ASSASSINATION OF NIZAM AL-MULK ACCORDING TO COEVAL SOURCES

Year 2018, Issue: 8, 165 - 186, 09.10.2018

Mustafa Akkuş

Abstract

The assassinations that made an incredible impact in world history and politics are a common sight. Of those, the murder of Seljuks’ strong and powerful vizier, the leading power of the era, Nizam al-Mulk in the 11th century is a remarkable incident. The role of the vizier, Nizam al-Mulk, was great in launching the Seljuks which established an omnipotent state ruling the world and having the most powerful army of that time. Nizam al-Mulk, a politician who was a master in the field of ilm-i insha and diplomatics, was of a vizier of Alpaslan and Melikshah, the two biggest sultans of the Seljuks, and caused the assassination of Meliksah by having the pen of the latter broken, and thus causing the state to enter the period of decline. The leader of Nizarite Ismailis, Hasan Sabbah, played a great role in this process. The enmity and struggle between Nizam al-Mulk and Hasan Sabbah, whose political, intellectual, and religious views were different from each other, paved the way for the murder of the Seljuk vizier through a superbly executed and skillfully planned the assassination.

This paper aims at investigating the process that ended up with the assassination of Nizam al-Mulk, the elements of power in the Seljuk state and their relations with the assassination, the enemies of the grand vizier, the reasons of hostilities, the Batinids and the leader Hasan Sabbah who led the assassination and the process leading to the assassination. The pieces over twenty works published between the 12th and 14th the centuries regarding assassination related to the Hasan Sabbah's political, intellectual and religious antagonisms with Nizam al-Mulk, assassination preparations, planning, and the assassination have been analyzed along with the narratives related to assassination.

Keywords

Nizam al-Mulk, Hasan Sabbah, Seljuks, Batinids, Assassination

NİZAMÜ’L-MÜLK SUİKASTININ DÖNEMİN KAYNAKLARINA YANSIMASI

Abstract

Dünya tarihine yön veren ve siyasetini şekillendiren birçok önemli suikastlar olmuştur. XI. yüzyılın en önemli olaylarından biri dönemin en muktedir devleti olan Selçukluların dirayetli ve güçlü veziri Nizamü’l-Mülk’ün öldürülmesi hadisedir. Cihan devleti kuran Selçukluların dünyaya hükmetmelerinde ve zamanın en güçlü ordusuna sahip bir devlet olmasında vezir Nizamü’l-Mülk’ün rolü büyüktür. İlm-i inşâ ve diplomatika konusunda çok usta bir siyasetçi olan Nizamü’l-Mülk, Selçukluların en büyük iki sultanı Alpaslan ve Melikşah’ın vezirliğini yapmış, divit sahibinin suikasta uğraması devletin inkırazına sebep olmuş, divitin kırılması, tacın devrilmesi anlamına gelen Melikşah’ın ölümüne götüren süreci başlatmış, böylece devletin çöküş sürecine girmesine neden olmuştur. Nitekim bu olayda en büyük rol Nizari İsmaililerin reisi olan Hasan Sabbah’a aittir. Siyasi, fikri ve dini düşünce dünyaları birbirinden farklı olan Nizamü’l-Mülk ve Hasan Sabbah arasındaki düşmanlık ve mücadele Selçuklu vezirinin sabırla işlenen ve ustalıkla planlanan suikastla öldürülmesiyle neticelenmiştir.

Nizamûl-Mülk’e düzenlenen suikast, Selçuklu devletinde oluşan güç unsurları ve onların suikastle ilişkileri, Büyük vezirin düşmanları, düşmanlıkların sebepleri, suikastı düzenleyen Bâtıniler ve lideri Hasan Sabbah ’la ilişkileri ve suikasta götüren süreç ortaya konulmuştur. Hasan Sabbah’ın Nizamûl-Mülk ile olan siyasi, fikri ve dini düşmanlıkları, buna bağlı olarak suikast hazırlıkları, planlanması, suikastın gerçekleştirilme şekli, XII-XIV. yüzyıllar arasında telif edilen yirmiden fazla eserdeki suikastla ilgili rivayetler ele alınmış ve tahlil edilmiştir.

Keywords

Nizamû’l-Mülk, Hasan Sabbah, Selçuklular, Bâtıniler, Suikast

References

• ATICI ARAYANCAN, Ayşe, “Hasan Sabbah ve Halefleri Tarafından Suikaste Uğrayan Devlet Adamları 1090-1257” İCANAS Kongresi (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), Ankara, 2007. s.333-345.
• BARTHOLD, V. W., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, TTK Yayınları Ankara, 1999.
• BÜNDÂRÎ, Feth b. Ali b. Muhammed, Zübdetü’n-Nusre ve Nuhbetü’l-Usre (Târîh-i Silsile-i Selçûkî) Nşr: Muhammed Hüseyin Celîlî, Bünyâd-ı Ferheng-i İran, Tahran, 1977.
• CÜVEYNÎ, Alâeddin Atâmelik, Tarih-i Cihanguşa, (trc. Mürsel Öztürk), Ankara 1998,
• EBU ŞAME, Şehâbüddin Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim el-Makdîsî ed-Dımaşkî, Kitâbü’r-Ravzatayn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriye ve’s-Selahiye,I, thk: İbrahim Zeybek, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1997.
• EBÛ’L-FEREC İbnü’l-İbrî Gregorius b. Erhun et-Tabib el-Malâtî, Târîh-i Muhtasarü’d-Düvel, tsh: el-Ab Antun Salihânî, el-Yesuâ, Dârü’r-Râid el-Lübnânî, el-Hazmiye, Lübnan, 1983.
• EL-HÜSEYNİ, Saduddin Ebu’l-Hasan Ali Bin Nasır İbn Ali El-Hüseyni, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• HAMEDANİ, Reşidüddin Fazlullah, Câmiü’t-Tevârih, çev: Abdulmuatta es-Seyyad, Camiatü Aynu’ş-Şems, Kahire, 1998.
• HÂNDMÎR, Giyâsüddin b. Hümâmiddin Muhammed, Düstûrü’l-Vüzerâ, tsh: Said Nefsi, İkbal Yayınları, Tahran, 1976.
• İBNÜ’L ADİM, Buğyetü’t-Taleb fi Tarih-i Haleb, (Biyografilerle Selçuklular Tarihi), çev. Ali Sevim, Ankara, 1982.
• İBNÜ’L CEVZİ, Ebu’l- Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, el-Muntazam fi Tarihü’l- Ümem ve’l-Mülük, (thk: Muhammed Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata, Dâru’l-Kutûbu’l-İlmiyye), Beyrut, 1995.
• İBNÜ’L-ESİR Ebû’l-Hasan İzzüddin Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim b. Abdülvahid eş-Şeybânî el-Cezeri, el-Kâmil fî’t-Târih, VIII, tsh: Muhammed Yusuf Dukake, Dârü’l-Kitâbü’l-İlmiye, Beyrut, 1987,
• İSFEHÂNÎ, Ebu Abdillah İmâdüddin Muhammed b. Muhammed b. Hamid el-Katip, Târîh-i Devlet-i Selçûk, Şeriketü Tabu’l-Kutubü’l-Arabiye, Mısır, 1900.
• MÎRHÂND, Muhammed b. Hâvendşâh, Ravzatü’s-Safa fi Sîreti’l-Enbîyâ, ve’l-Mulûk ve’l-Hulefâ, çev. Muhammed es-Sibbâî, Ahmed Abdulkadir Şahveli, ed-Dâru’l-Mısriyetü’l-Kitâb, 1988.
• NİŞABÛRÎ, Zahirüddin, Selçûknâme (Zeyl-i Selçûknâme), thk. Ebu Hamid Muhammed b. İbrahim, Kulâle-i Hâver, Çaphâne-i Tahran, 1954.
• NİZAMÜ’L-MÜLK, Siyasetname, çev. Mehmet Taha Ayar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.
• SEVİM, Ali, ”Munkizi Muelliflerinin Selçuklularla İlgili Kayıtları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 1992-1994, Ankara, 1994, S. 27, Cilt XVI, s.5-11.
• SIBT İBNÜ’L-CEVZİ, Şemsüddin Ebu’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu b. Abdullah, Mirâtü’z-Zaman fî Tevârîhi’l-Ayân, XIX, (thk: Muhammed Enes, Kamil Muhammed, er-Risâletü’l-İlmiyye), Şam, 2013.
• SIBT-İ İBNÜ’L- CEVZİ, Şemsüddin Ebu’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu b. Abdullah el-Maruf, Mirâtü’z-Zaman fî Tevârîhi’l-Ayân, (thk: Muhammed Enes, Kamil Muhammed, er-Risâletü’l-İlmiyye), Şam, 2013.
• ŞEBÂNKARAYÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Mecmau’l-Ensâb, II, Emir-i Kebir Yayınları, Tahran, 1984.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1999.
• ZEHEBİ, İmam Şemsüddin Muhammed b. Ahmed Osman ez-Zehebî, Siyerü ‘Alâmü’n-Nübela, 19, thk: Şuayb el-Arnavut, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1984.