Bir Sözlü Tarih Çalışması Olarak Küresinlilerin İran’dan Van’a Göçü

Year 2023, Issue: 12, 87 - 99, 31.12.2023

Sadi Özmeral

https://doi.org/10.55089/yyuvasad.1383882

Abstract

Öz
Küresinliler, İran’ın Türkiye sınırına yakın bölgelerinde yaşayan Sünni bir Türk topluluğudur. Bu topluluğun bir kısmı Osmanlı’nın son, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Van’a göç etmiştir. Göçün başlıca nedenlerinden birisi, Küresinlilerin I. Dünya Savaşı ve akabinde bölgede yaşanan çatışma ortamından kaçıp can güvenliğini temin etme gayreti üzerinden şekillenmiştir. İran’daki çoğunluğun aksine taşımış oldukları Sünniliğe dayalı kimlik özelliklerinden dolayı devletten ve Şii ahaliden gördükleri ötekileştirici yaklaşımlar Küresinlilerin göç etmesine neden olan bir diğer husustur. Küresinlilerin kimlik özellikleri, İran’da temel hak ve özgürlüklere ulaşmalarında engelleyici bir role sahipken Sünniliğin çoğunluğu teşkil ettiği sınırın diğer tarafında devletin iskân politikası açısından çekici bir unsur olarak itibar görmüştür. Dolayısıyla bölgedeki yerel idareciler bu Sünni-Türk topluluğunu özellikle I. Dünya Savaşı’nda neredeyse boş kalan Van ve çevresine iskân etmek için çaba sarf etmiştir. Van’a göç eden bu ilk nesil göçmenlerin rahat yaşam koşullarına kavuştuğundan haberdar olan İran’da kalmış Küresinlilerin de Türkiye’deki imkânlara ulaşma arzusu içerisine girmesi göç silsilesinin bir diğer ayağını oluşturmaktadır. Küresinlilerin göçü, topluluğun özlem duyduğu rahat yaşam koşullarına Van’da ulaşmalarına imkân tanırken; Küresinlilerin iskânı ise devletin Van’ı tekrar kalkındırma amacına çözüm getirmesi açısından önem arz etmektedir.

Keywords

Küresinli, göç, İran, Van, iskân.

References

• Akkuş, M. (1993). Van ağzı. Van Kütüğü, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları. 259-305.
• Albayrak, R. (2013). Türklerin İran'ı yakın gelecek. Berikan Yayınevi.
• Bulak, Ş. (2015). Van Küresin ağzı, [Yayımlanmış Doktora Tezi] İnönü Üniversitesi.
• Çiftci E. (2018) Kutü’l-Amare kahramanı Halil Kut Paşa’nın hatıraları. Timaş Yayınları.
• Çolak, M. (2019). Komite’nin kahramanı Enver Paşa, Yeditepe Yayınevi.
• Ebinç, S. (2005). Doğu Anadolu düzeninde aşiret-cemaat-devlet [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Eratalay, S.(2021). Horasan’dan Küresin’e bir sözcüğün izinde. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, 611-628.
• Hakan, S. (2023) Osmanlı modernleşme sürecinde Van ve Van Belediyesi (1847-1915). Van Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı Kültür ve Sanat Yayınları.
• Kalafat, Y. (2005). İran Türklüğü. Yeditepe Yayınları.
• Koçlar, B. (1993). Tarihte Van (XVIII.-XIX. yüzyıllar). Van Kütüğü, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları 114-122.
• Koçlar, B. ve Bozkurt, U. (2021) I. ve II. Dünya Savaşı arası (1914-1945) Van’da nüfus hareketleri ve demografik yapı, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, 99-132.
• Levendoğlu. M.F. (2006). Küresinliler örneğinde kültürel kimlik (Küresinliler’in sosyo-kültürel yapısı) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Levendoğlu. M.F. (2016). Küresinliler örneğinde kültürel kimliğin antropolojik analizi, AÜDTCF Antropoloji Dergisi, (31),119-140.
• Öğün, T. (2004). Unutulmuş bir göç trajedisi vilayât-ı şarkiye mültecileri (1915-1923). Babil Yayıncılık.
• Özdağ, S. (2021). Birinci Dünya Savaşı’nda Bitlis mültecileri. İ. Kalaycı, G. Kalmış (Ed.), Çağlar boyu göç (tarih kültür medeniyet) (1. Baskı, 227-254) içinde. Gazi Kitabevi.
• Sabis, A. İ. (1990). Harp hatıralarım I,II,III,IV. Nehir Yayınları.
• Saeidi, F. (2020). Küresinli izinde Ahmed Yesevi’den Pir Saltuk’a. Elpis Yayınları.
• Sultanova, A.R, “Makı Hanlığı”, Türkler, VII, Ankara, 2002, Yeni Türkiye Yayınları.
• Süslü, R. (2017). Türk siyasi hayatında bir portre: Ferit Melen [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Tekir, S. (2022). Süleyman Askerî Bey Teşkilat-ı Mahsusa’nın ilk başkanı. Kronik Kitap.
• Yıldırım, E. (2009). Türkiye-İran ilişkileri (1918-1960) [Yayımlanmış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Yücebaş, F. (2019) Millî şuurun sağlam bir vesikası: Küresünni Türkleri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C: 123 (242), 73-88.