Uluslararası Gelişmeler Işığında Türkiye-Mısır İlişkileri (1945-1960)

Year 2020, Volume: 5 Issue: 1, 173 - 199, 04.05.2020

N.neşe Kemiksiz

https://doi.org/10.31454/usb.723528

Abstract

Türkiye’nin, jeopolitik önemi nedeniyle Ortadoğu’da her zaman dikkate alması gereken Mısır ile ilişkileri; tarihi bağlar, rejim farklılıkları, farklı dış politik yönelimler nedeniyle diplomatik ilişkilerin kurulduğu 1926’dan beri inişli çıkışlı bir seyir izlemiştir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyetler Birliği’nin Türkiye’den Boğazlarda üs ve Doğu sınırlarında değişiklik talepleri, Türkiye’yi Batı ile ittifak arayışlarına yöneltmiştir. Mısır ise savaş sonrasında ülkesindeki İngiliz askeri mevcudiyetine son verme mücadelesi içerisindedir. İngiltere’nin Ortadoğu’daki stratejik çıkarlarını korumak için Süveyş’ten çıkmak istememesi ve bölgesel bir savunma düzeni oluşturarak Türkiye’yi de buraya dahil etme girişimleri, 1950’li yıllardan itibaren Türkiye-Mısır ilişkilerini etkilemeye başlamıştır. 1948’de İsrail’in kurulması ve Arap-İsrail savaşındaki Arap yenilgisinin yol açtığı bölgesel ortamda Mısır lideri Albay Abdülnasır, karizmatik kişiliği, Batı emperyalizmine ve İsrail’e karşı güçlü söylemleriyle Arap milliyetçiliğine hız kazandıracaktır. Bu dönemde kurulan Bağdat Paktı, Türkiye-Mısır ilişkilerinde sorunlara neden olacaktır. Türkiye, Bağdat Paktı’nı Sovyetler Birliği’nin bölgeye girmesini önleyecek bir oluşum olarak görürken, Nasır, Paktın Batı emperyalizminin bölgedeki mevcudiyetini sürdürmek için kurulduğunu düşünmektedir. Türkiye’nin bölgedeki gelişmelere Soğuk Savaş perspektifinden yaklaşması, Türkiye ile Mısır’ı tüm bölgesel krizlerde karşı karşıya getirecektir. Çalışmanın amacı, 1945-1960 arasındaki uluslararası gelişmelerin Türkiye-Mısır ilişkileri ve Türkiye’nin Ortadoğu politikası üzerindeki etkilerini ortaya koymaktır.

Keywords

Mısır, Nasır, Süveyş Krizi, Arap Milliyetçiliği, Bağdat Paktı

References

• ABU RUMMAN, Mohamed, Ürdün’de 1989-2005 Arası Demokratik Dönüşüm, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Ana Dalı, Ankara, 2009. ABU JABER, Kamel, Arap Baas Sosyalist Partisi, Altınok Matbaası, Ankara, 1970. ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Ortadoğu. Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Cilt I, MKM Yayınları, Bursa, 2012. ARMAOĞLU, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1990) Cilt I: 1914-1980, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1991. ARMAOĞLU, Fahir, Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, b.t.y. ARMAOĞLU, Fahir, Türk Amerikan İlişkileri 1919-1997, Kronik Kitap, İstanbul, 2017. ATABAY, Mithat, Son Yüzyılda Türkiye ve Ortadoğu, Paradigma Akademi Yayınları, Çanakkale, 2016. AYDIN, Mustafa, “Determinants of Turkish Foreign Policy: Changing Patterns and Conjunctures during the Cold War”, Middle Eastern Sudies, C.36, S.1, Ocak 2000, ss.103-139. BİLGİN, Mustafa Sıtkı, “British Attitude Towards Turkey’s Policies in the Middle East (1945-47)”, Turkish Yearbook of International Relations, C.33, 2002, ss.257-269. BULUT, Semih, “Atatürk Dönemi Türkiye-Mısır İlişkileri ve Günümüze Etkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XXVI, S.78, Kasım 2010, ss.535-559. CLEVELAND, L. William, Modern Ortadoğu Tarihi, (Çev. Mehmet Harmancı), Agora Kitaplığı, İstanbul, 2015. ÇAKIRBAŞ, Ali, “Amerikan Perspektifinden 1957 Krizine Giden Süreçte Suriye’de Komünizmin Yükselişi”, History Studies,C.10, S.6, Eylül 2018, ss.33-43. ÇELİK, Mustafa Edip, “İkinci Dünya Savaşı Bitiminden Bağdat Paktı’na Geçen Süreçte Türkiye’nin Ortadoğu Politikası”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, TAED-64, Ocak 2019, ss.475-497. DUMAN, Sabit, “Ortadoğu Krizleri ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.35-36, Mayıs-Kasım 2005, ss.313-332. ERDEM, Gökhan, “Bağlantısızlıktan Bağımlılığa: Nasır Döneminde Mısır-SSCB İlişkileri”, Turkish Yearbook of International Relations, C.48, 2017, ss.69-98. FIRAT, Melek-KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, “Arap Devletleriyle İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası. Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009, ss.615-635. GÖNLÜBOL, Mehmet-ÜLMAN, Haluk, “Türk Dış Politikasının Yirmi Yılı 1945-1965”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.21, S.1, 1966, ss.143-182. GÖNLÜBOL, Mehmet- SAR, Cem- ESMER, Ahmet Şükrü- SANDER, Oral- ÜLMAN, Haluk- BİLGE, Suat- SEZER, Duygu- KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973),Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982. GÜRÜN, Kamuran, Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan Günümüze), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1983. KHOURI, Fred, J., The Arab-Israeli Dilemma, Syracuse University Press, New York, 1985. KÜÇÜKVATAN, Mahir, “Soğuk Savaşın Türk Dış Politikasına Etkileri ve 1957 Türkiye-Suriye Bunalımı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.XI, S.23, Güz 2011, ss.73-91. KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, “An Analysis of Turkish-Arab Relations”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.27, S.1, 1972, ss.117-134. ÖZCAN, Gencer, “Türkiye İsrail İlişkilerinde Dönüşüm: Güvenliğin Ötesi”, TESEV Dış Politika Analiz Serisi 1”, Kasım 2005, tesev.org.tr./wp-content-uploads/2015/11/Turkiye_Israil_Iliskilerinde_Donusum.pdf, (Erişim: 05.08.2019). SANDER, Oral, Türkiye’nin Dış Politikası,İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 1998. SANDER, Oral, Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2016. SARIKOYUNCU DEĞERLİ, Esra, “Türk-Mısır Siyasi ve Kültürel İlişkileri (1923-1938)”, Yeni Türkiye, Ortadoğu Özel Sayısı, C.V, S. 86, Ocak-Haziran 2016, ss.23-37. SHLAIM, Avi, Lion of Jordan. The Life of King Hussein in War and Peace, Penguin Books, London, 2007. ŞİMŞİR, Bilal, “Fes Olayı: Türkiye-Mısır İlişkilerinden Bir Sayfa (1932-1933)”, TTK Belleten, C.48, S.189-190, Ocak-Nisan 1984, ss.1-87. T.C. Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü, Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl. İkinci Dünya Savaşı Yılları (1939-1946), Ankara, 1973. TÜR, Özlem, “Türkiye ve Filistin (1908-1948) : Milliyetçilik, Ulusal Çıkar ve Batılılaşma”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.62, S.1, 2007, ss.223-251. TÜRKMEN, İlter, “Türkiye Cumhuriyeti’nin Ortadoğu Politikası”, BİLGESAM, 17 Temmuz 2014, www.bilgesam.org/images/dokumanlar/0-22-20140717111.pdf, (Erişim: 05.08.2019). UZER, Umut-UZER, Ayşe, “Diverging Perceptions of the Cold War: Baghdad Pact as a Source of Conflict Between Turkey and the Nationalist Arab Countries”, Turkish Yearbook of International Relations, C.36, 2005, ss.101-118. ÜLMAN, Haluk, “Orta Doğu Buhranı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.13, S.4, 1958, ss.232-261. ÜLMAN, Haluk, “Türk Dış Politikasına Yön Veren Etkenler I (1923-1968)”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.23, S.23, 1968, ss.241-273. ÜLMAN, Haluk-SANDER, Oral, “Türk Dış Politikasına Yön Veren Etkenler: 1923-68 II”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.27, S.1, 1972, ss.1-24.