The Name Giver Profile in the Turkish Naming Culture

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 7, 45 - 64, 30.11.2021

Müjdat Kızıloğlu

Öz

Naming has not been accepted as an ordinary event by human beings. The name given as a result of the act of naming; since it is believed that it will affect the character of the person, his position in the society and his future, attention has been paid to ensure that the naming person is not a member of the community. In the old Turks, it was believed that people who were believed to be naming by God himself or to be blessed by God should be effective in naming, by avoiding the potential of naming the person as a naming person. After the Turks accepted Islam, many elements of this religion and especially Arab culture influenced Turkish culture; In the context of the Turkish naming tradition, the naming profile has also been affected by this. Because while God, as the naming profile, performed the act of naming with the form of an old man or woman in the mythical period, after the adoption of Islam, this action was carried out in Islamic lines such as prophet, saint, dervish, elder, pir, Shahimerdan Hz. Ali, Hızır, imam, hodja, scholar started to be fulfilled by the new naming profile. Afterwards, it turned into a situation where the eldest/experienced member of the family or family assumed the role of naming in places where there were no religious people. However, with the strengthening of the nuclear family model due to urbanization in 20th century Turkey and the emergence of a socially secular/individual perception, the right to name was transferred from the initiative of the ancestors/family elders in the traditional sense to the personal preferences of the child's parents. Electronic cultural elements were effective in determining these preferences, and television and internet-based social media applications, which are used by large masses in the 21st century, came to the fore as the digital naming profile of this period. In this study, the cultural change/transformation in the naming profile, which has an important place in the naming culture of the Turks, has been tried to be revealed in the context of Turkish folklore elements.

Anahtar Kelimeler

NAMİNG, TURKISH NAMİNG CULTURE, NAMİNG PROFİLE

Türklerin Ad Verme Kültüründe Ad Verici Profili

Öz

Ad verme, insanoğlu tarafından sıradan bir olay olarak kabul edilmemiştir. Adlandırma edimi neticesinde verilen adın; kişinin karakterini, toplum içindeki konumunu, geleceğini etkileyeceğine inanıldığı için ad vericinin toplum içinden herhangi biri olmamasına dikkat edilmiştir. Eski Türklerde kişiye ad verici olarak anne-babanın da adlandırma potansiyelinin önüne geçilerek ad vermeyi bizzat Tanrı’nın gerçekleştirdiğine ya da Tanrı tarafından kutsandığına inanılan kişilerin ad vermede etkili olması gerektiğine inanılmıştır. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinden sonra, bu din ve özellikle Arap kültürüne dair birçok unsur, Türk kültürünü etkilemiş; Türk ad verme geleneği bağlamında ad verici profili de bu etkilenmeden nasibini almıştır. Zira mitik dönemde ad verici profili olarak Tanrı, yaşlı bir erkek veya kadın formuyla ad verme eylemini gerçekleştirirken İslamiyet’in kabulü sonrası bu eylem peygamber, evliya, derviş, ihtiyar, pir, Şahımerdan Hz. Ali, Hızır, imam, hoca, âlim gibi İslami çizgide yeni ad verici profili tarafından yerine getirilmeye başlanmıştır. Sonrasında ise din ehli kimselerin olmadığı yerde soyun ya da ailenin en büyük/tecrübeli bireyinin ad verici rolünü üstlendiği bir hâle dönüşmüştür. Ancak 20. yüzyıl Türkiye’sinde şehirleşmeye bağlı olarak çekirdek aile modelinin güçlenmesi ve toplumsal açıdan seküler/bireysel algının ön plana çıkmasıyla, ad koyma hakkı geleneksel anlamda ata/aile büyüklerinin inisiyatifinden çocuğun ebeveynlerinin kişisel tercihlerine devrolmuştur. Bu tercihlerin belirlenmesinde ise elektronik kültür unsurları etkili olmuş, televizyon ve özellikle 21. yüzyılda geniş kitlelerce kullanılan internet merkezli sosyal medya uygulamaları, bu dönemin dijital ad verici profili olarak ön plana çıkmıştır. İşte bu çalışmayla Türklerin ad verme kültüründe önemli bir yere sahip olan ad verici profilinde yaşanan kültürel değişim/dönüşüm, Türk halk bilimi unsurları bağlamında ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

AD VERME, TÜRK AD VERME KÜLTÜRÜ, AD VERİCİ PROFİLİ

Kaynakça

• ABDULLA, Kemal (2012). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ALPTEKİN, Ali Berat (2009). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ARAT, R. Rahmeti ve Willi Bang (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• ARTUN, Erman (2005). Türk Halkbilimi. İstanbul: Kitabevi.
• AYDAR, Hidayet ve İsmail Ulutaş (2010). “Dilin Kökeni: Kuran-ı Kerim ve Diğer Kutsal Kitaplara Göre Dil Olgusu”. Turkish Studies, 5(4), 679-696.
• BAKİ NALCIOĞLU, Zeynep Safiye (2020). “Folklorun Elektronik Bağlamı: İnternet”. Gazi Türkiyat, Bahar 26, 187-205.
• BAYAT, Fuzuli (2005). Türk Şaman Metinleri-Efsaneler ve Memoratlar. Ankara: Üç Ok Yayıncılık.
• -------------------. (2013). Oğuz Destan Dünyası. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BEYDİLİ, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• COLDAŞBAEV, Anvar S. ve M. Asıf Yoldaş (2016). “Hıristiyanlık ve İslamiyet’in Rus ve Kırgızların Ad Koyma Geleneklerine Etkileri”. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, 01(01), 31-38.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2007). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DİLEK, İbrahim (2007). Altay Destanları III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DUNDES, Alan (2006). “Halk Kimdir?”. (Çev.: Metin Ekici). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• EKİCİ, Metin (2004). Türk Dünyasında Köroğlu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ELİK, Hasan ve Muhammed Coşkun (2013). Tevhid Mesajı-Özlü Kur’an Tefsiri. İstanbul: Fikir Yayıncılık.
• EMİROĞLU, Kudret ve Suavi Aydın (2003). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2011). Dede Korkut Kitabı 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ------------------------ (2009). Dede Korkut Kitabı 2; İndeks-Gramer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ------------------------ (?). Ebülgazi Bahadır Han Şecere-i Terakkime-Türklerin Soy Kütüğü. Tercüman 1001 Temel Eser.
• FİDAN, Süleyman (2017). Âşıklık Geleneği ve Medya Endüstrisi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• GÜVENÇ, A. Özgür (2014). “İnternet Folkloru Üzerine Önerilen Bir Terim: E-Folklor”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(2), 31-46.
• İNAN, Abdülkadir. (1998). Makaleler ve İncelemeler I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KALAFAT, Yaşar (1994). Kuzey Afganistan Türkleri ve Karşılaştırmalı Halk İnançları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• ------------------ (1999).Kırım-Kuzey Kafkasya Sosyal Antropoloji Araştırmaları. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• ------------------ (2000). Türk Dünyası Karşılaştırmalı Türkmen Halk İnançları-Sosyal Antropoloji Araştırmaları. Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• ------------------ (2002). Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ------------------ (2005). Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları II. Ankara: Babil Yayıncılık.
• ------------------ (2006). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Ebabil Yayınları.
• KAPLAN, Mehmet (2016). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KARABOĞA, Tahir (2016). “Dizi İzleyicilerinin Televizyon Dizilerinde Sunulan Tüketim Unsurlarına Yönelik Eğilimleri”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(27), 182-208.
• KOÇAK, Aynur (2007). “Türk Mitolojisinde Söz ve Anlamlandırma Üzerine”. Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu 25-27 Nisan 2007, 727-733.
• KÖSE, Aynur (2014). “Değişimin Gölgesindeki Gelenek: Popüler Diziler ve Farklılaşan Ad Verme Kültürü”. Milli Folklor, 101, 291-306.
• KUYUCU, Mihalis (2019). “Gençlerin Türkiye’de Üretilen Televizyon Dizilerine Yönelik Tutumları ve Dizi Tüketim Faktörlerinin Analizi”. International Journal of Cultural and Social Studies, 5(2), 558-599.
• KUTSAL KİTAP (2011). Yeni Dünya Çevirisi. U.S.A.: Watch Tower Bible And Tract Society Of Pennsylvania.
• LEVİ-STRAUSS, Claude (2016). Yaban Düşünce. (çev.: Tahsin Yücel). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• MAKAS, Zeynelabidin ve Yaşar Kalafat. (?). Karşılaştırmalı Türk Halk İnançları Azerbaycan- Doğu Anadolu. Samsun: Eser Ofset Matbaacılık.
• NASKALİ GÜRSOY, Emine (1999). Altay Destanı: Maaday Kara. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÖGEL, Bahaeddin. (2010). Türk Mitolojisi I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖGER, Âdem (2019). Uygurların Somut Olmayan Kültürel Mirası Kazakistan Örneği. Ankara: Girişim Ajans Matbaacılık.
• ÖRNEK, Sedat Veyis (1995). Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SETTAR, Mahmud (2007).Özbek Udumleri. Taşkent: Çolpan Neşriyati.
• TOGAN, Z. Velidi (1982). Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznamesi-Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Kitapevi.
• UZUN, Enver (2007). İran Türk Folkloru. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.
• VURAL, Beril A. ve Mikail Bat (2010). “Yeni Bir İletişim Modeli Olarak Sosyal Medya: Ege Üniversitesi İletişim Fakültesine Yönelik Bir Araştırma.” Journal of Yasar University, 20(5), 3348-3382.
• YEGİN, Şengül (2020). “Popüler Kültürün İsim Belirlemeye Etkisi”. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(19), 110-126.
• YOLDAŞOĞLU, Fazıl (2000). Alpamış Destanı. (Akt.: A. Canpolat ve A. Öz). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• URL-1 https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/38/31-33-ayet-tefsiri. (Erişim Tarihi: 20.06.2021)
• URL-2 https://onedio.com/haber/tokatli-aile-cukur-dizisinden-etkilendi-soyadini-kocovali-olarak-degistirdi- 862287. (Erişim Tarihi: 19.06.2021).
• URL-3 https://www.prima.com.tr/gebelik/bebek-isimleri/yazilar/bir-bebek-isim-partisi-verme.(Erişim Tarihi: 13.06.2021).
• URL-4 https://odatv4.com/3-gunluk-bebege-sosyal-medya-hesabi-22101806.html. (Erişim Tarihi: 13.06.2021).