OSMANLI CEZA HUKUKUNDA HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERİ

Yıl 2018, Cilt: 13 Sayı: 2, 371 - 411, 14.11.2018

Müge Vatansever Öztürk

Öz

İslam hukuk doktrinindeki suç genel teorisi ile ilgili hüküm ve tavsiyeler Osmanlı ceza hukukunda da aynen geçerli olmuştur. Bir fiilden dolayı faile ceza verilmesi için sadece o fiilin yasaklanmış olması yeterli değildir; yasaklanan fiilin aynı zamanda hukuka aykırı olarak işlenmesi gerekir. Günümüz hukukunda olduğu gibi, İslam ve Osmanlı ceza huku-kunda da, ortada bir hukuka uygunluk sebebi bulunuyorsa, suç oluşmaz. Osmanlı Hukuku’na göre, görevin ifası, meşru müdafaa, hakkın kulla-nılması, mağdurun rızası gibi hukuka uygunluk sebeplerinin varlığı ha-linde fiil hukuka uygun hale gelir ve fiili işleyenin ceza sorumluluğu ol-maz. Hakkın kullanılması kapsamına; tıbbi müdahaleler, tedip hakkının kullanılması, spor faaliyetleri, şikâyet, direnme ve eleştiri hakkı gibi haklar girmektedir. Bunlar sınırlı sayıda değildir; şartları oluştuğunda hakkın kullanılması niteliğindeki her meşru fiil bu kapsamda hukuka uygunluk sebebi olarak değerlendirilir.

Anahtar Kelimeler

Hukuka Uygunluk, Suç, Ceza, Sorumluluk, Hak, Osmanlı

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet; Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Diyarbakır, 1986, (Mukayeseli). Osmanlı Ceza Hukukunda Hukuka Uygunluk Sebepleri 409 Akgündüz, Ahmet; Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, Cilt:1-9, İstanbul 1990-1996, (Kanunnameler). Akgündüz, Ahmet ve Heyet; Şer’iyye Sicilleri Mahiyeti, Toplu Kata-loğu ve Seçme Hükümler, Cilt:1, İstanbul, 1988. Akman, Mehmet; Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, İstanbul, 2004. Avcı, Mustafa; Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler, 2. Baskı, Konya, 2014, (Genel). Avcı, Mustafa; Türk Hukuk Tarihi, 7. Baskı, Konya, 2018. Aydın, Mehmet Akif; Türk Hukuk Tarihi, 14. Baskı, İstanbul, 2017. Bilmen, Ömer Nasuhi; Hukuk-ı İslamiyye ve Islahat-ı Fıkhiyye Ka-musu, İstanbul, 1967. Canan, İbrahim; Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Cilt:13, Ankara, 1992. Cin, Halil/ Akgündüz, Ahmed; Türk Hukuk Tarihi Kamu Hukuku, Cilt:1, 3. Baskı, İstanbul, 1995. Cin, Halil/ Akyılmaz, Gül; Türk Hukuk Tarihi, 9. Baskı, Konya, 2017. Çağrıcı, Mustafa; “Gıybet”, DİA, Cilt:14, 1996, s. 63-64. 410 Dr. Müge VATANSEVER ÖZTÜRK ERÜHFD, C. XIII, S. 2, (2018) Çolak, Abdullah; “İslâm Ceza Hukukunda Meşrû Müdâfaa”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl:8, Sayı:19, 2004, s. 135-156. Demirtaş, Necati; Açıklamalı Osmanlı Fetvaları Fetavâ-yı Ali Efen-di-Cild-i Sâni, Çatalcalı Ali Efendi, İstanbul, 2014. Dönmez, İbrahim Kafi; “Meşru Müdafaa”, DİA, Cilt:29, 2004, s. 383-387. Düstur, 1. Tertip, Cilt:1-2, İstanbul, 1289-1291. Ebu Zehra, Muhammed; İslam Hukukunda Suç ve Ceza, Cilt:1, İs-tanbul, 1994. Ekinci, Ekrem Buğra; Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, İstanbul, 2008. Esen, Hüseyin; İslam’da Suç ve Ceza, İstanbul, 2006. Hakeri, Hakan; Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2017. Hamidullah, Muhammed; İslam Peygamberi, Cilt:2, çev. Salih Tuğ, İstanbul, 1993. İstanbul Kadı Sicilleri, Üsküdar Mahkemesi 51 Numaralı Sicil (987-988/1579-1580), Haz. Rifat Günalan, İstanbul, 2010. Kazıcı, Ziya; Osmanlılarda İhtisap Müessesesi, İstanbul, 1987. Ömer Hilmi Efendi; Miyâr-ı Adalet, İstanbul, 1301. Osmanlı Ceza Hukukunda Hukuka Uygunluk Sebepleri 411 Özbek, Veli Özer/ Doğan, Koray/ Bacaksız, Pınar/ Tepe, İlker; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 8. Baskı, Ankara, 2017. Özel, Ahmet; “Dârülbağy”, DİA, Cilt:8, 1993, s. 514-515. Özgenç, İzzet; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2012. Soyaslan, Doğan; Ceza Hukuku Özel Hükümler, 12. Baskı, Ankara, 2018. Telkenaroğlu, M. Rahmi; “İslam Ceza Hukukunda Hukuka Uygun-luk Nedeni Olarak “Spor Faaliyetleri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi, Sayı:36, Erzurum, 2011, s. 71-104. Ûdeh, Abdülkadir; Mukayeseli İslam Ceza Hukuku ‘Genel Hüküm-ler’, Cilt:1, çev. Ali Şafak, 2. Baskı, İstanbul, 2012. Yiğit, Yaşar; “İslâm Ceza Hukuku Açısından Ötanazi ve Hukukî So-nuçlarının Değerlendirilmesi”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, Cilt:16, Sa-yı:3, 2003, s. 337-349, (Ötanazi). Yiğit, Yaşar; “İslâm Ceza Hukukuna Göre Meşrû Müdafaa ve Hu-kukî Sonuçları”, Diyanet İlmi Dergi, Cilt:39, Sayı:1, 2003, s. 37-54. Yurtseven, Yılmaz; “İslam-Osmanlı Ceza Hukukunda Hukuka Uy-gunluk Sebebi Olarak Meşrû Müdâfaa”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, Cilt:1, İstanbul, 2016, s. 745-764. Zorlu, Süleyman Emre; “İslam ve Osmanlı Hukukuna Göre Tıbbi Müdahalenin Hukuka Uygunluk Şartları”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongre-si Bildirileri, Cilt:1, İstanbul, 2016, s. 765-797