Covid-19 Pandemi Sürecinde Aşı Haberleri ve Haber Doğrulama Platformları: “Doğruluk Payı” ve “Teyit” Örnekleri

Year 2022, Issue: 9, 194 - 222, 27.04.2022

Mehmet Yumrutaş

https://doi.org/10.32739/etkilesim.2022.5.9.161

Abstract

Dijital medya mecraları, “yanlış bilgi” ve/veya “sahte haber”in hızlı biçimde üretilerek kitlelere ulaşmasına aracılık etmektedir. İçinden geçtiğimiz Covid-19 pandemi süreci göz önüne alındığında, hastalıktan korunmada en etkin metot olarak görülen aşılar ile ilgili birçok sahte haberin üretilmesi, “infodemi” olarak da adlandırılan olgunun öne çıkan örneklerinden birini oluşturmaktadır. İnsanları doğru bilgilendirme misyonuyla hareket eden haber doğrulama platformları, yanlış bilgi ve/veya sahte haberlerin saptanması konusunda, “infodemi” ile mücadelede de önemli bir rol üstlenmektedir. Bu araştırmada, seçilen örnekler üzerinden, doğrulama platformlarının medyada yer bulmuş Covid-19 aşıları hakkındaki haberleri konu alan doğrulama faaliyetleri incelenmektedir. Covid-19 aşılarıyla ilgili haberlerin; Türkiye’de Covid-19 vakaları görülmeden önce başladığı, aşılarla ilgili iddiaların neredeyse tamamına yakınının sosyal medya kaynaklı olduğu ve doğrulama neticesinde %92’sinin “Yanlış” olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Covid-19 aşıları, dijital medya, sahte haber, infodemi, doğrulama platformları

References

• Akkuş, T. (2020). İnfodemi: S”algı”n 2.0. TRT Akademi, Salgın Yayıncılığı, 1-249. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/trta/issue/56933/800818
• Artvinli, F. (2020). Salgınların tarihi: Toplumsal ve siyasal açıdan kısa bir bakış. Covıd-19 pandemisi altıncı ay değerlendirme raporu içinde s.43-59. Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları
• Brandtzaeg, P. & Folstad, A. (2017). Trust and distrust in online fact-checking services, Communication of the ACM, 65-71.
• Castells, M. (2008). Enformasyon çağı: Ekonomi, toplum ve kültür. Birinci cilt ağ toplumunun yükselişi. (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2. Baskı
• Creswell, J. W. (2016). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (S.B. Demir, Çev. Ed.) Ankara: Eğiten Kitap yayınları, 2. Baskı
• Çavuş, G. (2020). Salgının en gözde yanlış bilgileri. https://teyit.org/salginin-en-gozde-yanlis-bilgileri 30.01.2022
• Duke Reporters’ Lab (2022) Fact-checking https://reporterslab.org/fact-checking/ 20.01.2022
• Fake News (2022). Cambridge Dictionary https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/fake-news 25.01.2022
• Gönenç, Ö. (2018). Medyada algı yönetimi. İstanbul: DER Yayınları
• Kavaklı, N. (2019). Yalan haberle mücadele ve internet teyit/doğrulama platformları. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 663-682. DOI: 10.17680/453398
• Kazaz, M. ve Akyüz, S. S. (2019). Sahte haber. Konya: Literatürk Yayınları
• Keten, E. T. (25 Ağustos 2019). Doğruluk kontrolü (fact-checking) endüstrisi ve yalanla “mücadele”. https://t24.com.tr/yazarlar/emre-tansu-keten-sosyal-medya/dogruluk-kontrolu-fact-checking-endustrisi-ve-yalanla-mucadele,23552. 10.01.2022
• Kırık, A.M. ve Özkoçak V. (2020). Yeni dünya düzeni bağlamında sosyal medya ve yeni koronavirüs (Covid-19) pandemisi. Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Science, Yıl: 7, Sayı: 45, Nisan 2020, s. 133-154
• Neuman, W. L. (2011). Toplumsal araştırma yöntemleri: nitel ve nicel yaklaşımlar, I. Cilt (Çev. Sedef Özge). İstanbul: Yayın Odası Yayınları, 7. Baskı
• Resmi Gazete (1983). Sağlık Bakanlığının teşkilat ve görevleri hakkında kanun hükmünde kararname (181 Sayılı KHK). Resmi Gazete Sayısı; 18251
• Soğukdere, Ş. ve Öztunç, M.(2020). Sosyal medyada koronavirüs dezenformasyonu. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi - Sayı 5 / Güz 2020 (s.59-85) Kastamonu Üniversitesi İletişim Fakültesi Süreli Elektronik Dergi Copyright - 2020 E-ISSN: 2667-727X
• Türk Tabipleri Birliği -TTB. (2018). Birinci basamak sağlık çalışanları için aşı rehberi (Etiler N. Yayına Haz.) Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları
• Ünal, R. ve Taylan, A. (2017). Sağlık iletişiminde yalan haber-yanlış enformasyon sorunu ve doğrulama platformları. Atatürk İletişim Dergisi Sayı 14, Sağlık İletişimi Özel Sayı (s.81-100).
• Wardle, C. (2020). Bilgi düzensizliği çağı. (Doğrulama El Kitabı içinde s. 9-15, Ed. Craig Silverman) (Çev. Ed. Yılmaz, M.C.) European Journalism Centre (EJC) yayınları
• Wardle, C.& Derakhshan, H. (2017). Information disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policy making. Strasbourg: Council of Europe report
• Yegen, C. (2018). Doğru haber alma hakkı ve sosyal medya dezenformasyonunu doğruluk payı ve yalansavar ile tartışmak. Erciyes İletişim Dergisi, Sayı: 5 (4) , s. 101-121
• Sağlık Bakanlığı (2019). Pandemik influenza ulusal hazırlık planı. Ankara
• http://factcheckingturkey.com/about-us 14.07.2021.01.08.2021
• https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR-77694/sikca-sorulan-sorular.html 10.12.2021
• https://who.int/pqweb/sites/default/files/documents/Status_COVID_VAX_23Dec2021.pdf 10.01.2022
• https://teyit.org/analiz-fdanin-covid-19-asisinin-kalp-krizi-riskini-71-kat-artirdigini-soyledigi-iddiasi 30.01.2022
• https://teyit.org/degerlerimiz; 01.07.2021 https://teyit.org/metodoloji 12.07.2021
• https://twitter.com/teyitorg/status/1401084975773069314 30.07.2021
• https://www.dogrulukpayi.com/dogruluk-kontrolu/asi-ve-ilaclarin-hastalik-urettigi-ve-bagisiklik-sistemini-cokerttigi-iddiasi 30.07.2021
• https://www.dogrulukpayi.com/sayfa/hakkimizda 01.07.2021
• https://www.dogrulukpayi.com/sayfa/metodoloji 25.06.2021
• https://www.facebook.com/207787009653168/posts/1217778075320718/ 30.07.2021
• https://www.ifcncodeofprinciples.poynter.org/know-more/the-commitments-of-the-code-of-principles 30.01.2022
• https://www.ifcncodeofprinciples.poynter.org/signatories 30.01.2022
• https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 05.06.2020 15.07.2021
• https://www.who.int/health-topics/infodemic#tab=tab_1 10.12.2021 21.06.2021
• https://www.who.int/teams/risk-communication/about-epi-win 20.12.2021
• https://www.who.int/teams/risk-communication30.07.2021
• https://yalansavar.org/yalansavar-sik-sorulan-sorular/ 20.06.2021