KUZEYDOĞU ANADOLU’NUN İSKÂN TARİHİ ÜZERİNE BAZI GÖZLEMLER

Year 2021, Volume: 5 Issue: 2, 362 - 376, 31.12.2021

Veli Ünsal

https://doi.org/10.47088/utad.993274

Abstract

Türkiye’nin Kafkaslara açılan kapısı olan Kuzeydoğu Anadolu Tarih Öncesi Çağlardan günümüze kadar yerleşime sahne olmuştur. Kuzeydoğu Anadolu’nun tarih öncesi ve tarihi çağları ile ilgili olan bu çalışma, bölgenin sahip olduğu coğrafi konumundan dolayı ayrı bir önem kazanmaktadır. Bölge coğrafyası, tarih öncesi çağlarda insanların yaşaması için gerekli olan tarım alanları, su kaynaklarını bünyesinde barındırmaktadır. Çalışma Erzincan, Erzurum ve Kars illeri ile sınırlandırılmıştır. Kuzeydoğu Anadolu’daki ilk çalışmaları Kökten yapmıştır. Bu çalışmalar sonucunda bölgenin Paleolitik, Epipaleolitik, Kalkolitik ve İlk Tunç çağlarında iskân gördüğü anlaşılmıştır. Kuzeydoğu Anadolu’da özellikle de Son Kalkolitik ve Son Tunç Çağı boyunca varlığını sürdüren Karaz kültürünün etkileri görülmektedir. Çalışma sahamıza giren ve Kuzeydoğu Anadolu bölümünde yer alan Erzurum’da Paleolitik Çağ aletlerine, Kars’ta Paleolitik, Mezolitik ve Neolitik döneme tarihlenen yerleşmelere ve bu döneme ait buluntulara rastlanılmıştır. Erzincan’da ise Kalkolitik Çağ ve sonrasına tarihlenen yerleşme yerlerine ve buluntulara rastlanılmıştır.

Keywords

Kuzeydoğu Anadolu, Erzincan, Erzurum, İskân, Kars

SOME OBSERVATIONS ON THE SETTLEMENT HISTORY OF NORTHEASTERN ANATOLIA

Abstract

Northeast Anatolia, gate of Turkey where opening to Caucasian, her seen settlements from prehistoric ages onwards. This study related with prehistoric and historic ages of Northeast Anatolia, is of distinctive prominence due to geographic position of area. Geographical features of area include agricultural lands and water resources, which are essential for living of people in prehistoric ages. Because of this, our study is mainly confirmed to Erzincan, Erzurum, and Kars. Kökten carried out first studies in North Anatolia. Under the light of these researches, it is understood that settlements took place in the area in Paleolithic, Epipaleolithic, Chalcolithic, and Early Bronze ages. Effects of Karaz culture continuing its presence in Northeast Anatolia especially in Late Chalcolithic and Last Bronze ages could be seen. Paleolithic ages tools were seen in Erzurum, which is situated in North- east Anatolia and is in our study coverage; settlements dating back Paleolithic , Mesolithic, and Neolithic periods together with findings belonging to these ages in Kars; and also findings and settlements dating back Chalcolithic age and later in Erzincan.

Keywords

Erzincan, Erzurum, Kars, Northeast Anatolia, Settlement

References

• Arsebük G. (1974). Altınova’da Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak-Çömlek Arasındaki İlişkiler Sorunu. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul.
• Arsebük G. (1979). Altınova’da (Elazığ), Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak-Çömlek Arasındaki İlişkiler. TTKong. 8, 81-92.
• Arsebük G. (1986). Altınova’da (Elazığ) Başlangıcından İlk Tunç Çağın Sonuna Kadar Kültür Silsilesi ve Sosyal Tabakalanma Sorunu. TTKong. 9. Ankara. 67-72.
• Balkan K.- Sümer O. (1965). 1965 Yılı Ani Kazıları Hakkında Kısa Rapor. Türk Arkeoloji Dergisi. S: 14 (1-2). Ankara.
• Bingöl A. (2003). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Burney C.A. (1958). Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age. AS VIII, 157-209.
• Ceylan A. (2001a). Sarıkamış. Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar. Erzurum.
• Ceylan A. (2001b). 1999 Yılı Erzincan ve Erzurum Yüzey Araştırmaları. AST 18/II, 71-82.
• Ceylan A. (2002). 2000 yılı Erzincan ve Erzurum İlleri Yüzey Araştırmaları. AST 19/II, 165-178.
• Ceylan A. (2008). Doğu Anadolu Araştırmaları (Erzurum- Erzincan- Kars – Iğdır, 1998-2008). Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.
• Erinç, S. (1953). Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul.
• Güneri S. (1987). Erzurum ve Çevresindeki Höyüklerin Yüzey Araştırması. AST V/II, 54-76.
• Güneri S. (1992). Doğu Anadolu’da Yeni Gözlemler. TAD 30, 149- 195. Ankara.
• Güneri S. (2002). 1987 Erzurum-Sos Höyük Kazıları ve 1985-1997 Yılları Arasında Erzurum Çevresinde Yapılan Arkeolojik Çalışmalar Işığında, Son Tunç-Erken Demir Çağında Doğu Anadolu-Kafkasya-Orta Asya Arasındaki Kültürel İlişkiler. OLBA V. Mersin, 1-58.
• Harmankaya S. –Tanındı O. (1996). TAY, Türkiye Arkeoloji Yerleşmeleri I, Paleolitik / Epipaleolitik. İstanbul.
• Harmankaya S. – Tanındı O. – Özbaşaran M. (1998). TAY, Türkiye Arkeoloji Yerleşmeleri 3, Kalkolitik. İstanbul.
• Koşay H.Z. (1948). “Karaz Sondajı”. T. T. Kong. 3. Ankara, 165-169.
• Koşay H.Z. (1962). Pulur Kazısı, 1960. TAD 11. Ankara, 25-28.
• Koşay H.Z. (1964). Pulur ve Güzelova (Erzurum Araştırmaları). Atatürk Konferansları I. Ankara. 91-94.
• Koşay H.Z. (1974). Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi (Prehistor ve Protohistuarı). Atatürk Üniversitesi 50. Yıl Armağanı I. Erzurum.
• Koşay H.Z. (1984). Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi. Ankara.
• Koşay H.Z.- Turfan K. (1959). Erzurum- Karaz Kazısı Raporu. Belleten Dergisi. 23(91). 349-413. TTK Basımevi. Ankara.
• Koşay H.Z.- Vary H. (1964). Pulur Kazısı. 1960 Mevsimi Çalışmaları Raporu. Ankara.
• Koşay H.Z.- Vary H. (1967). Güzelova Kazısı. Atatürk Üniversitesi Yayınları. No: 46 Fen Edebiyat Fakültesi Araştırmaları. Ser: 20. TTK Basımevi. Ankara. 6-10.
• Kökten İ. K. (1943a). Doğu Anadolu Kars Bölgesinin Tarih Öncesi Araştırmalarına Dair İl Not. DTCFD 1 (2). “119-121”.
• Kökten İ. K. (1943b). Kars’ın Tarihöncesi Hakkında İlk Kısa Rapor. Belleten Dergisi 7 (27). 601-613.
• Kökten İ. K. (1944a). Kuzey-Doğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt ve Çevresinin Yeri. DTCFD 3 (5). 465-484.
• Kökten İ. K. (1944b). Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu’da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları. Belleten Dergisi. 8(32), Ankara, 659- 680.
• Kökten İ. K. (1948). Kars’ın Tarih Öncesi. III. Türk Tarih Kongresi (Ankara 15- 20 194), Kongreye sunulan Tebliğler, 194- 204.
• Kökten İ. K. (1952). “Anadolu Prehistorik Yerleşme Yerleri ve 1944-1948 Yıllarında Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları”, T. T. Kong. 4, 195-209.
• Kökten İ. K. (1953). “1952 Yılında Yaptığım Tarih Öncesi Araştırmaları Hakkında”, DTCFD 11/2-4, 177-211.
• Kökten İ. K. (1975). Kars Çevresinde Diptarih Araştırmaları ve Yazılıkaya Resimleri. Atatürk Konferansları V. (1971- 1972). TTK Yayınları. Seri.17 Sayı: 5 TTK Basımevi. Ankara. 95- 104.
• Lamb W. (1954). The Culture of North-east Anatolia and its Neighbours. AS IV, 21-32.
• Özbek, O. – Yükmen, B. (2000), "1997 Yılı Kars, Ardahan, Iğdır İlleri Yüzey Araştırması", TEAD 1, Ankara, 111-118.
• Pehlivan M. (1990). Karaz Kültürü ve Hurriler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (1). Van, 168-176.
• Sagona A. (1984). The Caucasian Region in the Early Bronze Age. BAR International Series No: 214. Oxford.
• Ünsal V. (2006a). Çoruh Havzası Tarihi ve Arkeolojik Yönüyle/ Bayburt- İspir- Yusufeli. Trabzon.
• Ünsal V. (2006b). “Aşkale ve Çevresinde Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6/37, Erzurum, 2006, 81–96.
• Ünsal V. (2008). M.Ö. III. Binde Kuzeydoğu Anadolu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 1(3), 396- 410.
• Yakar (1985). The Later Prehistory of Anatolia. The Late Chalcolithic and Early Bronze Age 2. Oxford.
• Yurt Ansiklopedisi (1982). Erzincan. Anadolu Yayıncılık (4), İstanbul, 2587-2595.
• Yurt Ansiklopedisi (1982). Erzurum. Anadolu Yayıncılık (4), İstanbul, 2679- 2692.
• Yurt Ansiklopedisi (1982). Kars. Anadolu Yayıncılık (6), İstanbul, 4471-4484.