“Saçma Olan Aşkımızmış”: Arabesk ve Değişen Seyirci Psikolojisi

Year 2021, Issue: 8, 132 - 159, 14.10.2021

Seçkin Sevim Bilgen Aydın Sevim

https://doi.org/10.32739/etkilesim.2021.4.8.141

Abstract

Ertem Eğilmez (1929-1989), seyircinin nabzını tutma konusunda sıra dışı bir yeteneğe sahipti. Eğilmez, sinemacılık kariyerinin ilk yıllarındaki kısa süreli bocalamadan sonra Sürtük (1965) filmiyle büyük bir çıkış yakaladı. Bu başarıyı 1970’li yıllar boyunca sürdürdü. Aile seyircisi sinema salonlarından uzaklaşınca Yeşilçam’ın çarkları bu kez lümpen seyircilerin beklentilerini karşılamak için dönmeye başladı. 1970’li yılların ikinci yarısına damga vuran yerli seks filmlerinin üretimi, 12 Eylül Askerî Darbesi ile birdenbire sona erdi. Ortaya çıkan boşluğu arabesk filmler doldurdu. Eğilmez, 1980’li yıllarda müzik ve film piyasasına hâkim olan arabesk furyasını son filmi Arabesk’te (1989) kıyasıya eleştirdi. Bu çalışmada, Arabesk filmi sinemasal söylem çözümlemesi yöntemiyle incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Arabesk filminin, seyir zevki gelişmiş, arabesk kültüre ve Yeşilçam melodramlarına mesafeli duran potansiyel bir seyirci kitlesini açığa çıkardığını ortaya koymaktır. Yeşilçam’ın sonunu ilan eden Arabesk filmi, yeni bir sinemanın ve yeni bir seyirci psikolojisinin miladı olur. Geçmişte ebeveynlerinin gözyaşı döktüğü hikâyelere kahkahalarla gülen bu seyirci, klasik Yeşilçam seyircisinden oldukça farklıdır. Mağduriyet söylemini ve kendine acımayı reddetme, fail olma ve kendi sorunlarını çözebilme bu seyirci kitlesinin temel psikolojik özellikleridir.

Keywords

Arabesk, Yeşilçam, absürt komedi, seyirci psikolojisi

References

• Abisel, N. (2005). Türk Sineması üzerine yazılar. İstanbul: Phoenix Yayınevi.
• Adanır, O. (2012). İlkel toplumdan melodramlar evrenine. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Akbulut, H. (2008). Kadına melodram yakışır: Türk melodram sinemasında kadın imgeleri. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Akbulut, H. (2012). Yeşilçam’dan Yeni Türk Sinemasına melodramatik imgelem. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Akerson, T. (1965). Türk Sinemasında seyirci psikozu. Film, 2/3, 54-55/63.
• Ayça, E. (1985). Türk Sinemasının kimliği. Videosinema, 9, 82-83.
• Aydın Sevim, B. (2016). “Bir zamanlar fakir ama gururlu bir genç vardı”: Televizyon dizilerinde sözlü kültür mirası. Millî Folklor, 109, 31-43.
• Belge, M. (1997). Tarihten güncelliğe. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Chepinchikj, N., & Thompson, C. (2016). Analysing cinematic discourse using conversation analysis. Discourse, Context and Media, 14, 40-53. http://dx.doi.org/10.1016/j.dcm.2016.09.001i
• Çakmakçı, A. (2019). Güneşe lamba yakan adam. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Çelik, T. (2021). Yeşilçam Sinemasında kökensel bir nitelik olarak kader teması: Modernleşme kaygılarından melodramın şefkatli kollarına. Aurum Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 1-23. Çevikalp, A. (2007). Türk Sinemasını belgeleyenler: Arzu Film. Cinemascope, 9, 58-61.
• Deniz, T. (2 Temmuz 2018). Eğilmez’in senaryo okulu [Fotoğraf]. https://www.tsa.org.tr/tr/yazi/yazidetay/433/ertem-egilmez%E2%80%99in-senaryo-okulu. 4 Ağustos 2021.
• Dikiciler, O. (2002). Arzu Film ekolü. Ankara: Antalya Büyükşehir Belediyesi.
• Dorsay, A. (1989). Sinemamızın umut yılları: 70-80 arası Türk Sinemasına bakışlar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Dorsay, A. (1996). Türk Sineması 1995: Yarı karamsar, yarı iyimser bir bakış denemesi (s. 212-217). Türk Sineması üzerine düşünceler. (S. M. Dinçer, der.). Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Eğilmez, E. (Yapımcı ve Yönetmen). (1965). Sürtük. [Sinema filmi]. Türkiye: Arzu Film.
• Eğilmez, E. (Yapımcı ve Yönetmen). (1970). Sürtük. [Sinema filmi]. Türkiye: Arzu Film.
• Eğilmez, E. (1974). Ertem Eğilmez’le konuşma. Yedinci Sanat, 12, 16-33.
• Eğilmez, E. (Yapımcı ve Yönetmen). (1989). Arabesk. [Sinema filmi]. Türkiye: Arzu Film ve Erler Film.
• Elsaesser, T. (1991). Tales of sound and fury: Observations on the family melodrama (s. 68-92). Imitation of life a reader on film&television melodrama (M. Landy, edit.). Detroit, Michagen: Wayne State University Press.
• Engin, İ. (1965). Türk Sinemasında konu. Sinema 65, 1, 4-5.
• Erdoğan, N. (2001). Üç Seyirci: Popüler eğlence biçimlerinin alımlanması üzerine notlar. D. Derman (hzl.). Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 2 (s. 219-239). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Göl, B. (2015). Ertem Eğilmez’in evi. Altyazı’nın Gayrı Resmî ve Resimli Türkiye Sinema Sözlüğü, 150, 81.
• Güngör, N. (1993). Arabesk: Sosyokültürel açıdan arabesk müzik. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Gürbilek, N. (2001). Vitrinde yaşamak. 1980’lerin kültürel iklimi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gürbilek, N. (2008). Mağdurun dili. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gürdal, H., D. Fresko & S. Karantay (1967). Türkiye’de sinema seyircisi. Görüntü, 3, 15-19.
• Kaplan, N. (2004). Aile sineması yılları: 1960’lar. İstanbul: Es Yayınları.
• Kaya Mutlu, D. (2001). Türk Sineması ne? Türk seyircisi kim?: Altmışlı yılların Türk Sineması üzerine düşüncelerine/kavgalarına bir bakış. D. Derman (hzl.). Türk film araştırmalarında yeni yönelimler 2 (s. 201-218). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kayalı, K. (1994). Yönetmenler çerçevesinde Türk Sineması. Ankara: Ayyıldız Yayınları.
• Kırel, S. (2010). Kültürel çalışmalar ve sinema. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Kuyucak Esen, Ş. (2010). Türk Sinemasının kilometre taşları: Dönemler ve yönetmenler. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Marcantonio, C. (2015). Global melodrama: Nation, body, and history in contemporary film. London: Palgrave Macmillan.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk Sineması (I. Cilt). İstanbul: Kitle Yayınları.
• Oran, B. (1973). Senaryo yazarı Bülent Oran’la bir konuşma. Yedinci Sanat, 3, 15-26.
• Oran, F. (1998). Kitleler şakaya gelmiyordu. Sinerama, 5, 96-98.
• Önal, S. (21 Ocak 2014). Safa Önal, Yeşilçam’ın efsane senaristi anlatıyor. TV5 Akşama Doğru programı [Video]. https://www.youtube.com/watch?v=RgmdEdq_sf0. 15 Temmuz 2021.
• Öz, S. (2020). Oyuncu: Yeşilçam yıldız sisteminde bir anti-yıldız: Adile Naşit. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbek, M. (1991). Popüler kültür ve Orhan Gencebay arabeski. İstanbul: İletişim Yayınları. Özön, N. (1995). Karagözden sinemaya Türk Sineması ve sorunları (I. Cilt). İstanbul: Kitle Yayınları.
• Pekman, C. (2010). Filim bir adam Ertem Eğilmez. C. Pekman (der.). Filim bir adam Ertem Eğilmez (s. 1-66). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Sayan, A. (2020). Merkez-çevre ilişkileri bağlamında soylulaşan arabesk. S. Öz & İ. Afacan (hzl.). Müzikte, sinemada ve edebiyatta 2000 Sonrası arabesk yeniden (s. 89-101). İstanbul: Notabene Yayınları.
• Sayar, V. (1982). Türkiye’de sinema seyircisinin gelişimi. [Açık Oturum]. (S. Kalafatoğlu, Yön.). Sanat Olayı, 18, 48.
• Sayıcı, F. (2015). Türk Sinemasında Arzu Film ekolü ve önemi. Film Arası, 52, 24-27.
• Scognamillo, G. (1998). Türk Sinema tarihi (1896-1997). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Scognamillo, G. (2011). Giovanni Scognamillo’nun gözüyle Yeşilçam. B. Saydam (hzl.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Sevim, S. (2015). “Bedenime sahip olabilirsin ama ruhuma asla!”: Yeşilçam Sineması’ndaki melodramatik kalıpları sorgulamak. Doğu Batı, 18(72), 213-253.
• Sevim, S. (2019a). Ertem Eğilmez filmlerinde pozitif psikoloji: Neşeli Günler. [Özet bildiri]. 3. Avrasya Pozitif Psikoloji Kongresi. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi.
• Sevim, S. (2019b). Yeşilçam Sineması’nda senaristlik: Bülent Oran, Safa Önal ve Sadık Şendil örnekleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Sezgin, R. (2002). Altın çağın senaristleri. Aksiyon, 399, 62-64.
• Sözen, M. (2009). Doğu anlatı gelenekleri ve Türk Sinemasının aidiyeti. Bilig, 50, 131-152.
• Stokes, M. (2011). Aşk cumhuriyeti: Türk popüler müziğinde kültürel mahrem (H. Doğrul, çev.). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Stokes, M. (2020). Türkiye’de arabesk olayı (H. Eryılmaz, çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şamlı, C. (1990). “Ben aslında hiçbir filmin aleyhine yazmam”. İstanbul: Özgür Yayın Dağıtım.
• Tan Akbulut, N. (2021). Arabesk kültür ve sinema. İstanbul: Klaros Yayınları.
• Taş, V. (2010). Orhan Gencebay filmlerini anlatıyor. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Teksoy, R. (2005). Rekin Teksoy’un sinema tarihi (Cilt 1). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Tunalı, D. (2006). Batıdan doğuya, Hollywood’dan Yeşilçam’a melodram: ‘Zihniyet ve kültür etkileşimleri çerçevesinde Yeşilçam Melodramı’na Bakış’. İstanbul: Aşina Kitaplar.
• Türk, İ. (2004). Senaryo: Bülent Oran. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uluer, U. (2021). Ertem Eğilmez’in Arabesk çekimleri [Fotoğraf]. https://sinematikyesilcam.com/2018/04/kisa-kisa-yesilcam-tarihi-3/ertem-egilmez-arabesk-cekimleri/. 4 Ağustos 2021.
• Yağcı, O. (2020). Duygu ekonomisinin yinelenen formu olarak arabesk ve sinema. S. Öz & İ. Afacan (hzl.). Müzikte, sinemada ve edebiyatta 2000 sonrası arabesk yeniden (s. 131-148). İstanbul: Notabene Yayınları.