Bir Varoluş Problemi Olarak Ölüm ve Ölüme Meydan Okuyan İki Kahraman: Gılgamış ve Deli Dumrul

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 68 - 80, 31.05.2024

Esra Akbalık

https://doi.org/10.61729/uhad.1409289

Öz

Bu çalışma, birisi insanlık tarihinin en eski destanlarından olan Gılgamış, diğeri ise Türk kültür tarihinin önemli destanlarından olan Deli Dumrul boyunda, kahramanların ölüm ile ilişki ve mücadele sürecine odaklanacaktır. Yaşam döngüsünün önemli bir durağı ve onun tamamlayıcı bir parçası olan ölüm, hem bireysel hem de toplumsal olarak hiçbir dönemde basit bir hadise gibi görülmemiştir. Esas itibari ile insanın evrensel ve temel varoluşsal trajedisi olan ölüm bilinci, insanın hayata karşı tavır alışında ve hayatı anlamlandırışındaki en temel unsurlardan biridir. Mitolojik metinler, efsaneler masallar, destanlar, hikâyeler vb. insanlık tarihinin anlatmalarında ölümün sıklıkla işlenen önemli ve belirleyici temalardan biri olduğu görülür. Bu bağlamda, ölüm teması merkezinde yol alan Gılgamış ve Deli Dumrul destanları öncelikle ‘var oluş’ perspektifinden ele alınacak; Joseph Campbell’ın Kahramanın Sonsuz Yolculuğu çalışmasında esas aldığı “ayrılma ( yola çıkış) / erginlenme / dönüş” formülü zemininde okunacaktır. Ölüm, Gılgamış ve Deli Dumrul’un meydan okuduğu, ölümsüzlük için yola çıktıkları, çeşitli mücadelelerden geçtikleri ve en nihayet farklı bir olgunlukla döndükleri bir düzlemde akar. Birisi evrensel diğeri ulusal iki önemli destanın kahramanlarının birbirine benzeyen ortak macerası mukayese edilmek sureti ile değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Destan, ölüm, inanç, erginleme, Gılgamış, Deli Dumrul

Death as An Existential Problem and Two Heroes That Challenge Death: Gilgamish and Deli Dumrul

Öz

This study will focus on the relationship and struggle process of heroes with death, one of which is Gilgamesh, one of the oldest epics in human history, and the other is Deli Dumrul, one of the important epics of Turkish cultural history. Death, an important stop in the life cycle and an integral part of it, has never been seen as a simple event, both individually and socially. The awareness of death, which is essentially the universal and fundamental existential tragedy of man, is one of the most fundamental elements in man's attitude towards life and his meaning to life. Mythological texts, legends, fairy tales, epics, stories, etc. It is seen that death is one of the important and determining themes frequently discussed in the narratives of human history. In this context, the epics of Gilgamesh and Deli Dumrul, which center on the theme of death, will be discussed first from the perspective of existencean then will be read on the basis of the " departure / initiation / return" formula based on Joseph Campbell's work The Endless Journey of the Hero. Death flows on a plane where Gilgamesh and Deli Dumrul are challenged, set out for immortality, go through various struggles and finally return with a different maturity. The similar common adventure of the heroes of two important epics, one universal and the other national, will be evaluated by comparison.

Anahtar Kelimeler

Epic, death, belief, initiation, Gılgamesh, Deli Dumrul

Kaynakça

• AÇA, Mustafa (2011). “Altay Türklerinin Destanlarındaki Ölüm Teması Üzerine Bazı Tespitler” , Bilig, S. 59, s. 1-18
• BAUMAN, Zygmunt (2018). Ölümlülük Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BORATAV, P. Naili (1973). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• BOTTERO, Jean (2015). Gılgamış Destanı: Ölmek İstemeyen Büyük İnsan (çev. O. Suda). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• CAMPBELL, Joseph (2000). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• CEYLAN, Yasin (1999). “Evrenin Belirsizliği Karşısında İnsanın Çaresizliği”, Doğu Batı, S.6, s. 103- 109.
• ÇÜÇEN, A. Kadir (2018). Martin Heidegger: Varlık ve Zaman. Ankara: Sentez Yayınları.
• EAGLETON, Tery (2011). Kültür Yorumları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1999). Dede Korkut Kitabı. İstanbul Boğaziçi Yayınları.
• ERSOY, Ruhi (2002). “Türklerde Ölüm ve Ölü İle İlgili Rit ve Ritüller”, Milli Folklor, S.54, s. 86-101.
• FREUD, Sigmund (2012). Dinin Kökenleri. İstanbul: Payel Yayınları.
• FROMM, Erich (2003). Sahip Olmak Ya Da Olmak. (çev. A. Arıtan). İstanbul: Arıtan Yayınları.
• Gılgamış Destanı (1998). (çev. M. Ramazanoğlu). İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• GİDDENS, Anthony (2014). Modernite ve Bireysel Kimlik. İstanbul: Say Yayınları.
• G. ALPASLAN, Gonca (2007). Metinlerarası İlişkiler ve Gılgamış Destanının Çağdaş Yorumları. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• HÖKELEKLİ, Hayati (1991). “Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S.3, s. 151-165.
• JUNG, Carl Gustav (2006). Analitik Psikoloji. İstanbul: Payel Yayınları.
• KARAKUŞ, G. vd. (2012). “Ölüm ve Ölüm Kaygısı”, Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, S. 21 (1), s. 42-79
• KOÇ, Mustafa (2002). “Ölüm Korkusu Üzerine Kuramsal Açıdan Psikolojik Bir Değerlendirme”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 6, s. 7-20
• KOÇ, Mustafa (2002). “Ölüm Psikolojisi”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, s. 117-146.
• ÖRNEK, Sedat V. (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Ankara Basımevi.
• MALİNOWSKİ, Bronislaw (2000). Büyü Bilim ve Din. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ROUX, Jean-Paul (1999). Altay Türklerinde Ölüm. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SAYDAM, Bilgin (2011). Deli Dumrul’un Bilinci: Türk - İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• SCHOPENHAUR, Arthur (2012). Ölümün Anlamı. İstanbul: Say Yayınları.
• SOYKAN, Ömer Naci (1999). “Varoluş Yolunun Ana Kavşağında: Korku ve Kaygı Kıerkegaard ve Heidegger’de Bir Araştırma”, Doğu- Batı Dergisi, S. 6, s. 41- 62
• SOYSAL, Deniz (2009). “Schopenhauer’de Ölüm ve Ölüm Korkusu Üzerine”, Tabula Rasa, 25-26, s. 109-121.
• ÜNAL, Mehmet Süheyl (2011). “Zamansız Ölüm: Geleneksel ve Modern Toplum Karşıtlığında Ölümün Yeri”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11, S.2, s. 121-133.