi: 18.04.2019.
• KK-10: D.Y., 51, ilkokul, Ev hanımı, Kırıkhan, Görüşme tarihi: 18.04.2019.
• KK-11: G.Y., 46, Üniversite, Hemşire, Mersin, Görüşme tarihi: 03.05.2019.
• KK-12: Ç.K., 24, Önlisans, Satış Danışmanı, Antakya, Görüşme tarihi: 03.05.2019.
• KK-13: S.D., 42, Lise, Esnaf, Antakya, Görüşme tarihi: 03.05.2019.
• KK-14: B.U., 38, Lise, Güvenlik Görevlisi, Yayladağı, Görüşme 03.05.2019.
• KK-15: H. , Ortaokul, Satış Danışmanı ve Mozaik Sanatçısı, Antakya, Görüşme tarihi: 18.05.2019.
• KK-16: M.A., 54, Üniversite, Terzi, Antakya, Görüşme tarihi: 18.05.2019.
• KK-17: H.M., 63, Ortaokul, Künefeci, Antakya, Görüşme tarihi: 04.02.2019.
• KK-18: Ö.Y., 39, Ortaokul, Personel, Antakya, Görüşme tarihi: 04.02.2019.
• KK-19: S.D., 60, Ortaokul, Garson, Antakya, Görüşme tarihi: 04.02.2019.
• KK-20: A.B., 64, Üniversite, Emekli Öğretmen, Reyhanlı, Görüşme tarihi: 20.05.2019.
• KK-21: H.A., 35, Üniversite, Öğretmen, Reyhanlı, Görüşme tarihi: 20.05.2019.
• KK-22: G.S., 41, Okur-yazar, Ev Hanımı, Antakya, Görüşme tarihi: 02.05.2019.
• KK-23: T.Ç., 32, Üniversite, Öğretmen, Kırıkhan, Görüşme tarihi: 09.04.2019.
• KK-24: D.K., 27, Üniversite, Öğretmen, Kırıkhan, Görüşme tarihi: 20.05.2019.
• KK-25: Z.Y., 45, İlkokul, Kilise Görevlisi, Altınözü, Görüşme tarihi: 20.05.2019.
• KK-26: B.B., 60, İlkokul, Şoför, Antakya, Görüşme tarihi: 11.05.2019.
• KK-27: M.A., 54, Üniversite, Terzi, Antakya, Görüşme tarihi: 11.05.2019.
• KK-28: H.M., Ortaokul, Künefeci, Antakya, Görüşme tarihi: 11.05.2019.
• KK-29: A.S., 58, Lise, Vakıf İdare Müdürü, Görüşme tarihi: 20.05.2019.
• KK-30: V.A., 47, İlkokul, Esnaf, Antakya, Görüşme tarihi: 17.04.2019.
• KK-31: H.K., 58, İlkokul, Ev Hanımı, Antakya, Görüşme tarihi: 17.04.2019.
• KK-32: S.D., 59, Lise, Esnaf, Antakya, Görüşme tarihi: 11.05.2019.
• KK-33: A.K., 36, Lise, Büro görevlisi, Antakya, Görüşme tarihi: 11.05.2019.
• KK-34: R.N., 34, Üniversite, Sınıf Öğretmeni, Reyhanlı, Görüşme tarihi: 15.05.2019.
• KK-35: H.G., 57, İlkokul, Ev hanımı, Erzin, Görüşme tarihi: 15. 08.2019.
• KK-36: K.A., 37, Önlisans, Şanlıurfa, Görüşme tarihi: 12.11.2019.
• KK-37: H.B., 36, Önlisans, Muhasebeci, Antakya, Görüşme tarihi: 06.03.2020.
• KK-38: A.A., 28, Lisans, Kadın Girişimci, Yayladağı, Görüşme tarihi: 15.05.2020.
• KK-39: Ş.K., 24, Öğrenci, Yayladağı, Görüşme tarihi: 18.05.2020.