Doktrin ve Olgu Bağlamında Küçüklerin Evlendirilmesi

Yıl 2019, Sayı: 38, 9 - 29, 20.03.2019

Ahmet Yaman

Öz

Ergenlikten önce veya belli bir yaşa erişmeden önce küçüklerin evlendirilmesi, klasik fıkıh doktrininde genellikle caiz görülmüştür. Belli bir olgusallığa dayanan ve aynı zamanda bazı bireysel ya da toplumsal maslahatlarla izah edilen bu cevaz hükmü, son yüzyılda ihtilaf ve münakaşa konusu olmuştur. Meselenin tarihsel ve toplumsal yönünü göz ardı edip fıkhın kesin ve değişmez bir hükmüymüş gibi telakki eden kişilerin gündeme getirmesiyle mesele, günümüzde de hararetli tartışmalara konu olmaya devam etmektedir. Bir tebliğe dayanan bu makale, “Küçüklerin evlendirilmesi, fıkıh doktrininde acaba nasıl bir olgusal-tarihsel arka plana bağlı olarak ele alınmıştır? Kimler hangi delilleri ileri sürerek neler söylemiştir? Bugün itibariyle aynı olgu devam ediyor mu? Çağdaş Müslüman ve gayrimüslim toplumlarda durum nedir? Dolayısıyla bugün geçmişte sergilenen yaklaşımların dışında başka şeyler söylenebilir mi?” sorularına cevap arayacaktır. Bu arayış doğrultusunda önce küçüklerin evlendirilmesini caiz görenlerin ve görmeyenlerin delillerini sergileyecek sonra bunların değerlendirmesini yaparak bir sonuca ulaşacaktır. Fakat bunlardan önce yazının başında, yazarın benimsediği ve konunun kendi üzerine inşa edileceği bir fıkıh vizyonu arz edilecektir.

Özet: “Küçük” kelimesi farklı hukuk sistemlerinde ve toplumsal geleneklerde birbirinden farklı anlamlarda kullanılmaktadır. “Küçük” ya da “çocuk”, bazen yaşa, bazen ergenliğe (buluğ), bazen erginliğe (rüşd), bazen de konuya veya işlenilen suça bağlı olarak tanımlanmıştır. Hatta aynı hukuk sistemi içinde bile hukukun her alanında geçerli bir “küçük” ya da “çocuk” tanımının yapılmadığına şahit olunmaktadır. Mesela Türk Medeni Kanunu’nda küçüklüğün belirlenmesi hususunda belli bir yaş aralığından söz edilmezken Türk Ceza Kanunu ile Çocuk Koruma Kanunu “çocuk”u; henüz on sekiz yaşını doldurmamış kişi olarak tarif etmiştir. Çocuk Mahkemelerinin Kuruluşu, Görev ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanunda ise bazı fiiller bakımından 12, bazı fiiller bakımından ise 15 yaşına kadar olan kişiler “küçük” olarak tanımlanmıştır. Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere “küçük” ya da “çocuk” tanımı kültüre, topluma ve konuya göre değişmektedir.

Fıkıh literatürü söz konusu olduğunda “küçüklük/çocukluk” çok net bir biçimde “ergenlik/buluğ öncesi dönemi” ifade eder. Bu dönemdeki bir çocuğun hukuki tasarruflarının geçerliliği, ceza ehliyeti, şahsı ve malı üzerindeki velâyet konuları da ayrıntısıyla ele alınır. İşte bu konulardan biri de onun evlendirilmesidir.

Klasik fıkıh geleneği geneli itibariyle küçüklerin velileri tarafından evlendirilebileceğini meşru görür. Bunu kabul edenlerce Kur’an’ın dolaylı bazı ifadeleri yanında sünnetteki açık belirlemeler ve sahabe dönemindeki pek çok uygulama bu meşruiyetin delilidir. Böyle olmakla birlikte klasik görüş bağlamında şu önemli ayrıntıya da işaret edilmelidir: Küçüklerin evlendirilmesi ile evlilik akdi sonrasında onlarla fiilen cinsel ilişkiye girmek birbirinden ayrı değerlendirilir. Cinsel ilişkinin cevazı, onların bedensel gelişimleri itibariyle buna tahammül edebilmelerine bağlıdır. Küçüğün velisi bunu engelleme hakkına sahiptir.

Klasik fukahanın bu görüşlere sahip olduğu dönemlerde gerek Doğulu gerek Batılı gayrimüslim toplumlarda da esasen aynı yöndeki anlayış genel olarak kabul görmekteydi.

Bunun yanında azınlıkta kalan bazı klasik dönem müctehidleri ise evlilik kurumunun gerekleri ve yararlarıyla uyumlu bulmadıkları için söz konusu uygulamaya cevaz vermemiştir. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yürürlüğe giren 1917 tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde bu görüş benimsenmiştir. Günümüz fakihleri arasında da bu görüş hâkimdir.

Elinizdeki makale işte bu konuyu, tarafların delil ve yaklaşımları üzerinden tahlil etmektedir. Serinkanlı bir tahlille yazarın ulaştığı sonuç şudur:

Küçüklerin evlendirilmesi sosyal olgu, konjonktürel gereklilikler ve toplumsal gerçeklikle yakından alakalı bir konudur. Bunu doğrudan ya da dolaylı olarak tecviz eden dinî metinler (nas) veya ilk dönem uygulamaları da bu olgu ve gereklilikle izah edilmelidir. Hangi zaman ve coğrafyada yaşanırsa yaşansın bu uygulamanın gündeme alınabileceği yani meşru görülebileceği durumlar olabilir. Fakat günümüz itibariyle bu uygulamayı meşru gösterecek olgusal bir arka plan yoktur.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Nikâh, Olgu, Fıkıh Doktrini, Küçüklerin Evlendirilmesi, Fıkıh

The Marriage of Minors in the Context of Doctrin and Case

Öz

The marriage of minors before puberty or before reaching a certain age was generally seen as permissible in the doctrine of classical jurisprudence. As a provision based on a certain factuality and also at the same time explained by some individual or social arbitrations, it has been the subject of conflict and debate in the last century. The issue continues to be the subject of heated debates nowadays as raised by those who consider it as a definitive and unchangeable provision of the fiqh by ignoring its historical and social aspects. This article, based on a paper, will look for answers to such questions: How was the marriage of minors considered in the doctrine of fiqh as a factual-historical background? Who said what depending on which evidence? Does the same phenomenon continue as of today? What is the situation in contemporary Muslim and non-Muslim societies? Therefore, can we say anything other than the approaches exhibited in the past today? In line with this search, it will show the proofs of those who allow to marry minors and of those who do not, and then it will reach a conclusion by evaluating them. But before this, at the beginning of the article, the vision of fiqh which the author adopts and the subject will be built upon it will be presented.

Summary: The word “minor” is used in various meanings in different legal systems and social traditions. Minor or child is defined sometimes according to age, sometimes according to adolescence (puberty) and sometimes to maturity (rushd) and sometimes according to subject or the crime committed. In fact, it can be witnessed that even within the same legal system, there is no definition of a minor or child valid in all areas of law. For example, while the Turkish Civil Code does not mention a certain age range in determining minority, the Turkish Penal Code and the Child Protection Law describe the child as the person who has not yet completed the age of eighteen. In the Law on the Establishment, the Rules of Procedure and Trials of the Children's Courts, minority is defined in terms of some actions as 12 years old, and in terms of some actions up to 15 years old. As it is understood from this information, the definition of minor or child varies according to culture, society and subject.

When fiqh literature is concerned, minority / childhood very clearly refers to pre-puberty / pre-bulla period. The validity, legal capacity, custody of the legal savings of a child during this period and the issues of custody on the property of the child are also discussed in detail. One of these issues is also his/her marriage.

The classical tradition of jurisprudence in general acknowledge it legitimate that minors can be married by their parents. In addition to some indirect expressions of the Qur'an by those who accept this, clear determinations in the Sunna and many applications in the period of the Companions are evidence of this legitimacy. However, in the context of the classical view, the following important detail should be pointed out: The marriage of minors and the actual sexual intercourse with them after the marriage are evaluated separately. The permissibility of sexual intercourse depends on their ability to tolerate this in their physical development. The guardian of the minor has the right to block it.

In the times when classical fuqahas had these views, basically, the same approach was generally accepted in both the eastern and western non-Muslim societies. Nonetheless, some of mujtahids -who remain few in numbers- in the classical period did not accept the afore-mentioned practice because they did not find it compatible with the requirements and benefits of the marriage institution. This opinion was adopted in the 1917 Law and Family Decree which came into force in the last period of the Ottoman Empire. This view is also dominant among today's fuqaha.

This article examines this issue through the evidence and approaches of the parties. The conclusion of the author in a cool-headed analysis is this:

Marriage of minors is a subject closely related to the social phenomenon, conjectural requirements and social reality. Religious texts (nass) or first period practices which directly or indirectly allow this should also be explained by this fact and necessity. There may be situations in which time and geography are experienced and this practice can be considered as legitimate. But, as of today, there is no factual background that will legitimize this practice.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Marriage of Minors, Marriage, Fiqh, Fact, Doctrine of Fiqh

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. “İslam Hukukunda Evlenme Ehliyeti Bakımından Küçüklerin Evlendirilmesi Problemi”. Dinî Araştırmalar 16 (2003): 125-140.
• Ali Haydar Efendi (ö. 1935). Düreru’l-hukkâm şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: 1330.
• Ansay, Sabri Şakir. “Aile Hukuku”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (1952): 20-32.
• Azîmâbâdî Ebu’t-Tayyib Muhammed. Avnü’l-Ma’bûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd. Beyrut: 1415.
• Cebrîn, Abdülazîz. “Velâyetü tezvîci’s-saġîra”. Mecelletü’l-buhûsi’l-İslâmiyye 33 (1412): 249-284.
• Cessâs, Ebû Bekir. Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrut: 1993.
• Cessâs, Ebû Bekir. Muhtasaru İhtilâfi’l-ulemâ. Beyrut: 1417.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsıyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Hâkim, en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Beyrut: 1990.
• Hattâbî, Ebû Süleyman el-Büstî. Meâlimü’s-Sünen. Haleb: 1932.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, Din İşleri Yüksek Kurulu. https://kurul.diyanet.gov.tr/Karar-Mutalaa-Cevap/4372/kucuklerin-evlendirilmesi (12.02.2015)
• Hukuk-ı Aile Kararnâmesi. Dersaadet: 1336.
• İbn Abdilber, en-Nemerî. el-Kâfî fî fürû‘i’l-Mâlikiyye. Beyrut: 2002.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. Beyrut: 1988.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. Beyrut: 1984.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. İstanbul: 1985.
• İbnü’l-Kayyım, Ebû Abdillah el-Cevziyye. İ’lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn. Beyrut: 1991.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekir en-Nîsâbûrî. Kitâbü’l-İcmâ. Riyad: 2004.
• Karâfî, Şihâbeddîn. el-Furûk. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Karâfî, Şihâbeddîn. el-İhkâm. Kahire: 1989.
• Kastallânî. İrşâdü’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Mısır: 1323.
• Kudûrî, Ebû’l-Hüseyn Ahmed. et-Tecrîd, Kahire: 2006.
• Münâkehât ve Mufârakât Kararnâmesi Esbâb-ı Mûcibe Lâyihası. Dersaadet: 1336.
• Nevevî, Ebû Zekeriya. Ravdatü’t-tâlibîn. Beyrut: 1992.
• Orum, Fatih. “Kur’ân Işığında Küçüklerin Evlendiril (eme)mesi Meselesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2009): 137-158.
• Serahsî, Şemsüleimme. el-Mebsût. İstanbul: 1982.
• Şâfiî, Ebû Abdillah İdris. er-Risâle. Kahire: 1979.
• Şeşerî, Abdurrahman b. Sa’d. Taknînü men’i tezvîci’l-feteyât ekal min 18 sene ve tahdîdi sinni’z-zevâc. Feyyûm: 2010.
• Şevkânî, Ebû Abdillah. Neylü’l-evtâr. Mısır: 1993.
• Tûfî, Necmeddîn. Kitâbü’t-ta’yîn fî şerhi’l-Erbaîn. Beyrut-Mekke: 1997.
• Üsmendî, Ebû’l-Feth. Tarîkatü’l-hılâf fi’l-fıkh. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, ts.
• Yaman, Ahmet. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: 2015.
• Yargı, Mehmet Ali. “Suudi Arabistan’da Evlenme İşlemleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2011/1): 167-186.
• Zeydân, Abdülkerim. el-Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e. Beyrut: 1994.