موقف مصطفى صبري من نظرية دارون

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 15 - 30, 30.06.2023

Ahmed Al Bayatı

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2023.9.1.02

Öz

تسلط هذه الدراسة الضوء على نظرية النشوء والارتقاء التي كانت ولا تزال تشغل الفكر البشري منذ أن طرحها شارلس دارون والتي مر عليها اكثر من 150 عام. وتعمل هذه الدارسة على اعطاء نبذة مختصرة عن النظرية؛ وعرض رأي مصطفى صبري في الرد على بعض علماء المسلمين الذين ادعوا تأييد القرآن الكريم لنظرية النشوء والارتقاء، مستدلين على ذلك ببعض الآيات القرآنية التي فسروها على حسب فهمهم. وهي في نظر الشيخ محاولة منهم في تقليد علماء الغرب وفكرهم، لأن هذه النظرية لا يصح بوجه من الوجوه أن تأتلف مع الفكر الإسلامي وعقيدته. ولا ينفع أصحاب هذا الرأي محاولتهم في أن يلبسوا النظرية لباساً إسلامياً. لان القرآن الكريم قد تكلم بشكل واضح عن خلق ابينا آدم من التراب وبشكل مباشر، ولم يتخلل خلقه تطور كما يذهب اليه أصحاب الاصطفاء الطبيعي. وأن تطبيق هذه النظرية على الإنسان، لا ينسجم قطعًا مع خلقهم من نفس واحدة. ثم يتم عرض رآي مصطفى صبري في مسألة الهياكل العظمية والأحافير التي تم اكتشافها في مناطق مختلفة من العالم. ومناقشة هذه الحجج التي استدل بها أنصار النظرية على مسألة الانتخاب الطبيعي وحصول القرابة بين الإنسان والقرد. ثم التطرق إلى مسألة التوالد الطبيعي التي يقول بها أصحاب النظرية، وهذا الدليل لا يقل أهمية عن سابقه في سبيل اثبات الانتخاب الطبيعي. وبيان موقف صبري من هذا الدليل الذي يعتمد على الفرض والتخمين، والذي يفتقر بدوره إلى التجربة الحسية. ومن ثم يظهر هذا البحث رأي الشيخ ورفضه لهذه النظرية، لما فيها من تدليس وتشويش واضحين، والتحذير من خطورتها على الجيل المؤمن لأنه من غير المعقول أن يندرج الشيء من الجماد إلى الكمال بدعوى انسياقه بالتطور الطبيعي من غير وجود مدبر وفاعل لهذا الشيء أي وجود الخالق. ثم بيان مقصد هذه النظرية وهدفها الا وهو إلغاء دور الله تعالى كخالق وموجِد لهذا الكون. بعد ذلك تخصص هذه الدراسة فقرة للتساؤلات وهي؛ إذا كان السلف المشترك هو أصل سلسلة التطور للإنسان والقرد، فما هو أصل هذا السلف؟ وإذا كان الإنسان قد تطور عن القرد فهل سيستمر الإنسان في سلسلة التطور حسب مفهوم التطور ويصبح مخلوقاً آخر؟. إذا نجحت النظرية وتم اثبات صحتها هل تنفي الدين والإيمان والإعتقاد؟. هل من المنطق أن يعلق الإيمان وتبنى العقيدة على نظرية طرحت من قبل عقل بشري؟ لا هو استطاع اثباتها بشكل قاطع ولا استطاع معارضه أن ينفيها بشكل كلي ويقلعها من جذورها ويثبت صحة الاعتقاد الديني.

Anahtar Kelimeler

الفكر الإسلامي, مصطفى صبري, تشارلس دارون, الاصطفاء الطبيعي, نظرية دارون

The Views of Mustafa Sabri and Darwin's Theory

Öz

This article will examine the theory of evolution, which has intrigued mankind since it was first introduced by Charles Darwin nearly one hundred and fifty years ago. Those who support evolution give this theory a new form according to each century. Religious people criticize this theory because they find it contrary to their religious beliefs and thoughts. In the study, brief and concise information about the theory will be presented, and then the ideas that the theory is approved by the Qur'an by some Muslim scholars will be discussed. The criticisms of Mustafa Sabri, who opposes those who claim that the theory of the Qur'an overlaps with evolution, will be included, based on the comments supporting his own views by providing evidence in a few verses. In fact, Mustafa Sabri says that those who act in this way achieve such outcomes because of imitating westerners. Moreover, he argues that this theory is in no way compatible with Islamic belief and thought. According to him, no matter what they do, the followers of this theory and this interpretation will not be able to give this theory an Islamic robe. As a matter of fact, the Qur'an directly and very clearly states that the sons of Adam were created from soil, without an opened door for interpretation, and it says that, contrary to the common view adopted by the supporters of natural selection, the process of creation of human beings did not occur within stages of development. Then Mustafa Sabri's opinion on the issue of skeletons and fossils that were discovered in different regions of the world is presented, and discussing these arguments that the Darwinists inferred on the issue of natural selection and the occurrence of kinship between humans and monkeys. In this study, the approach developed by Mustafa Sabri to this theory and his presentation of the internal problems, internal inconsistencies and dilemmas of this theory will be discussed. Again, the dangers of the theory will be mentioned for the new generation of believers, and it will be tried to show that its implicit and hidden purpose is to break the bond between God and the universe. It will be said that this theory is for the purpose of God having no influence on the universe. In the end, answers to some questions will be sought in this research, and in cases where no answer can be found, at least the relevant question will be resolved. For example, what is the main element in the background of the evolutionary chain of humans and other living things? For example, if man evolved from apes, will the evolutionary process continue according to the theory in question? In other words, if the ape evolved into man, what will man evolve or do? If the aforementioned theory of evolution has based its success and accuracy, does this mean that religious knowledge and belief will be shelved and belief in Allah shaken? How meaningful is it to base faith on a theory that is the product of the human mind? Can it be said that a theory that has not been fully proven and verified, and yet not wholly challenged, will uproot traditional religious beliefs? To what extent is it acceptable for a theory that seems to be valid on some facts and facts in nature to make sense of and interpret everything in the universe? In this article, answers will be sought to questions such as whether the increase in the recognition of physical and biological laws and laws can render the theology in the field of metaphysics meaningless.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Sabri, Charles Darwin, Theory of Evolution, Natural Selection, Kalam

Mustafa Sabri ve Darwin’in Evrim Kuramı

Öz

Bu makale yaklaşık yüz elli yıl önce Charles Darwin tarafından ortaya atıldığından bu yana insanoğlunun ilgisini çeken evrim kuramını inceleyecektir. Evrimi destekleyenler her asra göre bu kurama yeni bir form kazandırmaktadırlar. İşbu dindar kesim dini inançlarına ve düşüncelerine aykırı buldukları için bu kuramı eleştirmektedirler. Çalışmada öncelikle sözü edilen teori hakkında kısa ve öz bilgi sunulacak ardından kuramın bazı Müslüman bilginlerince Kur’an tarafından onayladığına dair fikirleri işlenecektir. Birkaç ayeti delil getirmek suretiyle kendi görüşlerini destekleyici yorumlardan yola çıkarak Kur’an’ın evrimle kuramının örtüştüğünü ileri sürenlere karşı çıkan Mustafa Sabri’nin eleştirilerine yer verilecektir. Zaten Mustafa Sabri bu biçimde hareket edenlerin batılıları taklitlerinden ötürü böyle sonuçlara ulaştıklarını söylemektedir. Dahası bu kuramın hiçbir şekilde İslami inanç ve düşünceyle uyuşamayacağını savunmaktadır. Ona göre bu kişiler ne yaparlarsa yapsınlar bu kuramın ve bu yorumun takipçileri bu teoriye İslami bir kaftan biçemeyeceklerdir. Nitekim Kur’an yoruma açık kapı aralamaksızın doğrudan ve çok açıkça Âdemoğullarının topraktan yaratıldıklarını ifade etmekte ve doğal seleksiyon taraftarlarının benimsediği yaygın görüşün aksine -insan- yaratılışının bir süreç içerisinde gelişim aşamalarıyla gerçekleşmediğini söylemektedir. Daha sonra dünyanın farklı bölgelerinde bulunan iskeletler ve fosiller konusunda Mustafa Sabri'nin görüşleri sunulmaktadır, evrimcilerin doğal seleksiyon ve insan ile maymun arasındaki akrabalık ilişkisinin ortaya çıkması konusunda çıkarsama yaptıkları bu argümanları tartışılacaktır. Mustafa Sabri’nin bu kurama karşı geliştirdiği yaklaşım ve yine bu kuramın içsel sıkıntılarını, iç tutarsızlık ve açmazlarını kanıtlarıyla ortaya koyması ele alınacaktır. Yine mümin yeni nesil için söz konusu kuramın tehlikelerine değinilecek, gerçekte içerisinde taşıdığı örtük ve gizli amacın Allah’la kâinat arasındaki bağı koparmak olduğu gösterilmeye çalışılacaktır. Bu kuram Allah’ın evren üzerinde hiçbir etkisinin olmadığı şeklinde bir amaca matuf olduğu söylenecektir. Tüm bunların ardından bu araştırmada birtakım sorulara yanıt aranacak ve yanıt bulunamayan hususlarda en azından ilgili sorunun çözümlenmesiyle yetinilecektir. Söz gelimi insan ve diğer canlıların evrim zincirinin arka planında yer alan ana unsur nedir? Mesela eğer insan maymundan evrimleşerek meydana geldiyse söz konusu kurama göre acaba evrim süreci devam edecek midir? Yani maymun insana evrim geçirdi ise insan neye evrim geçirecektir veya geçirmektedir? Anılan evrim kuramı şayet başarısını ve doğruluğunu temellendirdi ise bu dini bilgilerin ve inancın rafa kaldırılması ve Allah’a imanın sarsılması anlamı taşır mı? İmanın beşerî insan aklının ürünü olan bir kurama dayandırmak ne kadar anlamlıdır? Tam anlamıyla ispatlanmamış ve doğrulanmamış, öte yandan tümüyle kendisine karşı da konulmamış bir kuramın geleneksel dini inançları kökünden yıkacağı söylenebilir mi? Doğadaki bazı olgular ve gerçekler üzerinde geçerli gözüken bir kuramın evrendeki her şeyi anlamlandırması ve yorumlaması ne dereceye kadar kabul edilebilir? Fizik ve biyolojik yasa ve kanunların tanınmasındaki artış acaba metafizik alanına giren ilahiyatı anlamsız kılabilir mi türünden sorulara makalede yanıt aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Sabri, Charles Darwin, Evrim Kuramı, Doğal Seleksiyon, Kelam

Teşekkür

Sayın hocalar, benım makalemin derginizde yayınlanmasını arzu eder, iyi çalışmalar dilerim

Kaynakça

• Akbulut, Şemsüddin. Darwin ve nazariyatu l-tataur. çev. Orhan Mohamed Ali. Kahire: Daru’l-sehve. 7. Basım. ts.
• Ali, Orhan Mohamed. Tehafutu nezeriyteu Darwin amame l ilmu l-hedis. Beyrût: Müesset’ür-Risâle, 1997.
• Başmil, Mohamed Ahmed. Al'iislam Wanazariat Darwin. Beyrût: Daru’l-feth, 3. Basım. 1984.
• Behy. Elkholi. Adem alehu lselam. Kahire: Mektebetu Vehbe, 3. Basım, 1974.
• Bin Kesir, İmadeddin Ebu’l-Fida İsmail bin Omar. Tefsir kurana’l-azim. thk. Sayid Mohamed vd. Kahire: el-Fâruku’l-Hadîse, 1421/2000.
• Buti, Muhammad Said Ramazan. Kubra’l-yekiniyat el-kevniye. Beyrût: Dâru’l-Fikri’l-Muaasir, 8. Basım, 1979.
• Darwin, Charles. Aslu’l-envaa. çev. Mejdi Mahmoud. Kahire: Meclisul-ala’l-sekafe, 2004.
• Darwin, Charles. Neşetü l-insan ve’l-intikaaül cinsi. çev. Mejdi Mahmoud. Kahire: Meclisul-ala’l-sekafe, 2005.
• Dawkins, Richard. Eldarviniyetü el-cedide, sanye’l- saatü l- aame. çev. Mustafa İbrahim. Kahire: Daru’l-ayn, 2. Basım, 2002.
• Enver, Abdul Alim. Kisetu’l-tetaur. Cize: Vekaletu’l-sehafetu’l-arabiye, 2018.
• Farghal, Yaḥyá Hāshim. El-fikru’l-muasir Fi Dau’l-akidetu’l-eslamiye. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Arebiyye, 2007.
• Han, Vahid Uddin. Din fi muacehete’l-ilm. çev. Zafaru’l-Islam han. Beyrût: Daru l-nefaas, 4. Basım, 1987.
• Han, Vahid Uddin. Islam yetehada. çev. Zafaru’l-Islam han. Beyrût: Mektebet’ür-Risâle, ts.
• Havali, Sefer Abdul Rahman. İlmanye. Mekke: Dâru’l-Hicre, ts.
• Hawking, Stephen – Mlodinow, Leonard. Tesmimu’l-azim. çev. Ayman Ahmed Eiada. Beyrût: Dârü’t-Tenvîr, 2013.
• Karam, Yūsuf. Tarihu’l-felsefetu elhedise. Kahire: Kelimatu arabiye li’l-neşr, ts.
• Kavsî, Müfrih b. Süleyman. Şeyh Mustafa Sabri ve Mevkıfühû mine’l-Fikri’l-Vâfid, Merkezu’l-Melik Faysal li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Riyad: y.y., 1997.
• Morrison, Cressy. İlmu yed’û li’l-Îmân. Dimeşk: Dâru’vehyi’l-Ḳalem, 2013.
• Razi, Fahredin Muhammed b. Ömer. Tefsir mefatihu’l-gayib. Beyrût: Dâru’l-Ḳütübü’l-ʿİlmiyye,1402/1981.
• Rees, Martin. Fakat Sit Arkam. çev. Cenat Jemal - Muhanad Altumi. Kahire: Daru l-katib Lilnaşri, 2016.
• Riad, Muhammad. İnsan Dirasat Fi elneu ve’l-hedara. Kahire: Hindawi, 2012.
• Rida, Muhammad Rashid. Tefsiru’l-menar. Kahire: Daru’l-menar, 1947.
• Sabri, Mustafa. Mevḳıfü’l-ʿaḳl ve’l-ʿilm ve’l-ʿâlem. Kahire: Daru’l- terbiye, 2007.
• Sabri, Mustafa. Mevḳıfü’l-beşer taḥte sulṭâni’l-ḳader. Kahire: Matbaatu s-elefiye, 1933.
• Şerif, Amr. Keyfe bedaa l-halk. Kahire: Maktabatu’l şoruku’l-devliye, 2011.
• Şinkiti, Muhammed Emin. Eḍvâʾü’l-beyân fî îżâḥi’l-Ḳurʾân bi’l-Ḳurʾân. Cidde: Daru l-fevayd, ts.
• Ziriklî, Ḫayruddîn. Aʿlâm. Beyrût: Dâru’l-ʿİlm lil-Melâyîn, 15. Basım, 2002.