Ziya Gökalp’in Zihin Dünyasında Fransız Devriminin Kavramları: Uhuvvet, Müsavat ve Hürriyet

Yıl 2024, Sayı: Ölümünün 100. Yıl Dönümünde Ziya Gökalp'ı Yeniden Anlamak, 207 - 219, 06.12.2024

Ercüment Topuz

Öz

Yaşadığımız çağ, Fransız İhtilalinin ve Sanayi İnkılabının kamusallaştırılmasına koşullandırılmış “uhuvvet, müsavat ve hürriyet” kavramlarının ve bunların kurumsal muadillerinin (milliyetçilik, halkçılık, cumhuriyetçilik, demokrasi vb.) üzerine kurulmuştur. Her üç kavram, ihtilalin ve inkılabın öznelerini perdelemek ve fiillerini meşrulaştırmak için evrensel birer gerçeklik olarak bayraklaştırılmışlardır. İhtilal ve inkılabın olumlu sonuçlarına odaklanıp yıkımını perdeleyen, büyülü bir dünya olarak sürecin pazarlanmasına payanda kılınan üç kavramın müşterilerinden birileri de hem Tanzimat ricali hem de bunları eylemlerine muhalefet edenler olmuştur. Rical-i Tanzimat, “medeniyetçilik”, muhalif zümre ise “meşrutiyetçilik” başlıkları altında bahse konu kavramlara atıf yaparak dahilde siyasi çelimsizliklere ve içtimai çatışmalara çözüm bulmayı hariçte ise mezkûr büyülü dünyanın bir parçası olmayı amaçlamışlardır. Ancak her iki kesim açısından sürecin selamete değil felakete kapı aralamış olması başta Gökalp olmak üzere son dönem Osmanlı aydınlarında uyanışa sebep olmuştur.
II. Meşrutiyetin meşhurlarından olan Gökalp, felaket yıllarında devletin yıkılışına diğer taraftan Türk milletinin yılmayışına şahit olmuştur. Türk milletinin metanetinin müşahidi olan Gökalp, ihtilal kavramlarını belli zümrelerin medeniyet adı altında imtiyazlarına perde olarak değil de milletin mücadelesine birer payanda olarak değerlendirmiştir. Çalışma Gökalp’in bu çabasına odaklanmıştır. Öncelikle kavramların tarihi tecrübesi dikkatlere sunulmuş akabinde bunların Gökalp’in dönem yazılarındaki karşılıkları mukayeseli bir şekilde analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ziya Gökalp, Uhuvvet, Müsavat, Hürriyet, Tanzimat

Concepts of the French Revolution in the İdea of Ziya Gökalp: Fraternite, Equality and Liberty

Öz

The era in which we live is based on the concepts of “fraternite, equalite and liberte” conditioned on the nationalization of the French Revolution and the Industrial Revolution, and their institutional manifestations. All three concepts have been flagged as a universal reality in order to veil the subjects of the revolution and revolution and to legitimize their actions. One of the customers of the three concepts that focused on the positive results of the revolution and revolution and covered up its destruction, which were made a support for the marketing of the process as a magical world, were both the Tanzimat delet men and the societies that opposed their actions. The statesmen of the Tanzimat aimed to be a part of this magical world, except for finding solutions to political weaknesses and internal conflicts, by referring to these concepts under the headings of “civilizationism”, and the opposition group, “constitutionalism”. However, from the point of view of both segments, the fact that the process has opened the door not to salvation but to disaster has caused an awakening in the Ottoman intellectuals of the recent period, especially Gökalp.
Ziya Gökalp, one of the famous people of the second constitutional era, witnessed the collapse of the state during the disaster years, on the other hand, the Turkish nation did not flinch. Gökalp, who is an observer of the fortitude of the Turkish nation, considered the concepts of revolution not as a curtain for the privilege of certain groups, but as a support for the struggle of the nation. The study is focused on this effort of Gökalp. First of all, the historical experience of the concepts was brought to attention, and then their counterparts in Gökalp's period writings were analyzed in a comparative way.

Anahtar Kelimeler

: Ziya Gökalp, Fraternite, Equalite, Liberte, Regulation.

Kaynakça

• Alexis de Tocqueville, Eski Rejim ve Devrim, (Turhan Ilgaz, Çev.) Kesit Yayıncılık.
• Arai, A. (2016), Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, (Tansel Demirel, Çev.) İletişim Yayınları.
• Burke, E. (2019), Fransa Devrimi Üzerine Düşünceler 1790, (A. Özcan, Çev.) Bilge Kültür-Sanat Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1998), “Hürriyet”, DİA. C.XVIII. TDV.Yayınları. s.502-505.
• Çağrıcı, M. (2021), “Kardeşlik”, DİA. C.XXIV, TDV.Yayınları, s. 486.
• Çelen, M. K. (2021), “Yeni Hayattan Milli Hayata İntihardan Terkibe Ziya Gökalp”, Türk Dünyası İncelemeler Dergisi. 16/2. s.226-235;
• Darnton, R. (2020), Fransız Devrimi’nde Devrimci Olan Neydi, (Utku Özmakas, Çev.) Zoom Kitap.
• Dickens, C. (1971), İki Şehrin Hikayesi, (Gönül Suveren, Çev.) Altın Kitaplar Yayınevi.
• Duverger, M. (1964), Les Constitutions de la France, PUF, Paris, s. 39.
• Ebinç, S. (2024), “Ziya Gökalp’in Ölümünün Yüzüncü Yılında Sönmeyen Işığı: Milliyetçilik”, Türkiye Günlüğü, s. 159, s. 134-151.
• Gazzali (2006), Mustasfâ (İslam Hukukunun Kaynakları), (H.Yunus Apaydın, Haz.) Klasik Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976) Makaleler I (Diyarbekir-Peyman-Volkan Gazetelerindeki Makaleler). (Şevket Beysanoğlu, Haz.) Milli Eğitim Basımevi.
• Gökalp, Z. ( 1981a), Makaleler II, (Süleyman Hayri Bolay, Haz.) Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. ( 1977a), Makaleler IV, (F.R. Tuncor, Haz.) Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1981b), Makaleler V, (Rıza Kardaş, Haz.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1980), Makaleler IX, (Şevket Beysanoğlu, Haz.), Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (1974), Yeni Türkiye’nin Hedefleri (Hikmet Tanyu’nun Bir incelemesiyle), Baha Matbaası.
• Gökalp, Z. (2006), Felsefe Dersleri, (A. Utku- E. Erbay, Haz.) Çizgi Kitabevi, İstanbul 2006,
• Gökalp, Z. (1977b), Malta Konferansları, (M. Fahrettin Kırzıoğlu, Haz.) Gündüz Matbaası.
• Gökalp, Z. (2019), “Yeni Hayat ve Yeni Kıymetler”, Genç Kalemler ve Türk Yurdu Yazıları, (Ali Duymaz, Haz.), Ötüken Yayınları, s. 68-75.
• Gökalp, Z. (1989), Türk Ahlakı (Yalçın Toker, , Haz.), Toker Yayınları.
• Gökalp, Z. (2014), Türk Töresi, Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2016), Çınaraltı Yazıları, (Salim Çonoğlu, Haz.), Ötüken Neşriyat.
• Gökalp Z. (2022), Türkçülüğün Esasları, (Salim Çonoğlu, Haz.), Ötüken Neşriyat.
• Gürcan, E. C. (2011), “1791 ve 1793 Fransız Anayasaları’na İlişkin Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 13/3. 185-202.
• Heyd, U. (1980), Ziya Gökalp (Türk Milliyetçiliğinin Temelleri). (Cemil Meriç, Terc.) Sebil Yayınları.
• Horn, J. (2016), The Industrial Revolution (History, Dovument and Key Questions). ABC-CLIO, Denver, Colorado.
• Humphries, J. (2010), Childhood and Child Labour in the British Industrial Revolution. Cambridge University.
• Kadri, H. K. (2004). 10 Temmuz İnkılabı. Pınar Yayınları.
• Kadri, H. K. (2018). Ziya Gökalp’in Tenkidi. (İsmail Kara, Haz.) Ötüken Neşriyat.
• Kant, İ. (2021). Aydınlanma Nedir. (M.B. Albayrak, Çev.). Albaraka Yayınları.
• Kutluer, i. (2006). “Müsavat”, DİA. TDV. Yayınları. s.76-79.
• Marx K.- Engels, F. (2003). Komünist Parti Manifestosu. Eriş Yayınları.
• Mardin, Ş. (2021). Yeni Osmanlıların Düşüncesinin Doğuşu, İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2011), “Fransız Devriminin Osmanlı İmparatorluğu Üzerindeki Etkisi”, İdare Hukuku ve İlimler Dergisi, (Kemal Berkarda, Çev.). 1/3. s.
• Parla, T. (2018). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm, Metis Yayınları.
• Polanyi, K.(2020), Büyük Dönüşüm (Çağımızın siyasal ve Ekonomik Kökenleri). (Ayşe Buğra, Çev.), İletişim Yayınları.
• Rorty, R. (2022). Felsefe ve Doğanın Aynası. (Ferda Günsoy, Çev.). Dergâh Yayınları.
• S. Halim Paşa (?). Buhranlarımız. (Ertuğrul Düzdağ, Haz.), Tercüman Yayınları.
• Tannenbaum, Donald G. (2017). Siyasi Düşünce Tarihi (Filozoflar ve Fikirleri). (Ö. Orhan, Çev.) BB101 Yayınları.