Ankara ve Konya’da Yaşayan Nogay Türklerinde Şınlar Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 99, 501 - 510, 01.08.2019

Muhittin Çelik Süleyman Hilmi Kızıldağ

https://doi.org/10.22559/folklor.981

Öz

Araştırmamıza konu olan Nogay Türkleri, ata yurtlarının Kafkasya olduğu bilinen

ve 19. yüzyılın ortalarında Rusların çeşitli baskıları neticesinde Ankara ve

Konya’ya göç eden bir Türk topluluğudur. Nogaylar konuştukları Nogay Türkçesiyle,

çoğunluğu sözlü olmak üzere, birçok edebi ürün meydana getirmişlerdir. Bu

edebi ürünlerin biri de kendine özgü özellikleriyle yüzyıllardır bir gelenek içinde

gelişerek günümüze kadar gelmiş olan şınlardır. Bu çalışmada öncelikle şın ve şınşı

sözcüğünün etimolojisi incelenmiştir. Bu sözcüklerin diğer Türk lehçelerindeki

telaffuzları ve anlam karşılıkları araştırılmıştır. Nogay sözlü edebiyatında karşılıklı

beyitler söylemeye dayalı bir nazım şekli olan şınlar ve şınşılık geleneği hakkında

bilgiler verilmiştir. Daha sonra şın söyleyen kişiler olan şınşıların özelliklerine

dair bilgiler sunulmuştur. Ayrıca şınların şekilsel özellikleri ve söylenme amaçları

hakkında da bilgiler sunulmuştur. Bu bilgiler Nogay köylerinden yapılan derlemelerden

örnekler verilerek desteklenmiştir. Dünyada Nogay Türkçesini konuşan

insan sayısının gittikçe azaldığını göz önünde bulundurduğumuzda yapılan bu derlemelerin önemli olduğunu düşünmekteyiz. Çalışmamız, Nogay Türkçesinin

unutulmamasına yardımcı olmak ve zengin sözlü edebi ürünlerinin tanıtılmasını

sağlamak amacıyla atılan bir adımdır.

Anahtar Kelimeler

Nogay Türkleri, Nogay Türkçesi

Kaynakça

• Arat, R. R. (1979). Kutadgu bilig III (İndeks). (haz. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce). İstanbul: T.K.A.E.
• Aydın, E. (2013). Tariat ve Xi’an (Karı Çor Tegin) yazıtları ışığında sın ‘mezar’ sözcüğü üzerine. Belleten, Ankara: 61-2, s.161-166.
• Azar, B. (2007). Sözlü kültür geleneği açısından Türk saz şiiri. F. Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ:17-2, s. 119-133.
• Baskakova, N. A. (1968). Nogaysko – Russkiy Slovar, Moskova.
• Clauson, S.G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon. Ergin, M. (1969). Dede Korkut kitabı. İstanbul: Milli Eğitim.
• Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin grameri. (çev. M. Akalın). Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Kalenderoğlu, İ. (2010). Mamay Nogay Türklerinin kahramanlık destanı. Ankara: Ena Grup.
• Kaşgarlı M., Divanu lugati’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin), (2015). haz. A.B. Ercilasun ve Z. Akkoyunlu, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Köprülü, F. (1989). Edebiyat araştırmaları I. Ötüken, İstanbul.
• Mabrufaz, Z. B. (1981). Özbek tilinin izahlı lügati. C.II, Moskova; s. 53’ten aktaran, Temur, N. (2014). Kırgız Türklerinde sınçılık geleneği ve Kırgız sınçıları, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Mevdudi, M. S., (2004). Tefhimu’l Kur’an meali. Konya: Yediveren.
• Pekarskiy, E. K., (1945). Yakut dili sözlüğü. s. 221’den aktaran, Temur, N., (2014). Kırgız Türklerinde sınçılık geleneği ve Kırgız sınçıları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Siqaliyev, A. (1975). Sïnap qarap sïrlasïp, Çerkessk. s. 8’den aktaran: Akbaba, D. E., (2009), Nogay Türkçesi grameri, Ankara: Grafiker.
• Tekin, T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. (2. Baskı), İstanbul: Sanat.
• Temur, N. (2014). Kırgız Türklerinde sınçılık geleneği ve Kırgız sınçıları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Yudahin, K. K. (1985). Kırgzsko-Russkiy Slovar1-2. Frunze; s. 180’den aktaran, Temur, N., (2014) . Kırgız Türklerinde sınçılık geleneği ve Kırgız sınçıları. Ankara: Türk Dil Kurumu . Kaynak Şahıslar
• Atılgan, Necmettin, dy: Doğankaya köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, dt:1945, ilkokul mezunu.
• Aytar, Nurettin, dy: Doğankaya köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, dt: 1939, okur-yazar.
• Benli, Hasan, dy: Seyitahmetli köyü/ Kulu/ Konya, dt: 1960, lisans mezunu.
• Çağdaş, Raziye, dy: Akin köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, dt:1937, okur-yazar.
• Dağtekin, Mehan, dy: Doğankaya köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, ilkokul mezunu.
• Göçer, Ayşe, dy: Akin köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, dt:1940, okur-yazar.
• Kızıldağ, Hamza, dy: Akin köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, dt:1960, ilkokul mezunu.
• Kutlu, Şevki, dy: Doğankaya köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, dt: 1927, ilkokul mezunu.
• Özdere, Necmettin, dy: Kırkkuyu köyü/ Kulu/ Konya, dt: 1955, ilkokul mezunu.
• Polat, Güley, dy: Akin köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, dt:1933, mezuniyeti yok.
• Şener, Şükrü, dy: Akin köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, dt:1932, okur-yazar.
• Yıldırım, Fatma, dy: Şeker köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, dt:1926, mezuniyeti yok.
• Yılmaz, Elmas, dy: Doğankaya köyü/ Şereflikoçhisar/ Ankara, mezuniyeti yok.