KLASİK MÜFESSİRLERİN BAKARA SÛRESİ 61. ÂYETİNDEKİ “MISR” KELİMESİNİ YORUMLAMA BİÇİMİNİN ÇAĞDAŞ YORUMLARA YANSIMASI

Yıl 2018, Sayı: 40, 1 - 30, 15.12.2018

Bayram Ayhan

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.381786

Öz

Bakara Sûresi’nde tek çeşit
yemekten sıkıldıklarını ve toprakta biten sebzelerden istediklerini beyan eden İsrâiloğulları’na
Hz. Musa: “Daha hayırlı olanı değersiz olanla mı değişmek istiyorsunuz? O halde
herhangi bir şehre/Mısır’a gidin, istedikleriniz oradadır,” (el-Bakara,
2/61) şeklinde cevap vermiştir. Müfessir sahâbîler bu âyette yer alan “mısr/مصر” kelimesinin kıraatinde farklı tercihte
bulunmuşlardır. Medine tefsir medresesinin kurucusu Ubeyy b. Ka‘b (ö. 30/650)
ve Kûfe tefsir ekolünün bânisi Abdullah b. Mes‘ud (ö. 32/652) “mısra”
formundaki marife kıraati tercih etmiştir. Mekke tefsir medresesinin kurucusu sahabî
İbn Abbâs (ö. 68/687), İbn Abbâs’ın talebeleri Mücâhid b. Cebr (ö. 103/721) ve
İkrime (105/723); İbn Mes’ûd’un talebesi Katâde b. Diâme (ö. 117/735) gibi
tâbiîn müfessirler ise âyetteki kelimeyi “mısran” şeklinde nekre okumuştur. İkinci
kıraati kabul eden kahir ekseriyete göre âyetteki “mısr” herhangi bir şehirdir.
Hz. Musa İsrâiloğulları’nın masumane isteğine çözüm sunmuştur. Nekre kıraati
esas alan bazı müfessirler konuyu ismet perspektifinden değerlendirmiş ve nekre
kıraatin peygamberlerin ismetine mutabık olduğunu beyan etmişlerdir. Müfessir
sahâbîlere ait marife kıraati kabul eden modern yoruma göre “mısr” maruf
Mısır’dır. Bu yorumu tercih eden çağdaş isimlere göre Hz. Musa
İsrâiloğulları’nın isteğini kınamış ve “hayırlı olan” ile özgürlüğe, “değersiz
olan” ile Mısır’daki köleliğe telmihte bulunmuştur. Makalemizin amacı, bağlamı
esas alan, cumhurun tercihine muhalif çağdaş yorumu analiz etmektir.   

Anahtar Kelimeler

İsrâiloğulları, Kıraat, Masiyet, Analiz, Yorum

Kaynakça

• Ahfeş, Ebu’l-Hasan. Kitâbu meâni’l-kur’ân. thk. Muhammed Karâa’. Kahire: Mektebetu’l-Hanecî, 1990.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 11 cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Beğavî, İbn Mes’ûd. Meâlimu’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. 8 cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1989.
• Beydâvî, Nâsıruddîn. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-kur’âni’l-hakîm. 3 cilt. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 2008-2009.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî Târîhi’l-‘Arab Kable’l-İslam. 2. bs. 10 cilt. Bağdat: yy, 1993.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-tefsîru’l-hadîs: tertibu’s-süver hasebe’n-nüzûl. 10 cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1964.
• Ebu Hayyân, Muhammed b. Yusuf. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. thk. Ahmed Abdulmevcûd. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebu’s-Suûd. İrşâdu’l-akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-kitâbi’l-kerîm. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ty.
• el-Keşşâf, trc. Harun Ünal. 3 cilt. İstanbul: Ekin Yayınları, 2016.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir. çev. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2002.
• Ferrâ, Ebu Zekeriyya. Maâni’l-kur’an li’l-ferrâ. thk. Ahmed Yusuf Necâtî. 3 cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ty.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000, 22: 323-325.
• Hâzin, Muhammed b. İbrâhîm. Lubâbu’t-te’vîl fi maâni’t-tenzîl. 4 cilt. Mısır: Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, ty.
• Huvvârî, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru kitâbillâhi’l-azîz, thk. Saîd Şerîfî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1990.
• İbn Acîbe, Ahmed b. Muhamed. el-bahru’l-medîd fî tefsîri’l-kur’âni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşî. 9 cilt. Kâhire: yy, 2006.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Muhammed Abdulhak. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Abdusselam Abduşşâfî. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cüzeyy, Muhammed b. Ahmed. et-teshîl li ‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Muhammed Sâlim Hâşim. 2 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Ebi Zemenîn, Muhammed b. Abdullah. Tefsîru’l-kur’âni’l-azîz. thk. Muhammed el-Kenz. 5 cilt. Kâhire: el-Fârûku’l-Hadîsiyye, 2002.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ. Tefsîru’l-kur’âni’l-azîm. thk. Muhammed Sellâme. 8 cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1997.
• İbn Kuteybe, Tefsîru ğarîbi’l-kur’ân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1978.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec. Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 9 cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1984.
• İsmail Hakkı Bursevî. Tefsîru Ruhi’l-Beyân. 10 cilt. yy: Matbaatu U’smâniyye, 1914.
• Karaman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez ve Sadrettin Gümüş. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 3. bs. 5 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kâsımî, Cemâluddîn. Mehâsinu’t-te’vîl. thk. Muhammed es-Sûd. 17 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Kurtûbî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Semir el-Buhârî. 21 cilt. Riyad: Dâru Alemi’l-Kutub, ty.
• Kutub, Seyyid. Fî zilâli’l-kur’ân, çev. Bekir Karlığa. 10 cilt. İstanbul: Hikmet Yayınları, ty.
• Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed. Tevilâtu ehli’s-sünne. thk. Mecdî Basillûm. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn, thk. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ty.
• Merâğî, Mustafa. Tefsîru’l-merâğî. 30 cilt. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Halebî, 1946.
• Mevdûdî, Ebu'l-'Alâ. Tefhimu’l-Kur’an. 7 cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru mukâtil b. süleymân. thk. Ahmed Ferîd. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Neysâbûrî, Muhammed b. Hüseyn. Tefsîru ğarâibi’l-kur’ân ve rağâibi’l-furkân. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali: Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr li’t-Tabâa ve’n-Neşr, 1981.
• Rızâ, Muhammed Reşid. Tefsîru’l-menâr. 2. bs. 12 cilt. Kâhire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Salebî, Ebu İshak. el-keşf ve’l-beyân. thk. Muhammed İbn Âşûr. 10 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Seâlîbî, Muhammed b. Mahlûf. Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-kur’ân. 5 cilt. thk. Abdulfettah Ebu Sünne. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1997.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys. Bahru’l-ulûm. thk. Muhammed Muavvız. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
• Sîbeveyh, Amr b. Osmân. el-kitâb: kitâbu sîbeveyh, thk. Muhammed Hârun 5 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hânecî, 1988.
• Suyûtî, Celâleddîn. ed-Dürrü’l-mensûr. thk. Abdulmuhsin et-Türkî. 17 cilt. Beyrut: Merkezu Hicr li’l-Buhûs, 2004
• Şa’râvî, Muhammed Mütevella. Tefsîru’ş-şa’râvî. 12 cilt. Mısır: Matbaatu Ahbâri’l-Yevm, 2008.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. thk. Abdurrahman Umeyrâ. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Vefâ, ty.
• Şirbinî, Hatîb. es-sirâcu’l-munîr. 4 cilt. Kâhire: Matbaatu Bulak, h. 1285.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-kur’ân. thk. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Kâhire: Merkezu’l-Buhûs, 2001.
• Tabersî, Fadl b. Hasan. Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l-kur’ân. 10 cilt. Beyrut: Müessesetu’l-A’lamî, 1995.
• Tûsî, Muhammed b. Hasan. et-tibyân fî tefsîri’l-kur’ân. thk. Ahmed Habib el-Âmilî. 10cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, ty.
• Useymin, Salih b. Muhammed. Tefsîru’l-fâtiha ve’l-bakara. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 2002.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan. Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. 1. bs. Byy.: Dâru’l-Kutubi’l-Cedîde, 1969.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 cilt. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2006.
• Zeccâc, İshak b. İbrahim. Maâni’l-kur’ân ve i’râbuhû. thk. Abdulcelil Şulbî. 5 cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1988.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. el-keşşâf an hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl. thk. Adil Abdulmevcud. 6 cilt. Riyad: Mektebetu’l Abikan, 1998.