HARF İNKILÂBI’NIN UYGULANMASI VE BİRTAKIM ETKİLERİ

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 112 - 131, 19.06.2019

Sezer Maralli

Öz

Türkler
tarih boyunca geniş coğrafyalara yayılmaları sebebiyle pek çok alfabe
kullanmışlardır. Bu alfabeler genel olarak Kök-Türk, Soğd, Çin, Tibet, Süryani,
Mani, Brahmi, Passepa, Yunan, Ermeni, Kiril, Peçenek, Kuman alfabeleridir.
İslamiyet’in kabulüyle birlikte ise Arap alfabesinin yaygınlaştığı
görülmektedir. Osmanlı Devleti de Arap alfabesini benimsemiş ve kullanmıştır.
Ancak Arap Alfabesinin Türkçenin yazımına uygun olmaması sebebiyle birtakım
güçlükler ortaya çıkmıştır. Bu durum ilerleyen süreçte Osmanlı aydınları
arasında alfabenin ıslahı veya farklı bir alfabeye geçilmesi tartışmalarını
başlatmıştır.

Tanzimat
ve Meşrutiyet dönemlerinde alfabenin ıslahı veya değiştirilmesi eksenli uzun
tartışmalar yaşanmıştır. Muhtelif zamanlarda birtakım denemeler de yapılmıştır.
Ancak hiçbir deneme kesin sonuca ulaşma noktasında başarılı olamamıştır. Enver
Paşa tarafından benimsenen harflerin ayrık yazılması ilkesi ise orduda
denenmişse de 1. Dünya Savaşı’nın yıkıcı etkileri arasında geniş bir kabul
görememiştir. Osmanlı Devleti’nin yıkılıp Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla
da alfabe tartışmaları kaldığı yerden devam etmiştir. Ancak Mustafa Kemal Paşa
tartışmalara bir nokta koyarak Latin esaslı yeni Türk alfabesini ilan etmiştir.
Böylece tüm yurt genelinde yeni harflerin öğrenilmesi için bir seferberlik
başlamıştır.

Kamu
kuruluşları, öğretmenler, milletvekilleri, özel kuruluşların katkılarıyla
beraber çok daha hızlı geri dönüşlerin alındığı görülmektedir. Buna rağmen
İnkılâptan belli ölçüde zarar görenler kuruluşlar da olmuştur. Bu noktada
gazeteler, dergiler, matbaalar, kitapçıların belli oranda sıkıntılar yaşadığı
görülmektedir. Bu çalışmamızda Harf İnkılâbı ve bu sürecin birtakım yansımalarını
inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Harf İnkılâbı, Yeni Alfabe, Arap Alfabesi, Gazete, Kitapçı

Kaynakça

• Resmi Yayınlar Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: 3, C.13, s.3.Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: 3, C.17, s.17-71.Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: 3, C.19, s.106.Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: 4, C.3, s.109.
• Süreli Yayınlar “Harf İnkılâbı Karşısında Kusurlarımız”, Akşam, 2 Aralık 1938.“İzmir İktisat Kongresinde Harfler Meselesi” İçtihad, 1 Temmuz 1923.“İstanbul Kitapçıları Hükümete Bazı Ricalarda Bulundu”, Hakimiyet-i Milliye, 1 Nisan 1929.“Kitapçılar Limitet Şirketi Resmen Teşekkül etmiştir”, Hakimiyet-i Milliye, 24 Nisan 1931.“Mektep Kitaplarının Tabı Münakaşası”, Cumhuriyet, 25 Ağustos 1929.“Millet Mektepleri Açılıyor”, İkdam, 19 Aralık 1928.“Millet Mektebi Teşkilatına Dair”, Resmi Gazete, 24 kasım 1928.“Riyaseticumhur Orkestra şefi zeki B. tarafından Reisicumhur Hz.nin Emir ve Arzûları üzerine tanzim olunan harfler marşı”, Hakimiyet-i Milliye, 27 Eylül 1928.“Yeni Harflerimizle Neşredilen Yeni Programımızı İsteyiniz”, Akşam, 1 Ocak 1929.“Zarar Gören Kitapçılara Kredi Açılıyor”, Cumhuriyet, 9 Temmuz 1929.Celal Nuri, “Harf İnkılâbı Elde Edilen Neticeler”, İkdam, 18 Aralık 1928.İsmail Hakkı, “İnsafa Davet”, Yeni Yazı, 12 Cemâziye’l-âhir 1332.İsmet Paşa, “Türk gazetecilerinin bayraktarlığı kutlu olsun!”, İkdam, 1 Aralık 1928.Kazım Karabekir, “Latin Harfini Kabul Edemeyiz”, Hakimiyet-i Milliye, 5 Mart 1923.Namık Ekrem, “Arz-ı Teşekkür”, Yeni Yazı, 14 Cemâziye’l-evvel 1332.Şefkati, “Yeni Yazıyı Kabul Edenler”, Yeni Yazı, Cemâziye’l-evvel 1332.Yeni Yazı, 14 Cemâziye’l-evvel 1332.
• Telif Eserler Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, T.T.K. Basımevi, 1991.ATAY, Falif Rıfkı, Çankaya, Sena Matbaası, 1980.BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Y.K.Y., İstanbul, 2017.ŞİMŞİR, N. Bilal, Türk Yazı Devrimi, T.T.K., Ankara, 2008.ÜLKÜTAŞIR, Şakir, Atatürk ve Harf Devrimi, T.D.K., Ankara, 2009.
• Makaleler ACAR, Ayla, “Türkiye’de Latin Alfabesine Geçiş Süreci ve Gazeteler” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (Aralık 2017), C:1, No:41.AKÇAY, Yusuf, “Osmanlı Dönemi Alfabe Tartışmaları Bağlamında Dr. İsmail Hakkı Bey ve Islah-ı Huruf Cemiyeti”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi (Nisan 2007).AVCI, Cemal, “Harf İnkılâbı ve Millet Mektepleri”, Mediterranean Journal of Humanities: Akdeniz İnsanî Bilimler Dergisi (2013).ÇİÇEK, Niyazi, Kabakulak, Nurhan, “Harf Devriminin İstanbul Kitapçılarına Ekonomik Etkileri”, Türkiyat Mecmuası (2017), C:27, No:1.DİLAÇAR, Agop, “Türk yazısının geçirdiği evreler”, B.T.T.D. (1985).DOĞANER, Yasemin, “Elifba’dan Alfabeye: Yeni Türk Harfler”, Modern Türklük Araştırmaları (2005), C:2, No:4.DÖNMEZ, Cengiz, “Atatürk ve Harf inkılâbı”, Atatürk Araştırma Merkezi (Mart 2011), C:27, No:79.KAYIRAN, Mehmet, METİNTAŞ, Mustafa Yahya, “Latin Kökenli Yeni Türk Alfabesine Geçiş Süreci ve Millet Mektepleri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Ağustos 2009), S.24.KILIÇ, Fahri, “Yeni Türk Alfabesinin Yaygın Eğitim Yoluyla Öğretilmesi, A.Ü. Atatürk Yolu Dergisi (Temmuz 2017), S.61.KURT, Hanifi, “Harf Değişikliği ve Basının Yeni Harflere Geçerken Takındığı Tutum”, Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (2013), No:19.GÜMÜŞSOY, Emine “Tanzimat’tan Sonra Halk Eğitimi İçin Kurulan İki Cemiyet: Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye ve Cemiyet-i Tedrisiye- i İslamiye”, ESOGÜ Sosyal Bilimler Dergisi (2006), C: 8, No:2.SARI, Muhammed, GEDİK, Muhammed, “Türkiye’de Harf Devrimi Öncesinde Basına Yansıyan Görüşler” Turkish Studies (2014), C.9, No:7.ŞENTÜRK, Ayşegül, “Harf İnkılâbının Yapılışı ve Uygulanışında Basının Rolü”, S.D.Ü Sosyal Bilimler Dergisi (2012), No:26.TONGUL, Neriman, “Türk Harf İnkılâbı”, A.Ü. Atatürk Yolu Dergisi (Kasım 2004), No: 33-34.TUNCA, Elif Asude “Türk Harf Devriminin Halka Tanıtım Çalışmaları”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (Aralık 2006), C:2, No:2, s.116.
• Tezler ATAŞ, Ufuk, “Millet Mektepleri (1928-1935),” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir, 2003.GÖKDÜL, Ali, “Harf Devrimi’nin Bürokrasiye Yansımaları”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya, 2010.KABAKULAK, Nurhan, “Yazı Değişikliği Karşısında Basımevlerinin Kamuoyu Oluşturma Çabalarının Günlük Basına Yansıması (1928-1933), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2016.KANBOLAT, Erhan, “Harf Devrimi’nden Köy Enstitülerine Türkiye’de İlköğretim (1928-1940), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2015.KATIRCI, Abdullah, “Harf Devrimine Yönelik Çalışmalar, Devrimin Gerçekleşmesi ve Uygulanışı”, Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir, 2004.KURT, Mihriban, “Millet Mektepleri”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2000.ÖZDOĞAN, Mehmet,” Türkiye’de Ulus İnşası ve Dil Devrimi (1839-1936), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2014.YENİŞAN, Ayça, “Tarih Boyutu İçinde Alfabe Sorunu ve Türk Devrimi (1839 – 1929), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir, 2005.