BULGAR MİLLİYETÇİLİĞİ VE BULGARİSTAN TÜRKLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 221 - 232, 20.07.2019

Rengin Yavuz

Öz

XVIII. yüzyıl, dünya tarihinin dönüm
noktalarından biri olan 1789 Fransız Devrimi’ne tanık olmuştur. Bu yıllarda
sistemleşen milliyetçilik fikri, Osmanlı hâkimiyeti altında olan Balkan Yarımadasını
da etkilemiş, orada varlığını sürdüren milletleri kendi devletlerini kurmaya
sevk etmiştir. Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti altında yüzyıllar boyunca
varlıklarını devam ettiren Bulgarlar da XIX. yüzyıldan itibaren kendi ulus
devletlerini kurmak için harekete geçmişlerdir. Bulgar kimliği ve buna bağlı
olarak kendi millî devletlerini inşa etme düşüncesi, ilk önce Fener Rum
Patrikhanesine karşı olarak gelişmeye başlamıştır. Rahip Paissiy ile başlayan
Bulgar millî uyanışı, takipçileri tarafından ‘Yeniden Doğuş’ (Vıvrajdenyi)
adıyla anılmıştır. Bulgar kimliğinin fikri temellerinin atılmasını müteakip
aksiyon safhasına geçilmiştir. XIX. yüzyıl ortalarına gelindiğinde ise başta
Rusya olmak üzere, Osmanlı Devleti’nin topraklarına sahip olmak isteyen diğer devletler, Osmanlı Devleti’ne karşı girişilen askerî hareketlere
destek vermişlerdir.

Yapılan mücadeleler neticesinde
Bulgaristan, 1878 yılında özerklik ilan etmiş; 1908 yılında ise bağımsızlığını
kazanmıştır. 1908 yılından sonra da Bulgaristan topraklarında, hakları
anlaşmalarla güvence altına alınan büyük bir Türk nüfusu yaşamaya devam etmiştir.
Ancak Bulgar yöneticiler, anlaşmalarla güvence altına alınan bu hakları zamanla
keyfi olarak değiştirmiş; hatta bazı durumlarda yok saymışlardır. Diğer bir
deyişle Bulgarların, kendi millî devletini kurmasıyla azınlık durumuna düşen
Türklere karşı izlenen politikalar da değişmiştir.

Hazırlanan çalışma, literatürde
bulunan kaynaklar ışığında, 1878-1989 yılları arasında Bulgaristan’da iktidarda
olan hükümetlerin Türklere yönelik
uyguladıkları politikalara genel olarak değinerek bu politikaların somut
bir yansıması olan ve 1985-1986 yıllarında Türkler için tekrardan açılan Belene
Toplama Kampı üzerine odaklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Asimilasyon, Belene Toplama Kampı, Bulgar milliyetçiliği, Rusya

Kaynakça

• Atasoy, Emin, Asimilasyon Çemberinde Bulgaristan Müslümanları, Beta Yayınevi, İstanbul 2018. Bıçaklı, Hüseyin Avni, Türkiye- Bulgaristan İlişkileri (1878-2008), İmge Kitapevi, Ankara 2016.Burma, Mustafa, “Bulgaristan’ın Osmanlı İmparatorluğu’nun Ayrılış Sürecinde Bulgar Ayaklanmaları”, Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C.1, S.1, 2012, s. 67-90.Crampton, J. Richard, Bulgaristan Tarihi, Jeopolitika Yayınları, İstanbul 2007.Eroğlu, Hamza, “Milletlerarası Hukuk Açısından Bulgaristan’daki Türk Azınlığı Sorunu”, Bulgaristan’da Türk Varlığı, TTK Basımevi, Ankara 1985.Dayıoğlu, Ali, Toplama Kampından Meclis’e Bulgaristan’da Türk ve Müslüman Azınlığı, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.Kamil, İbrahim, Bulgaristan’daki Türklerin Statüsü, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1989. Kazaski, Vasil Lilov, Ölüm Kampı Belene, Sisav Yayınları, İstanbul 1984.Köse, Osman, “Bulgaristan Emareti ve Türkler”, Türkoloji Dergisi C.1, S.2, 2006, s. 237-272. Lütem, Ömer Engin, Türk-Bulgar İlişkileri 1983-1989, C.1, ASAM, Ankara 2000.Memişoğlu, Hüseyin, Geçmişten Günümüze Bulgaristan’da Türk Eğitim Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.Nevrezova, Aydzhan, Bulgar Yönetiminde Azınlıklar (1878-2004), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006.Ortaylı, İlber, Yakın Tarihin Gerçekleri Osmanlı’nın Çöküşünden Küllerinden Doğan Cumhuriyete, Timaş Yayınları, İstanbul 2012.Oruç, Zülküf, Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk Çerçevesinde Balkan Türklerinin Kimlik ve Yönetim Sorunları (Kosova ve Makedonya Örneği), (Basılmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Sakarya 2011.Özkan, Vildane, Bulgaristan Halk Cumhuriyeti’nde Siyasi Otorite ile Ulusal Türk Azınlığı Arasındaki Güç İlişkileri Bağlamında Toplama Kampı (1985-86), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.Süleymanoğlu, Erhan, “Bulgaristan Türklerinin Eğitim Davası (1877-2007)”, https://www.researchgate.net/publication/294086359_Bulgaristan'da_Turkce_Egitim_Davasi 24.05.2017.Şerif, Fatih Ali Hasaneyn Muhammed, Şeytan Adası Belene, Şule Yayınları, İstanbul 2016.Şimşir, Bilal, Bulgaristan Türkleri, Bilgi Yayınevi, İstanbul 2012.Tahir, Nuri. Ali, 1945 Sonrası Bulgaristan Türklerine Yönelik Asimilasyon Politikası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009.Tahir, Nuri Ali, “Bulgar Komünist Partisi ve Bulgaristan’daki Türklere Yönelik Asimilasyon Politikası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.5, S.41, 2015, s.578-587. Todorov, Nikolay, Bulgaristan Tarihi, Öncü Kitapevi, İstanbul 1979.Zafer, Zeynep, “Bulgaristan Türklerinin 1984-1989 Eritme Politikasına Karşı Direnişi”, Akademik Bakış, C.3, S.6, 2010 s.27-44.Yılmaz, Rüştü, Jivkov Döneminde Bulgaristan Türkleri ve Türkiye’ye Göç Olayları (Türk Basınına Göre), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi/Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 2008.