İran Edebiyatında Şem‘ ve Pervanenin Anlam Serüveni

Yıl 2018, Sayı: 75, 183 - 208, 29.12.2018

Fatma Kopuz Çetinkaya

https://doi.org/10.32704/erdem.496801

Öz

İnsanoğlu
asırlardır duygularını ifade etmede, his ve düşüncelerini karşı tarafa
aktarmada edebiyat, müzik, şiir ve resim gibi birtakım araçlar kullanmıştır.
İçinde tattığı hissi, tecrübe ettiği birtakım derin ve yüce duyguları ifade
etmede zorluk çeken sanatçı, şair ve edipler muhatabına anlatmak istedikleri
hislerini, aslına en yakın ve uygun bir şekilde dile getirebilmek için bütün bu
unsurlardan faydalanmışlardır. Bu araçlardan birisi de şüphesiz edebiyat ve
şiirdir. Şairler, çeşitli edebî sanatlardan istifade ederek duygularını söze
dökmüşlerdir. İran edebiyatı şairleri de aynı şekilde çeşitli mazmun ve edebî
sanatları kullanarak özel bir dil ile duygu ve düşüncelerini kaleme
almışlardır. Bu mazmunlardan birisi de çalışma konusu olarak incelediğimiz şem‘
u pervâne mazmunlarıdır. Söz konusu bu gibi ikili mazmunlara çeşitli sembolik
anlamlar yüklenerek zamanla birtakım hikâyeler meydana getirilmiş ve bu
mazmunlar birer kahraman olarak değerlendirilmiştir.  Gül ü bülbül gibi şem‘ u pervâne de temsîli
olarak sıkça kullanılan, sembolik anlamlar taşıyan bir hikâyedir. Başlangıçta
tasavvufî çerçevede ateşin etrafında dönen pervâneye işaret edilmiş; sonraki
asırlarda küçük de olsa bazı anlam değişiklikleri söz konusu olmuştur. Bu
çalışmada İran edebiyatında genel çerçevede şem‘ ve pervâne kelimelerinin nasıl
anlamlandırıldıkları; anlam değişikliğine uğrayıp uğramadıkları
değerlendirilmeye çalışılacaktır.

ABSTRACT

The Meaning Journey of Moth and Candle in
Iranian Literature

Human beings for centuries have used a number of means such as
literature, music, poetry and painting to express their own emotions, to convey
their feelings and the ideas to the other side. Artists and poets who are
suffering difficulty in some deep and submissive feelings they have
experienced; have benefited from all these elements in order to be able to
express their feelings they want to tell the other side in the closest and
proper way. One of these element is undoubtedly literature and poetry. Poets
have used a language that speaks their emotions by benefiting from various
literary arts. In the same way Iranian literary poets indited their feeling and
thoughts with their own language using various concepts (mazmun) and literary
arts. One of these concepts is moth and candle that we studied as a subject.
Moth and candle is also a story used frequently as allegory, bearing symbolic
meanings like rose and nightingale. At the beginning it was pointed to the
pervious revolving around fire in mystical frame; in the following centuries it
has become a matter of some changes in meaning even if small changes. In this
study it will be studied to evaluate in general frame of Iranian literature how
were given meaning to moth and candle; moth and candle whether have suffered a
change of meaning or not.

Keywords: Iranian literature, poem, allegory, symbol, candle, moth.

Anahtar Kelimeler

İran edebiyatı, şiir, temsîl, sembol, şem‘, pervâne

Kaynakça

• Atalay, Mehmet (2013). “Zahîr-i Fâryâbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXXIV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 87-88.
• Armutlu, Sadık (2010). “Şem‘ u Pervâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXVIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 495-497.
• Bâfkî, Vahşî (1391/2012) Dîvân-i Vahşî-i Bâfkî, haz. Hüseyin Âzerân, Tahran: Müessese-i İntişârât-i Emîr Kebîr.
• Bahar, Meliku’ş-şuârâ. (1391). Dîvân-i Eş‘ar-i Meliku’ş-şuârâ Bahar, haz. Azîz Mehdî, Dâmûn Selâhî, Tahran: İntişârât-i Nigâh.
• Baklî, Rûzbihân (1366/1987). Abheru’l-Aşıkîn, tsh. Henry Corbin, Muhammed-i Muin, Paris-Tahran: İntişârât-i Menûçihr.
• Beylekânî, Mucîruddîn (Tebriz 1358/1979). Dîvân-i Mucîruddîn-i Beylekânî, tsh. Muhammed Âbâdî, Tahran: İntişârât-i Müessese-i Tarih ve Ferheng-i İran.
• Bilgin, Orhan (1995). “Fahreddîn-i Irâkî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 84-86.
• Buharâî, Nasır (1353/1974). Dîvân-i Eş‘ar-i Nasır-i Buharâî, haz. Mehdi Dırehşân, Tahran: Bonyâd-i Nîkûkârî-yi Nûriyânî.
• Câmî, Abdurrahmân (1386/2006) Nefahâtü’l-uns, tsh. Muhammed Duabedî, Tahran: İntişârât-i Sohen.
• Cebelî, Abdulvâsî (2536/1977). Dîvân-i Abdulvâsî-i Cebelî, tsh. Zebihullâh Safâ, Tahran: Müessese-i İntişârât-i Emîr Kebîr.
• Çiftçi, Hasan (2012). “Ubeyd-i Zâkânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXXII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 16-17.
• Dihlevî, Bîdil (1386/2007). Dîvân-ı Bîdil-i Dihlevî I-II, tsh. Ekber Bihdârvend, Tahran: İntişârât-i Negâh.
• Ebû Saîd-i Ebu’l-Hayr (1389/2010). Esrarü’t-tevhîd, Haz. Hüseyin Bedreddîn, Tahran: İntişârât-i Senâyî.
• Ebû Saîd-i Ebu’l-Hayr (1349/1970). Rubâîyyât-i Hazret-i Sultan Ebû Saîd-i Ebu’l-Hayr, Haz. Seyyid Kurban Ali Bismil, baskı yeri yok.
• Ebû Saîd-i Ebu’l-Hayr (2013). Rubailer, Çev. Mehmet Kanar, İstanbul: Şule Yayınları.
• Envâr, Kâsım (1337/1958). Külliyât-ı Kâsım-ı Envâr, tsh. Sâ‘id-i Nefîsî, Tahran: İntişârât-i Senâî.
• Enverî, Kâsım (1376/1997). Dîvân-i Enverî, tsh. Pervîz Bâbâyî, Tahran: İntişârât-i Negâh.
• Fâryâbî, Zahîr (1388/2009). Dîvân-i Zahîr-i Fâryâbî, tsh. Seyyid Muhsin Âsârcûyî, Tahran: İntişârât-i Senâyî.
• Fergânî, Seyf (1392/2013). Dîvân-i Seyf-i Fergânî, tsh. Zebihullah Sâfâ, Tahran: İntişârât-i Firdovs.
• Ferhâdî, Revân (1992). “Bîdil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi VI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 134-135.
• Firdevsî, Ebu’l Kâsım (1384/2005). Şahnâme (Moskova Baskısı) Tahran: İntişârât-i Kitâb-i Âbân.
• Gaznevî, Hasan (1328/1949). Dîvân-i Seyyid Hasan-i Gaznevî, tsh. Muhammed Takî Muderris-i Rezevî, Tahran: İntişârât-i Esâtîr.
• Gencevî, Nizâmî (1383/2004). Hamse-i Nizâmî, tsh. Sâmiye Basîr-i Mujdehî, Tahran: İntişârât-i Dûstân.
• Hallâc, Mansur (2012). Tavasin, Çev. Yaşar Günenç, İstanbul: Yaba Yayınları.
• Hallâc, Mansur (2008). Tavâsîn, Haz. ve Çev. Atîk er-Rahmân-ı Osmânî, Lahor: Matbuât-i Semen Âbâd.
• Hoca, Nazif (1991). “Baklî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi IV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 545-547.
• Horasanî, İ‘mâd (1372/1993). Dîvân-i İ‘mâd-i Horasanî, mukaddime Mehdi Ehevân-i Sâlis, Tahran: İntişârât-i Câvîdân.
• Irâkî, Fahreddîn (1372 hş.) Külliyât-ı Fahreddîn-i Irâkî, tsh. Nesrin Muhteşem, Tahran: İntişârât-i Zevvâr.
• İnal Savi, Saime (2007). “Pervîn-i İ‘tisâmî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXIV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 246-247.
• İsmâîlpûr (1381/2002). “Şem u Pervâne”, Ferhengnâme-i Edeb-i Farsî I-VI (ed. Hasan Enûşe), Tahran.
• İ‘tisâmî, Pervîn (1962). Dîvân-i Kasaîd u Mesneviyyât u Temsilât u Mukattiât-i Pervîn-i İ‘tisâmî Tahran: Sâzmân-i Mustakîl Çâphâne-i Dovlet-i İran.
• Kanar, Mehmet (2007). “Nizâmî-i Gencevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.183-185.
• Karahan, Abdülkadir (1995). “Enverî, Evhadüddîn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 267-268.
• Karaismailoğlu, Adnan (2002). “Katrân-ı Tebrîzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 59.
• Karaismailoğlu, Adnan (2006). “Muizzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 98-99.
• Kâşânî, Muhteşem (1368/1989). Dîvân-i Mevlânâ Muhteşem-i Kâşânî, tsh. Muhammed Gurkânî, Tahran: İntişârât-i Senâî.
• Kurtuluş, Rıza (2006). “Muhteşem-i Kâşânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 77-78.
• Metînî, Celâl (1373/1994). “Şem‘ u Pervâne”, İrânşinâsî 4, s. 780-794.
• Mu‘ayyerî, Rehî (1389/2010). Mecmua-yi Eş‘ar-i Rehî-i Mu‘ayyerî, haz. Pervîn Kâîmî, Tahran: Neşr-i Peymân.
• Muizzî, Emîr (1393/2014). Dîvân-i Emîr Muizzî-i Nişâbûrî, tsh. Muhammed Rıza Kanberî, Tahran: İntişârât-i Zevvâr.
• Nefîsî, Sâid (1382/2003). Muhît-i Zindegî ve Ahvâl u Eş‘ar-i Rûdekî, Tahran: İntişârât-i Ahûrâ.
• Okumuş, Ömer (1993). “Câmî, Abdurrâhmân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi VII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 94-99.
• Örs, Derya (2012). “Vahşî-i Bâfkî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXXII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 449-450.
• Öztürk, Mürsel (1995). “Eşref-i Gaznevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 474-475.
• Öztürk, Mürsel (2008). “Rûdekî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 185-186.
• Purcevâdî, Nasrullah (1393/2014). Zebân-i Hâl der İrfân ve Edebiyyât-i Fârsî, Tahran: İntişârât-i Neşr-i Nov.
• Sadıkoğlu, Cengiz (2008). “Sâib-i Tebrîzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 541-542.
• Selmân, Mes‘ûd Sa‘d (1384/2005). Dîvân-i Mes‘ûd Sa‘d-i Selmân, tsh. Pervîz Bâbâyî, mukaddime Reşîd-i Yâsemî, Tahran: İntişârât-i Negâh.
• Sâvecî, Selmân (1389/2010). Külliyât-i Selmân-ı Sâvecî, tsh. Abbas Ali Vefâyî, Tahran: İntişârât-i Sohen.
• Sîstânî, Ferruhî (1380/2001). Dîvân-i Hekîm Ferruhî-i Sîstânî, tsh. Muhammed-i Debîrsiyâkî, Tahran: İntişârât-i Zevvâr.
• Şîrâzî, Sa‘dî (1376/1997). Külliyât-i Sa‘dî, tsh. Nizâmeddîn Nûrî, (8. Baskı), Tahran: İntişârât-i Kitab-i Âbân.
• Şirvânî, Hâkānî (1338/1959). Dîvân-i Hâkānî-yi Şirvânî, tsh. Ziyaeddin Seccâdî, Tahran: İntişârât-i Zevvâr.
• Tebrîzî, Katrân (1362/1983). Dîvân-ı Katrân-ı Tebrîzî, tsh. Muhammed Nahcivânî Tahran: İntişârât-i Kaknûs.
• Tebrîzî, Sâib (1387/2008). Dîvân-i Sâib-i Tebrîzî I-VII, tsh. Muhammed Kahramân, Tahran: İntişârât-i İlmî u Ferhengî.
• Tûsî, Dakîkî (1373/1994). Dîvân-ı Dakîkî, Haz. Muhammed Cevâd Şerîet, Tahran: İntişârât-i Esâtîr.
• Tûsî, Esedî (1393/2014). Gerşasbnâme, tsh. Habîbe Yagmâyî, Tahran: İntişârât-i Dunya-yi Ketâb.
• Uludağ, Süleyman (1997). “Hallâc-ı Mansûr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 377-381.
• Yâsemî, Reşîd (1364/1985). Dîvân-i Reşîd-i Yâsemî, mukaddime Celâleddin Humâyî, Tahran: İntişârât-i Emîr Kebîr.
• Yazıcı, Tahsin, (1997). “Hâkānî-i Şirvânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 168-170.
• Yıldırım, Nimet (2009). “Seyf-i Fergânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XXXVII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 27.
• Zâkânî, Ubeyd (1391/2012). Dîvân-i Ubeyd-i Zâkânî, tsh. Pervîz Atâbekî, Tahran: İntişârât-i Zevvâr.