GÜMÜŞHANE YÖRESİNDE YÜZEYLENEN MAGMATİK KÖKENLİ BAZI KAYALARIN JEOMEKANİK ÖZELLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN ARAŞTIRILMASI

Yıl 2018, Cilt: 23 Sayı: 2, 203 - 216, 31.08.2018

Serhat Dağ , Fatih Alkan

https://doi.org/10.17482/uumfd.409184

Cited By: 3

Öz

Bu çalışmada, Gümüşhane il merkezinde yüzeylenen andezit ve monzogranit
bileşimindeki magmatik kökenli kayaların jeomekanik özellikleri belirlenmiş ve
aralarındaki görgül ilişkiler araştırılmıştır. Deneysel çalışmalar sonucunda,
andezit ve monzogranitlerin özgül ağırlık, birim hacim ağırlık, ağırlıkça su
emme, hacimce su emme ve gözeneklilik değerleri belirlenmiştir. Her iki kaya
türü için kuru ve doygun koşullarda P ve S dalga hızı ölçümleri
gerçekleştirilmiştir. Bu değerlere bağlı olarak dinamik elastik parametreler
saptanmıştır. Mekanik özelliklerden tek eksenli basınç dayanımı, nokta yükü
dayanım indeksi ve dolaylı çekilme dayanımı ile statik elastik parametrelerden
elastisite modülü ve poisson oranı değerleri belirlenmiştir. Yapılan
istatistiksel değerlendirmeler sonucunda, en yüksek korelasyon katsayısı
andezitlerde r: 0.90 ve monzogranitlerde r: 0.94 değeri ile P ve S dalga hızı
ölçümlerine ait verilerden elde edilmiştir. En düşük korelasyon katsayısı
değeri ise monzogranitlerde Kuvars/Alkali Feldispat oranı ile gözeneklilik
arasında tespit edilmiştir. Yapılan analizler neticesinde istatistiksel olarak
anlamlı bulunan ve yüksek korelasyon katsayısına sahip ilişkilerin çalışma
açısından önemli olduğu ve ilgili parametrelerin dolaylı tahminlerinde
kullanılabilir nitelikte olduğu öngörülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Andezit, Monzogranit, Jeomekanik Özellik, Petrografik Özellik, İstatistiksel Analiz

Investigation of the Relations Between Geomechanical Properties of Some Rocks of Magmatic Origins Outcrop in Gümüşhane Region

Öz

In this study, the
geomechanical properties of magmatic origin rocks of andesite and monzogranite
composition in Gümüşhane province were determined and empirical relations
between these properties were investigated. As a result of experimental
studies,  specific gravity, unit volume
weight, water absorption by weight, water absorption by volume and porosity
values of andesite and monzogranites were determined. For both rocks types, P
and S wave velocity measurements were carried out under dry and saturated
conditions. Depending on these values, dynamic elastic parameters were
confirmed. Mechanical properties such as uniaxial compressive strength, point
load index, indirect tensile strength and elastic parameters such as modulus of
elasticity and Poisson’s ratio values were determined. As a result of the
statistical assessments, the highest correlation coefficient values which are
0.90 in andesites and 0.94 in monzogranites were obtained from the data of the
P and S wave velocity measurements. The lowest correlation coefficient values
were determined between Quartz/Alkaline Feldspar ratio and porosity in
monzogranites. It is predicted that the relations which are statistically
significant and have a high correlation coefficient are important for the study
and that they can be used in the indirect estimation of the related parameters.

Anahtar Kelimeler

Andesite, Monzogranite, Geomechanical Property, Petrographical Property, Statistical Analysis

Kaynakça

• Alemdağ, S. ve Gürocak, Z. (2011) Üst Kretase yaşlı bazaltlarda (Trabzon/Türkiye) birleşik ayrışma indeksi (UAI) ile fiziksel, mekanik ve kimyasal özellikler arasındaki ilişkiler, Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 23(1), 1-10.
• Altuğ, M. (2012) Sıcaklığın yapı malzemesi olarak kullanılan kayaçlar üzerindeki etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Niğde
• Babacan, A.E., Ersoy, H. ve Gelişli, K. (2012) Kayaçların fiziksel, mekanik ve elastik özelliklerinin ultrasonik hız tekniği ve zaman-frekans analiziyle belirlenmesi: Bej kireçtaşları (KD Türkiye) üzerine örnek bir çalışma, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 36(1), 63-73.
• Başarır, H., Kumral, M. ve Özsan, A. (2004) Kayaların tek eksenli basınç dayanımının basit deney yöntemleriyle tahmini, Kayamek’2004-VII. Bölgesel Kaya Mekaniği Sempozyumu, Sivas, 111-117.
• Dağ, S., Alemdağ, S. ve Alkan, F. (2015) Kayalarda gözeneklilik ile dayanım özellikleri arasında görgül ilişkilerin araştırılması, MÜHJEO’2015 Ulusal Mühendislik Jeolojisi Sempozyumu, Trabzon, Bildiriler Kitabı, 286-293.
• Dağ, S. (2016) Comparison of the apparent porosity and porosity values on different rock types (Gümüşhane-Türkiye). International Conference on Engineering and Natural Sciences (ICENS), Saraybosna, 3, page 705-712.
• Dağ, S. ve Soysal Z. (2017) The effect of anisotropy on some rock properties in sandstones. 2nd International Symposium on Multidisciplinary Studies, Rome, Page 109.
• Dağ, S. ve Alkan F. (2017) Evaluation on the indirect estimation of rock strength in granites; example from Gümüşhane (NE/TÜRKİYE). 2nd International Symposium on Multidisciplinary Studies, Rome, Page 110.
• Duncan, C.W. (1999) Foundations on Rock. 2nd ed. E & F.N.Spon.
• Ersoy, H., Özdemir, A. ve Yalçınalp, B. (2009) Geology and geotechnical properties of Kalecik (Gümüşhane) travertines. Proceedings of The 21st International Mining Congress and Exhibition of Turkey, Antalya, 639-648.
• Goodman, R.E. (1989) Introduction to Rock Mechanics. John Wiley & Sons.
• Gurocak, Z., Solanki, P., Alemdag, S. ve Zaman, M. (2012) New consiredations for empirical estimation of tensile strength of rocks. Engineering Geology, 145-146,1-8. doi:10.1016/j.enggeo.2012.06.005.
• Gurocak, Z., Alemdag, S., Bostanci, H.T., and Gokceoglu, C. (2017) Discontinuity controlled slope failure zoning for a granitoid complex: A fuzzy approach. Rock Mechanics and Engineering, Volume 5: Surface and Underground Projects, CRC Press Taylor & Francis Group, eBook ISBN: 978-1-317-48188-1, Pages 1–25.
• Güven, İ.H. (1993) Doğu pontidlerin jeolojisi ve 1/250.000 ölçekli komplikasyonu, MTA, Ankara.
• ISRM (2007) The complete isrm suggested methods for rock characterization, testing and monitoring: 1974-2006. R. Ulusay and J.A. Hudson (Eds.), Suggested methods prepared by the commission on testing tethods, international society for rock mechanics, compilation arranged by the ISRM Turkish National Group, Kozan Ofset, Ankara,Turkey, 628 P.
• Johnson, R.B. ve De Graff, J.V. (1998) Principles of Engineering Geology. John Wiley & Sons.
• Jianhong, Y., Wu, F. Q. ve Sun, J. Z. (2009) Estimation of the tensile elastic modulus using brazilian disc by applying diametrically opposed concentrated loads, International Journal of Rock Mechanics & Mining Sciences 46, 568–576. doi:10.1016/j.ijrmms.2008.08.004
• Kandemir, R. (2004) Gümüşhane ve yakın yörelerindeki erken-orta jura yaşlı şenköy formasyonu’nun çökel özellikleri ve birikim koşulları, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Trabzon.
• Kanık, D. (2010) Karbonat kayaların tek eksenli basınç dayanımlarının basit indeks deneyler kullanılarak tahmini, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• Karakul, H. ve Ulusay, R. (2012) Kayaların dayanım özelliklerinin farklı doygunluk koşullarında P-dalga hızından kestirimi ve P-dalga hızının fiziksel özelliklere olan duyarlılığı, Yerbilimleri Dergisi, 33(3), 239-268.
• Karaman, K. ve Kesimal, A. (2012) Kayaların tek eksenli basınç dayanımı tahmininde nokta yükü deney yöntemleri ve porozitenin değerlendirilmesi, Madencilik, 51(4), 3-14.
• Ketin, İ. (1966) Türkiye’nin tektonik birlikleri, MTA Dergisi, 66, 20-34.
• Luis I. Gonzalez de V. ve Mercedes, F. (2011) Geological Engineering, CRC Press, London.
• Moradian, Z. A. ve Behnia, M. (2009) Predicting the uniaxial compressive strength and static Young’s modulus of intact sedimentary rocks using the ultrasonic test, International Journal of Geomechanics, 9(1), 14-19. doi:/10.1061/(ASCE)1532-3641(2009)9:1(14)
• Ocak, İ. (2008) Tek eksenli basınç dayanımı kullanılarak kaya malzemesinin elastisite modülünün tahmini, İstanbul Yer Bilimleri Dergisi, 21(2), 91-97.
• Pelin, S. (1977) Alucra (Giresun) güneydoğu yöresinin petrol olanakları bakımından jeolojik incelenmesi, KTÜ Yayını, No:87, Trabzon.
• Rahn, P.h. (1986) Engineering Geology, An Environmetal Approach, Elsevier.
• Singh, T.N. ve Sharma, P.K. (2008) A correlation between P-wave velocity, impact strength index, slake durability index and uniaxial compressive strength, Bulletin of Engineering Geology and the Environment, 67(1), 17-22. doi:10.1007/s10064-007-0109-y
• Tokel, S. (1972) Stratigraphical and volcanic history of the Gümüşhane region, N.E. Turkey, University College, London.
• Topuz, G., Altherr, R., Wolfgang, S., Schwarz, W.H., Zack, T., Hasanözbek, A., Mathias, B,. Satır, M. ve Şen, C. (2010) Carboniferous high-potassium I-type granitoid magmatism in the Eastern Pontides: The Gümüşhane pluton (NE Turkey), Lithos, 116(1-2), 92-110. doi:10.1016/j.lithos.2010.01.003
• Tomašić, I., Lukić D., Peček N. ve Kršinić A. (2011) Dynamics of capillary water absorption in natural stone, Bulletin of Engineering Geology and the Environment, 70(4), 673–680. doi: 10.1007/s10064-011-0355-x
• Tuğrul, A. ve Zarif, I.H. (1999) Correlation of mineralogical and textural characteristics with engineering properties of selected granitic rocks from Turkey, Engineering Geology 51, 303-317. doi: 10.1016/S0013-7952(98)00071-4
• Tüysüz, N. ve Yaylalı, G. (2005) Jeoistatistik Kavramlar ve Bilgisayarlı Uygulamalar, 1. Baskı, K.T.Ü. Yayınları, Trabzon.