River Geography of the State of Bosnia in the Notes of Evliya Çelebi

Yıl 2022, Sayı: 56, 97 - 117, 30.06.2022

Filiz Yıldırım

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1098513

Öz

Banks and basins of streams and rivers have been identified as the most suitable areas for settlements thought human history. This is because water, which is the most basic need of humans, is required not only for agricultural activities but also for the sustainability of various enterprises, such as mills.
Coastal areas have been chosen despite the danger of flooding and roads have been built in these regions to render them more habitable. Bridges built on rivers are of commercial and military significance. Additionally, the fact that they are means of meeting civilizations and cultural fusions make these structures and their locations rather valuable. Furthermore, over time, a structuring has started from the coastal areas toward the interior, which resulted in a prosperous image.
The geography of Bosnia, where Evliya Çelebi was located during the early 17th century, constitutes one of the strategic places in the Balkans. There are numerous rivers in Bosnia, where almost every inch of the land is fed by streams. The paths of many of these rivers intersect and head in the same direction, towards the Sava River, which is considered the northern border of the Balkans. The rivers feeding the opposite direction of this geography and pouring into the Adriatic Sea also decorate the Dalmatian basin.
The main source of this study is Evliya Çelebi's Seyahatnâme. The information about the rivers identified in this valuable book was brought into being by being supported by various sources. The subject of this study, which is a monographic study, was discussed in the context of historical geography. It is thought that the subject related to this will contribute to the branches of onomastics and one of its subfields, toponymy, as well as to the science of hydrography.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Bosnia Province, Bosnian Rivers

Evliya Çelebi Seyahatnâmesi'nde Bosna Eyaleti Nehir Coğrafyası

Öz

Akarsu kıyıları ve havzaları, insanlık tarihi boyunca yerleşim için en uygun mahaller olarak tespit edilmiştir. Zira insanın en temel ihtiyaçlarından olan suya tarımsal faaliyetler için ihtiyaç duyulduğu kadar, değirmen gibi çeşitli işletmelerin varlığını sürdürmesi için de gerek duyulmuştur.

Kıyı bölgeleri, taşkın tehlikesine rağmen tercih edilmiş, buralarda yollar yapılarak daha yaşanılır hale getirilmiştir. Nehirler üzerinde inşa edilen köprüler, ticari ve askerî açıdan önem taşımaktadır. Yine medeniyetlerin tanışmasına, kültürel bir kaynaşmaya vesile olması bu yapıları ve bulunduğu mevkileri değerli kılmaktadır. Öyle ki zamanla kıyı bölgelerinden iç kısımlara doğru bir yapılaşma başlamış ve mamur bir görüntü elde edilmiştir.

Evliya Çelebi’nin 17. yüzyılın başlarında bulunduğu Bosna coğrafyası, Balkanların en stratejik yerlerinden birini oluşturmaktadır. Neredeyse her karış toprağının akarsularla beslendiği Bosna’da, çok sayıda nehir bulunmaktadır. Bu nehirlerden birçoğunun yolları kesişmekte ve aynı yöne yani Balkanların kuzey sınırı olarak kabul edilen Sava Nehri’ne doğru yol almaktadırlar. Bu coğrafyanın zıt istikametini besleyen ve Adriyatik Denizi’ne dökülen nehirler de Dalmaçya havzasını süslemektedir.

Bu araştırmanın temel kaynağı Evliya Çelebi’nin seyahatnamesidir. Bu kıymetli eserde tespiti yapılan nehirler hakkındaki bilgiler, farklı birçok kaynak ile desteklenmek suretiyle vücuda getirilmiştir. Monografik bir çalışma olan bu araştırma konusu, tarihi coğrafya bağlamında ele alınmıştır. Bundan hareketle ilgili konunun onomastik ve onun bir kolu olan toponimi dallarına, aynı zamanda hidrografi ilmine de katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bosna Eyaleti, Bosna Nehirleri.

Kaynakça

• Abazaj, F. (2020). Sentinel-2 Imagery for Mapping and Monitoring Flooding in Buna River Area, J. Int. Environmental Application & Science, 15(2), 48-53.
• Akar, M. (2016). Evliyâ Çelebi Seyâhat-Nâmesi’nde Adı Geçen Bosna ve Hersek Yaylaları, Aydın Türklük Bilgisi Dergisi, 3, 1-22.
• Ali Şâdî, (1327). Bosna Hersek Yahud Osmanlıların Alsas Loreni, Suha Matbaası, Der-Saadet.
• Andrić, I. (1921). The Bridge On The Drina, London.
• Aruçi, M. (2005). Mostar Köprüsü, DİA içinde, (Cilt. 30, ss. 298-299). İstanbul.
• Bilge, M. L (1991). Arnavutluk, DİA içinde, (Cilt. 3, ss. 383-390). İstanbul.
• Bjelajac, S. (2008). Naselja i Kretanje Stanovništva u Porječju Krke, Godišnjak Titius, 1(1), 227-257.
• Brilly, M., Šraj, M., Vidmar, A., Primožič M. ve Koprivšek, M. (2015). Climate Change Impact on Flood Hazard in the Sava River Basin, Radmila Milačič, Janez Ščančar, Momir Paunović (Ed.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31, (pp. 27-52). Berlin: Springer.
• Buzov, S. (2009). Kad Su Gospođe Sejdija i Fatima Imale Mlinove Na Krki: O (Preko) Granıčnoj Ekonomiji u Skradinskoj Nahiji, Godišnjak Titius, 2(2), 27-47.
• Caren, M. ve Pavlić, K. (2021). Autocorrelation and Cross-Correlation Flow Analysis Along the Confluence of the Kupa and Sava Rivers, The Mining-Geology-Petroleum Engineering Bulletin (MGPB), 67-77.
• Çulpan, C. (2002). Türk Taş Köprüleri Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Dedić, A., Hafner, D., Antunović, A., Kamberović, J., Stanić-Koštroman, S. ve Kelly, M.G. (2021). Biodiversity and Seasonal Distribution of Benthic Diatom Assemblages as an Indicator of Water Quality of Small Karstic River in Bosnia and Herzegovina, Acta Botanica Croatica, 80 (2), 158-168.
• Donia, R. J. (2006). Sarajevo: Biografija Grada, Sarajevo.
• Ekinci, İ., (2015). İşkodra Gölü ve Boyana Nehri’nde Uluslararası Nehir Hukuku Tartışmaları, Şakir Batmaz, Özen Tok (Haz.), Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1, (s. 715-743). Kayseri: Not Yayınları.
• Emecen, F. (1992). Bosna Eyaleti, DİA içinde, (Cilt. 6, ss. 296-297). İstanbul.
• Erdem, S. (1991). Ayak, DİA içinde, (Cilt. 4, ss. 191). İstanbul.
• Erkal, M. (1991). Arşın, DİA içinde, (Cilt. 3, ss. 411-413). İstanbul.
• Evliyâ Çelebi Mehmed Zıllî ibn Derviş. (1315). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 5, Der Saadet: İkdam Matbaası.
• Evliyâ Çelebi Mehmed Zıllî ibn Derviş. (1318). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 6, Der Saadet: İkdam Matbaası.
• Evliyâ Çelebi, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Akkirman- Belgrad- Gelibolu- Manastır- Özü- Saraybosna- Slovenya- Tokat – Üsküp 5/2, Kahraman, S. A. (Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Podgoriçe – İştib –Vidin- Peçoy – Budin – Üstürgon (Estergon) – Ciğerdelen – Macaristan – Öziçe – Taşlıca – Dobra – Venedik – Mostar- Kanije 6/1, Kahraman, S. A. (Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi, (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Podgoriçe – İştib –Vidin- Peçoy – Budin – Üstürgon (Estergon) – Ciğerdelen – Macaristan – Öziçe – Taşlıca – Dobra – Venedik – Mostar- Kanije 6/2, Kahraman, S. A. (Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, S. (1994). Drina Köprüsü, DİA içinde, (Cilt. 9, ss. 528-529). İstanbul.
• Gökçe, T. (2001). 1699-1700 Tarihli Bosna Vilâyeti Hududnâmesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVI, 75-104.
• Gölen, Z. (2010). Tanzîmât Döneminde Bosna Hersek, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ivković, M., Kepčija, R. M., Mihaljević, Z. ve Horvat, B. (2007). Assemblage Composition and Ecological Features of Aquatic Dance Flies (Diptera, Empididae) in the Cetina River System, Croatia, Fundamental and Applied Limnology Archiv fiir Hydrobiologie, 170/3, 223-232.
• Izdanja, P. (1987). Prilozi Za Istoriju Bosne i Hercegovine i Društvo i Privreda Srednjovjekovne Bosanske Države, Enver Redžič (Ed.), Sarajevo.
• İnciciyan, L. ve Andreasyan, H. D. (1976). Osmanlı Rumelisi’nin Tarih ve Coğrafyası, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 4-5, 101- 152.
• İyiyol, F. (2012). Bosna-Hersek’te Ocaklar: Živčić-Vukeljići ve Mesudije Tekkeleri, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 63, 191-207.
• Kalajdzic, M. (2006). Bosna’da Osmanlı Dönemi Selâtin Camileri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karadžić, B., Jarić, S., Pavlović, P. ve Mitrovic, M. (2015). Aquatic and Wetland Vegetation Along the Sava River, Radmila Milačič, Janez Ščančar, Momir Paunović (Ed.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31, (pp. 249-316). Berlin: Springer.
• Kashta, L. (2007). Aquatic Macrophytes In The Lake Shkodra-River Buna Wetlands Complex, Maurizio Pinna, Vito Felice Uricchio, Michele Aresta, Alberto Basset (Ed.), Rivers and Citizens Cross-Border Experiences in Environmental Protection and Sustainable Development içinde (82-93). Lecce.
• Kiel, M. (2019). Poçitel, DİA içinde, (Cilt. EK-2, ss. 402-404). Ankara.
• Komatina, D. ve Grošelj, S. (2015). Transboundary Water Cooperation for Sustainable Development of the Sava River Basin, Radmila Milačič, Janez Ščančar, Momir Paunović (Ed.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31, (pp. 1-25). Berlin: Springer.
• Korjenić, A., ve Hurem, N. (2017). Identifikacija i Valorizacija Hidrografskih Turistićkih Atraktivnosti Srednjobosanskog Kantona, Acta Geographica Bosniae et Herzegovinae, 7, 19-32.
• Koyuncu, A. (2020). Osmanlı Döneminde Saraybosna Yangınları (1697-1878), Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, VI(2), 47-94.
• Kul, E. (2018). Bosna Eyaleti’nde Askerî ve Sosyal Alanda Yapılan Faaliyetler (1700-1715), Türkiyat Mecmuası, 28(2), 111-136. Kulijer, D. ve Topić, G. (2013). First Record of a Balkan Population of Ceriagrion Tenellum Outside the Influence of the Mediterranean Climate (Odonata: Coenagrionidae), Libellula, 32(3/4), 193-204.
• Kuran, K. (2012). Povijesno-Geografski Razvoj Luke Metković, Naše More, 59(1-2), 92-100.
• Kurt, H. (2019). Slovenya, DİA içinde, (Cilt. EK-2, ss. 510-511). Ankara.
• Ljubenkov, I. ve Kalin, K. C. (2016). Evaluation of Drought Using Standardised Precipitation and Flow Indices and Their Correlations on an Example of Sinjsko Polje, Građevinar, 68(2), 135-143.
• Marković, V., Vasiljević, B., Atanacković, A., Tomović, J., Zorić, K., Tubić, B. ve Paunović, M. (2012). Status Assessment of the Lim River Based on Macroinvertebrate Communities, Institute for Biological Research “Siniša Stanković”, 1-4.
• Moačanin, N. (1998). Hırvatistan, DİA içinde, (Cilt. 17, ss. 397-400). İstanbul.
• Moačanin, N. (2002). Kırka, DİA içinde, (Cilt. 25, ss. 475). Ankara.
• Ogrinc, N., Kanduč, T. ve Kocman, D. (2015). Integrated Approach to the Evaluation of Chemical Dynamics and Anthropogenic Pollution Sources in the Sava River Basin, Radmila Milačič, Janez Ščančar, Momir Paunović (Ed.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31, (pp. 75-94), Berlin: Springer.
• Oruç, H. (1990). 15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 19, 249-271.
• Pilić, Š. (2008). Socijalna Struktura, Prostorni i Kulturni Konteksti u Kačićevu “Razgovoru”: Slučajevi Krajeva i Krajina u Porječju Rijeke Krke, Godišnjak Titius, 1(1), 101-132.
• Rajcevic, V., Crnogorac, C., Trbic, G. ve Popov, T. (2016). Floods in the Vrbas River Basin and Climate Changes, International Journal of Environmental Science, 1, 244-249.
• Simić, V., Petrović, A., Erg, B., Dimović, D., Makovinska, J., Karadžić, B., ve Paunović, M. (2015). Indicative Status Assessment, Biodiversity Conservation, and Protected Areas Within the Sava River Basin, Radmila Milačič, Janez Ščančar, Momir Paunović (Ed.), The Sava River, The Handbook of Environmental Chemistry 31, (pp. 453-500), Berlin: Springer.
• Šimunović, I. (2009). Povijesno i Aktualno Značenje Krke u Regionalnom Okupljanju i Razvoju, Godišnjak Titius, 2(2), 51-62. Skoulikidis, N. Th, Zogaris, S. ve Karaouzas, I. (2021). Rivers of the Balkans, Klement Tockner, Christiane Zarfl, Christopher T. Robinson (Ed.), Rivers of Europe, (pp. 593-653), Elsevier.
• Sommerwerk, N., Bloesch, J., Baumgartner, C., Bittl, T., Čerba, D., Csányi, B., Davideanu, G., Dokulil, M., Frank, G., Grecu, I., Hein, T., Kovác, V., Nichersu, I., Mikuska, T., Pall, K., Paunovic, M., Postolache, C., Rakovic, M., Sandu, C., Schneider-Jacoby, M., Stefke, K., Tockner, K., Toderaş¸ I. ve Ungureanu, L. (2021). The Danube River Basin. Klement Tockner, Christiane Zarfl, Christopher T. Robinson (Ed.), Rivers of Europe, (pp. 81- 180), Elsevier.
• Sommerwerk, N., Hein, T., Schneider-Jacoby, M., Baumgartner, C., Ostojić, A., Siber, R. ve Bloesch, J. (2008). The Danube River Basin, Klement Tockner, Urs Uehlinger, Christopher T. Robinson (Ed.), Rivers of Europe, (pp. 73-126), Berlin: Academic Press.
• Şen, T. (2019). Osmanlı Fethi Öncesinde Bosna’da Siyasi Durum ve Dönemin Belgelerinde Türkler (1389-1463), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Taşkın, Ü. (2005). Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü [VGM], (2016). Bosna-Hersek Vakfiyeleri 2, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Yardımcı, M. E. (2007). 1489, 1530, 1542 Yılları Tahrir Sonuçlarına Göre Bosna’da Zirai Üretim ve Vergiler, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 56, 163-184.
• Yıldırım, F. (2015). Osmanlı İdaresinde Tuna Nehri’nde Ekonomik Bir Unsur: Balıkçılık, Şakir Batmaz, Özen Tok (Haz.), Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller 1, (s. 327-347). Kayseri, Not Yayınları.