MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ SONRASINDA KALKINMA HAMLELERİ VE İŞ ADAMLARI İLE İLİŞKİLER (1923-1929)

Year 2019, Issue: 4, 161 - 184, 31.12.2019

Fatma Eylem Çoban

Abstract

Millî Mücadele Dönemi, Mustafa Kemal’in önderliğinde destansı bir galibiyetle sona ermiştir. Fakat asıl görev bundan sonra başlamaktadır. Her bir köşesi yanmış ve yıkılmış bir vatan, işsiz ve yoksul milyonlarca insan, azınlıklar ve yabancıların eline geçmiş bir ekonomi, boş bir hazine ve ödenemeyecek kadar çok borç içinde olan bir ülke geriye kalmıştır. İzmir iktisat Kongresi ile ülkenin iktisat politikaları belirlenmiştir. Bu politikalar doğrultusunda, yabancı sermayenin elinde olan işletmeler, demiryolları devletleştirilmiş; yenilerinin yapımı için de yerli girişimcilere destek verilmiştir. Böylece, Türkiye’nin yeni iş adamları sınıfı doğmaya başlamıştır. Önce nüfus mübadelesi, sonrasında da Varlık Vergisi ile gayrimüslim iş adamlarının elindeki işletmeler, yerli iş adamlarının eline geçmiştir. Türk iş adamları ile siyasîlerin ve yüksek bürokrasinin işbirliği sayesinde, gayrimüslim iş adamlarının tekelinde olan ticaret devralınarak ve imtiyazlı şirketler kurulmasına göz yumularak, yeni bir zenginler tabakası oluşturulmuştur. Koç, Tatko, Sabancı, Çukurova, Yaşar, Akkök Grubu bunlardan sadece birkaçıdır.
Yeniden yapılanması gereken ve kasası boş bir ülke için, sermayedâr sınıf çok önemlidir. Bu nedenle, 1923-1929 yılları arasında uygulanan liberal ekonomi politikaları ile iş adamlarına teşvikler ve imtiyazlar tanınarak ekonominin canlanması için gerekli olan sermaye birikiminin özel kesim tarafından sağlanılması yoluna gidilmiştir.

Keywords

iş adamları, iktisat, cumhuriyet dönemi, millî mücadele, liberal ekonomi

References

• Adıgüzel, M. B. (2006). Türk Havacılığında İz Bırakanlar. Ankara: Türk Hava Kurumu Kültür Yayınları.
• Akgüç, Ö. (1975). Cumhuriyet Döneminde Bankacılık Alanında Gelişmeler, Ankara: TBB Yayını.
• Aksoy, Y. (1991). Kurtuluş Savaşı Işığında İzmir İktisat Kongresi, İzmir: Maya Matbaacılık.
• Akşin, S.(2002). Türkiye Tarihi 4 – Çağdaş Türkiye 1908-1980, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Alpar, C. (1983). Yabancı Sermaye, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde, (Cilt II, ss.507-518), İstanbul: İletişim yayınları. Ankara, 1960, s.171.
• Atatürk, M. K. (1959). Atatürk: Söylev ve Demeçler, Cilt 2, Ankara: Türk İnklap Tarihi Enstitüsü Yayınları,
• Atay, F. R. (1980). Çankaya- Atatürk’ün Doğumundan Ölümüne Kadar, İstanbul: Sena Matbası.
• Avcıoğlu, D. (1979). Türkiye’nin Düzeni Dün-Bugün-Yarın, Onüçüncü Basım, Birinci Kitap, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Bal, M. A. (2013) “Trabzondan Dünya’ya Açılan Bir Uluslararası Aile: Nemlizadeler”, http://www.mehmetakifbal.gen.tr/2013/03/02/nemlizadeler/ Erişim Tarihi : 10.04.2016.
• Başar, A. H. (1966). Zaferden Sonra İstanbul’da Başlayan İktisadi Savaş..., Barış Dünyası, Sayı 54, 53-54.
• Bezmen, F. (2002). Bir Duayenin Hatıraları, İstanbul: PMR Co. Ltd.
• Bilgi, N. (2007). Millî Mücadele Tarihine Dair Notlar, Ankaralı’nın Defteri-Mahmut Soydan, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Boratav, K. (1982). Türkiye’de Devletçilik, Ankara: Savaş Yayınları.
• Boratav, K. (2015). Türkiye İktisat Tarihi, 21. Ankara: İmge Kitabevi.
• Can, B.B. (2000). Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cem, İ. (1989). Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Conker,O. (1939). Büyük Türkiye, Ankara: Akba Kitabevi.
• Çavdar, T. (1992). Türkiye’de Liberalizm (1860-1990), İstanbul: İmge Kitabevi.
• Çavdar, T. (2003). Türkiye Ekonomisinin Tarihi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Çokgezen, M., Genç, H., Koraltürk, M., (2004). Cumhuriyetin İlk Yıllarında İş Dünyasının Profili, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, (Sayı: 216), 62-75.
• Deliorman, N. (1957). Nuri Demirağ’ın Hayatı ve Mücadeleleri, İstanbul: Nuri Demirağ
• Dervişoğlu, F. M. (2011). Nuri Demirağ-Türkiye’nin Havacılık Efsanesi, Ankara: Ötüken Yayınları.
• Eczacıbaşı, N.F. (1998). Yeni Bir Türkiye, İstanbul: Dr. Nejat F.Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• Eczacıbaşı, N.F. (1994). İzlenimler, Umutlar, İstanbul: Dr. Nejat F.Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• Goloğlu, M. (2011). Millî Mücadele Tarihi-V 1923 Türkiye Cumhuriyeti, İstanbul: Türkiy İş Bankası Kültür Yayınları.
• Haykır, Y. (2011). Atatürk Dönemi Kara ve Demiryolu İnşa Çalışmaları (1923-1938), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Hüseyin Cahit Yalçın, Tanin, 16.3.1923:1.
• İlkin, S. (2004). 1922 – 1923 Yılları Türkiye‘sinde Bir Yabancı Sermaye Girişimi: Chester Demiryolu
• İlmen, S. (1952). Sanayi Odası İçin Vaktile ne Kadar Çalışmıştım, İstanbul: Muallim Fuad Gücüyener Yayımevi.
• İnan, A. (1989). İzmir İktisat Kongresi, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TTK Yayınları.
• İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı. (2001). İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart 1923, İzmir: İzmir Yayıncılık.
• Karaosmanoğlu, Y.K. (1984). Politikada 45 Yıl, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. ve diğ.,(2001). Türkiye İş Bankası Tarihi, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Koç, V. (1983). Hayat Hikayem, İstanbul: Otokoç 80. Yıl.
• Koraltürk, M. (2007). Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları , “Gazi Ban Çok Kızmış!..”, Cilt 1, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Köymen, N. (1962). İş Adamı Uyan, İstanbul: Türkiye Basımevi.
• Kuruç, B. (1987). Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Ankara: Bilgi Yayınevi Matbaası.
• Mccarthy, J. (1999). Population Change And The Creation of The Turkish Republic, Uluslararası Konferans, Atatürkçülük ve Modern Türkiye 22-23 Ekim 1998 AÜSBF , Tam Metin İçinde: (s.509 – 525)
• Ökçün, A. G. (1997). İktisat Tarihi Yazıları, Ankara: Sermaye Piyasası Kurumu.
• Ökçün, G. (1997). 1920-1930 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye, Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları.
• Ökçün. A.G. (1997). Türkiye İktisat Kongresi, 1923-İzmir, (Haberler,Belgeler, Yorumlar), Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Özdemir, S. (2005). Anadoludan Zoru Başaran Cesur Girişimciler, İstanbul: Hayat Yayınları.
• Özer, M. H. (2014)Cumhuriyetin İlk Yıllarında Millî Tüccar Oluşturma Çabalarında İş Bankası’nın Rolü, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 69, (Sayı 2), 351-377.
• Projesi‖ Cumhuriyetin Harcı Modernitenin Alt Yapısı Oluşurken, C.3, İstanbul: İ.B.Ü Yayınları.
• Selek, S. (1968). Anadolu İhtilali, İstanbul: Burçak Yayınevi.
• Serçe, E. ve Yetkin, S.(1999). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ege Bölgesinde İktisadi Hayatı Millîleştirme Çabaları II, Toplumsal Tarih, Sayı 69, cilt 12, 40-45.
• Serçe, E., Yetkin, S., (1999) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ege Bölgesinde İktisadi Hayatı Millîleştirme Çabaları II, Toplumsal Tarih, Sayı 69, Cilt 12, 40-45.
• Shaw, S. J. (2000). From Empire to Republic, Cilt. I, Ankara: TTK
• Sönmez, M. (1990). Türkiy’de Holdingler Kırk Haramiler, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Sönmez, M. (1999). 75 Yılın Sanayileşme Politikaları, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı “Bilanço 98”- 75 Yılda Çarklardan Chip’lere, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. Şakir, Z. (2011). Nuri Demirağ Kimdir, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Tatko, The First 60 Years.
• TBMM ZC, Devre:1, Cilt:27, İçtima:3, İnikat:187, Tarih:05.02.1339 (1923), TBMM Matbaası,
• Tekeli, İ, İlkin, S. (1993). Türkiye’de Büyük İnşaat Müteahhidlerinin Doğuşunda Cumhuriyetin Bayındırlık ve Demiryolu Programlarının Etkisi, ODTÜ Gelişme Dergisi,Cilt. 20, Sayı: (1-2), 207-225.
• Tezel, Y.S.(1986). Cumhuriyet Dönemi İktisadi Tarihi (1923-1950), Ankara: Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (2012). Türkiye’de Millî İktisat 1908-1918, İstanbul: Doğan Yayıncılık.
• Yenal, O. (2010). Cumhuriyetin İktisat Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yıldırım, İ. (1993). Cumhuriyet Döneminde Demiryollarımızdaki Gelişmeler, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Yıldırım, İ. (2011). Cumhuriyet Döneminde Demiryolları (1923 – 1950), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Yılmaz, S. (2015). Küresel Sermaye, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Zeki, M. (1929). Türkiye Teracim-i Ahval Ansiklopedisi, İstanbul, s.XCIX.
• http://www.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=267 Erişim Tarihi: 13. 12.2015