Tefsir, Kur’an’da Sadece Murad-ı İlâhîyi mi Tespit Eder? Molla Fenârî’nin Tanımı Üzerinden Bir Araştırma

Yıl 2018, Cilt: 17 Sayı: 34, 79 - 108, 30.12.2018

Mustafa Hocaoğlu Enes Büyük

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.504981

Cited By: 1

Öz

Kasik dönemde bazı müfessirler, mantıktaki tanım şartlarına göre Tefsir ilminin tanımını yapmaya çalışmışlardır. Daha önceki bazı tanımları dikkate alarak, onların eksik yönlerini ortaya koymuşlar ve Tefsir’in mahiyetini yansıtan tanım denemeleri yapmışlardır. Tanım, mahiyeti yansıtacağından bu husus, Tefsir’in mahiyetiyle ilgili bazı meseleleri gündeme getirmiştir. Ortaya çıkan sorulardan biri şudur: Tefsir, Kur’an’da sadece muradı-ı ilâhîyi mi tespit eder? Bu soruya verilen cevaba göre farklı tanımlar ortaya çıkmıştır. Meseleyi gündeme getiren Fenârî, soruya evet cevabı vermiş ve sadece telaffuzla ilgili kıraatleri örnek göstermiştir. Bu durumu karşılaması için de Tefsir tanımına bir kayıt yerleştirmiştir. Çalışmada özel olarak Tefsir ve anlamla ilişkili olmayan kıraat meselesi; daha genel olarak da Tefsir’in, Kur’an’ı anlamı dışında da inceleyip incelemeyeceği ve bunun kapsamına nelerin girebileceği meselesi ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Tanım, Kıraat, Murâd-ı İlâhî

Does Tafsir Ascertain Only Divine Intention in The Qur’ān? An Investigation on The Basis of Definition of Molla Fanārī

Öz

Some commentators in the classical period
attempted to define Tafsir according to terms of definition in logic. Taking
into consideration some previous definitions, they revealed defects of the
definitions and tried to make a description of Tafsir exposing its nature.
Owing to the fact that a definition exposes the nature of described stuff, this
brings out some matters about Tafsir’s nature. One of the questions emerged is
that: Does Tafsir explore only divine intention in the Qur’ān? According to the
answer given to the question, different definitions of Tafsir arised. Fanārī,
who brought out the issue, answered positively the question and illustrated the
issue merely with recitations related to pronunciations. Therefore, he added an
expression to the definition of Tafsir. In this study, it be will dealed with
specifically Tafsir and recitations that are not related to the Qur’ān’s
meaning; generally whether Tafsir investigates the Qur’ân outside its meaning
or not and what will enter to the scope of the investegating

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’ān, Recitation, Definition, Divine Intention

Kaynakça

• Adıgüzel, Mehmet. Kıraatler Açısından Fahruddin Razi ve Tefsir-i Kebir’i. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum 1998.
• Akk, Halit Abdurrahman. ʽUsûlü’t-tefsir ve ḳavâʽidüh. Beyrut, Daru’n-nefâis, 2007.
• Âl-i Gâzî, Abdülkâdir Molla Huveyş. Beyânü’l-meʽânî. 6 cilt. Dimaşk: Matbaatü’t-terakkî, 1382.
• Âlûsî, Şihabüddîn Mahmud. Rûḥu’l-meʽânî fî tefsiri’l- Ḳur’âni’l-ʽAzîm ve’s-sebʽi’l-mes̱ânî. 30 cilt. Beyrut: Daru ihyai’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Aydın, İsmail. “Kur’ân’da Efdaliyet Meselesi”. Marife 11/3 (Kış 2011): 45-54.
• Beyzâvî, Nasirüddin Abdullah b. Ömer b. Muahmmed. Envârut-tenzîl ve esrâru’t-te’vil. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Marʽaşlî. 5 cilt. Beyrut: Daru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1418.
• Babaî, Ali Ekber-Kia, Gulam Azizi-Rad, Mücteba Ruhani. Kur’ân Tefsiri Metodolojisi. Trc. Mikail Gürel, İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2013.
• Bakır, es-Seyyid Muhammed. ʽUlûmü’l-Ḳur’ân. Kum: Müessesetü’l-hadî, 1417.
• Bazmûl, Muhammed Ömer. el-Ḳıraat ve eseruhâ fi’t-tefsir ve’l-aḥkâm. Doktora Tezi, Ümmü’l-Kura Üniversitesi, 1413.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed. İtḥâfü fuḍalâi’l-beşer bi’l-ḳırââti’l-erbeʽate ʽaşer. Thk. Suʽban Muhammed b. İsmail. 2 cilt. y.y., 1987.
• Beyzâvî, Nâsırüddin. “Risâle fî mevżûʽâti’l-ʽulûm ve taʽârîfihâ”. Taṣnîfu’l-ʽulûm beyne Nasîrüddin et-Tûsî ve Nasîrüddin el-Beyzâvî. Thk. Abbas Muhammed Hasan Süleyman. Beyrut: Daru’n-nahdati’l-Arabî, 1996.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 426-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bistâmî (Musannifek), Alâüddin Ali b. Muhammed eş-Şahrûdî. Ḥâşiye ʽale’l-Keşşâf. Laleli, 326: 1b-177a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Boyalık, M. Taha. “el-Keşşâf Şerh-Haşiye Geleneğinde Tefsir İlminin Mahiyeti Tartışması”. Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/1 (Ekim 2017): 91-118.
• Burûcirdî, es-Seyyid Hüseyin, Tefsiru’s-sırâti’l-müstakîm. 5 cilt. Kum: Matbatu’s-sadr, 1416/1995.
• Cemel, Süleyman b. Ömer. Ḥâşiye ʽale’l-Celâleyn. 4 cilt. Delhi: Matbaa-i Mürteza, 1284.
• Cevdet Bey. Tefsir Usûlü ve Tarihi. Haz. Mustafa Özel. İstanbul: Kayıhan Yayınları. 2002.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif. Ḥâşiye ʽale’l-keşşâf. Mısır: Mektebe Mustafa el-Babî el-Halebî, 1966.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif. Şerḥu’l-Mevâḳıf. Trc. Ömer Türker. 3 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015. Çelebi, Kâtib. Keşfü’z-zünûn ʽan esmâi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 cilt. Beyrut: Daru ihyâi’t-turâsi’l- Arabî, ts.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Said. el-Muḳnîʽ fî resmi meṣâḥifi’l-emṣâr. Thk. Muhammed es-Sadık Kamhâvî. Kahire: Mektebetü’l-küllîyyati’l-Ezheriyye, 1978.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Said. et-Teysir fi’l-ḳırââti’s-sebʽ. Beyrut: Daru’l-kitabi’l-Arabî, 1984.
• Endelûsî, Ebû Hayyân. el-Baḥru’l-muḥîṭ. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud v.dğr. 8 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
• Eroğlu, Muhammed. “Havâssü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 522-523. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. ʽAynu’l-âʽyân: Kitabü tefsiri’l-fatiḥa. İstanbul: Rıfat Bey Matbaası, 1325.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İḥyâu ʽulûmi’d-dîn. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2005.
• Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed b. Mustafa b. Osman. Risâletü’l-besmeleti’l-Hâdimî. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1889.
• Hafâcî, Şehabeddîn, Hâşiyetü’ş-Şehâb alâ tefsiri’l-Beyzâvî. Beyrut: Daru Sadır, ts.
• Hanay, Necattin. Kur’ân Tefsirinde Kıraat Farklılıklarının Rolü: Zeccâc ve Taberî Örneği. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2015.
• Hererî, Muhammed el-Emin b. Abdullah el-Üreymî. Tefsirü ḥadâiḳi’r-ravḥ ve’r-rayḥân fî, ravâbi ʽulûmi’l-Ḳur’ân. 32 cilt. Beyrut: Daru tavki’n-necat, 2001.
• Herevî, Ahmet b. Yahya b. el-Hafîd. ed-Dürrü’n-nażîd min mecmûʽâti’l-ḥafîd. Kahire: Matbaatü’ttekaddüm, 1322.
• Hôî, es-Seyyid Ebu’l-Kasım el-Mûsevî. el-Beyân fî tefsiri’l-Ḳur’ân. Envaru’l-Hüda, 1981.
• Humeynî, es-Seyyid Mustafa, es-Seyyid Mustafa el-Humeynî. Tefsiru’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. 5 cilt. Matbaatü müesseseti’l-uruc, 1376.
• Hüzelî, Ebû’l-Kasım Yusuf b. Ali b. Cübare İbn Muhammed b. Akil. el-Kâmil fi’l-ḳırââti’l-ʽaşr ve’lerba ʽîni’z-zâideti ʽaleyhâ. Thk. Cemal b. es-Seyyid b. Rufaî eş-Şayib. Müessesetü semâ, 2007.
• İbn Arafe, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed, Tefsiru ibn Arafe. Thk. Celal el-Esyûtî. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2008.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsiru’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 12 cilt. Tunus: Daru’t-Tunusî, 1984.
• İbn Âdil ed-Dimaşkî, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ʽulûmi’l-Kitâb. Thk. Âdil Ahmet Abdülmevcût-Ali Muhammed Muavviz. 20 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• İbn Atıyye el-Endelûsî, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsiri’l-kitâbi’l-ʽazîz. Thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. 6 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• İbn Cüzey, Ebû’l-Kasım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ʽulûmi’t-tenzîl. Thk. Muhammed Sâlim Haşim. 2 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
• İbn Haldûn, Veliyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Muḳaddime. Thk. Muhammed Abdullah ed-Dervîş. 2 cilt. Dimaşk: Daru’l-belhî, 2009.
• İbn Hazm. “Risâle Merâtibi’l-ʽUlûm”. Resâilü İbn Hazm el-Endelûsî. Thk. İhsan Abbas. 4 cilt. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabî, 1983.
• İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali. Zâdü’l-mesîr fî ʽilmi’t-tefsir. 9 cilt. Kahire: Mektebetü’l-İslamî, ts.
• İbnü’l-Ekfânî. İrşadü’l-ḳâṣıd ilâ esne’l-maḳâṣıd fî envâʽi’l-ʽulûm. Thk. Abdülmünim Muhammed b. Ömer-Ahmed Hilmi Abdurrahman. Kahire: Daru’l-fikri’l-Arabî, ts.
• İbnü'l-Cezeri, Ebü'l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Muhammed. Müncidü'l-muḳriîn ve mürşidü’t-ṭâlibîn. Nşr. Ali b. Muhammed Umran. Mekke: Dâru alemi’l-fevaid, 1419.
• İbnü'l-Cezeri, Ebü'l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳırââti’l-ʽaşr. Thk. Ali Muhammed ed-Dabbağ. 2 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• İsfahânî, Râgıp. Muḳaddimetü câmiʽi’t-tefâsîr maʽa tefsiri’l-fâtiḥa ve metâliʽi’l-Bakara. Thk. Ahmet Hasan Ferhat. Kuveyt: Daru’d-daʽve, 1984.
• Kâfiyecî, Muhyiddin Ebû Abdullah Muhammed b. Süleyman. Kitâbu’t-teysîr fî kavâʽidi ʽilmi’ttefsir. Nşr. İsmail Cerrahoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1975.
• Kannevcî, Sıddîk Hasan Han. Fetḥu’l-beyân fî maḳâṣıti’l-Ḳur’ân. 16 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’lasrî, 1992.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerim’in Nüzûlü ve Kıraatı. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 2012. Kılıç, Mustafa. Zemahşerî’nin Keşşâf’ında Kıraat Olgusu. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.
• Konevî, İsâmüddîn İsmail b. Muhammed. Ḥâşiyetü’l-Konevî ʽalâ tefsiri’l-İmâmi’l-Beyzâvî ve maʽahû ḥâşiyetü İbni’l-Temcîd. Thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 20 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• Köksal, A. Cüneyd. Fıkıh Usulünün Mahiyeti ve Gayesi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014. Mâlikî, es-Seyyid Ulvî b. es-Seyyid Abbas. Feyzu’l- ḫabîr ve ḫulâṣâtü’t-taḳrîr ʽalâ nehci’t-teysîr: Şerḥu menẓûmeti’t-tefsir. Thk. Seyyid Ahmed Yusuf. Kahire: Matbaatu feccâleti’l-cedid, 1960.
• Maşalı, M. Emin. “Mushaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 242-248. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Maşalı, M. Emin. Kur’ân’ın Metin Yapısı. Ankara: İlahiyât Yayınları, 2004.
• Mekkî b. Ebû Talip, Ebû Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye. 13 cilt. eş-Şarika: Câmiʽâtü’şşarika külliyatü’d-dirâsâti’l-ʽulyâ ve’l-bahsi’l-ʽilmî, 2008.
• Merâkeşî, Ebû’l-Abbas Ahmet b. el-Bennâ. ʽUnvânü’d-delîl min mersûmi ḫatti’t-tenzîl. Thk. Hind Şelbî. Beyrut: Daru’l-ğarbi’l-İslamî, 1990.
• Nevʽî Efendi. İlimlerin Özü. Haz. Ömer Tolgay. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Nezir Ahmed, Abdullah. Ḫizânetü’l-ʽulûm fî taṣnifi’l-fünûni’l-İslâmiyye ve meṣâdirihâ: Şerḥu’llü’lüi’n- naẓîm fî revmi’t-taʽallüm ve’t-taʽlîm. Beyrut: Daru’l-besairi’l-İslamî, 1998.
• Okçu, Abdülmecit. Kıraat Açısından Taberî ve Tefsiri. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2000.
• Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtiḥu’l-ġayb. 32 cilt. Beyrut: Daru’l-fikr, 1981.
• Râzî, Kutbüddin Muhammed b. Muhammed. Şerḥu müşkilâti’l-Keşşâf. Fatih, 621: 1b-345a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Saʽlebî, Ebû İshak Ahmet b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-beyân. Thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-turâsi’l-Arabî, 2002.
• Saçaklızâde. Tertîbü’l-Ulûm. Trc. Zekeriya Pak-M. Akif Özdoğan. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı, 2009.
• Sâvî, Ahmed b. Muhammed. Ḥâşiye ʽalâ tefsiri’l-Celâleyn. 3 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1318. Siyâlkûtî, Abdülhakîm b. Şemseddin Muhammed. Şerḥu’l-Beyzâvî, 1470: 1b-376a. Melik Abdülaziz el-Amme Kütüphanesi.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman. el-İtḳân fi ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Fevvaz Ahmet Zemerli. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-Arabî, 2011.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman. Kitabu itmâmi’r-dirâye li ḳurrâi’n-niḳâye. Thk. İbrahim Acuz. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985.
• Şevberî, Muhammed b. Halife Sadru’l-Murselîn eş-Şeyh Saʽdüddin el-Merhûmî. “Risâle müfîde fî mevżûʽi ʽilmi’t-tefsir ve taʽrîfih, istimdâdih ve ġâyetih”. Thk. Türkî b. Saʽd el-Hüveymil. Mecelletü Tibyan li’d-Dirâsâti’l-Ḳur’ânî 15 (1435): 169-203.
• Şükrî, Ahmet Halit. “Ehemmiyyetü zikri’l-ḳıraât fî kütübi’t-tefsir ve fevâidihâ”. Tarihten Günümüze Kıraat İlmi. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• Tabatabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mizân fî tefsiri’l-Ḳur’ân. 20 cilt. Beyrut: Müessesetü’l-aʽlemî, 1997.
• Taberî, Ebû Ca`fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʽu’l-beyân ʽan te’vili âyi’l-Ḳur’ân. Thk. İslam Mansur Abdülhumeyd-Ahmed Âşûr İbrahim-Ahmed Ramzan Muhammed. 12 cilt. Kahire: Daru’l-hadis, 2010.
• Taşköprîzâde Ahmet Efendi. Mevżûʽâtü’l-ʽulûm. Trc. Kemaleddin Mehmet Efendi. Nşr. Ahmet Çevdet. 2 cilt. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1313.
• Taşköprîzâde Ahmet Efendi. Miftâḥus’s-saʽâde ve miṣbâḥu’s-siyâde fî mevżûʽâti’l-ʽulûm. 3 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleyman b. Nâsır. Mefûmü’t-tefsir ve’t-te’vil ve’l-isṭinbâṭ ve’t-tedebbur ve’lmüfessir. Riyâd: Daru İbnü’l-Cevzî, 1427.
• Teftâzânî, Saʽdüddin Mes’ûd b. Ömer. Ḥâşiye ʽalâ tefsiri’l-Keşşâf. Fatih, 589: 1b-173a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Teftâzânî, Saʽdüddin Mes’ûd b. Ömer. Şerḥu’l-Keşşâf. Hafız Ahmet Paşa. 3: 1b-354a. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Mevsûʽâtü keşşâfi ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-uʽlûm. Thk. Ali Dahruc. 2 cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tûfî, Süleyman b. Abdülkavî b. Abdülkerim. el-İksîr fi ʽilmi’t-tefsir. Thk. Abdülkadir Hüseyin. Kahire: Mektebetü’l-âdab, 2002.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. el-Hasen. et-Tibyân fî tefsiri’l-Ḳur’ân. Thk. Aga Büzürk-i et- Tahrânî. 10 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Ünal, Mehmet. “Kur’ân’ın Fonetik Naklinin Tarihi”. Tefsir El Kitabı. Ed. M. Akif Koç. Ankara: Grafiker Yayınları, Ankara 2012.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b.Ahmet. et-Tefsiru’l-baṣît. Thk. Muhammed b. Salih b. Abdullah el- Fevzân. 25 cilt. İskenderiyye: Daru’l-musavveri’l-Arabî, ts.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsir ve’l-müfessirûn. Kahire: Daru’l-hadis, 1426/2005.
• Zemahşerî, Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʽan ḥaḳâiḳ ġavâmizi’t-tenzîl ve ʽuyûni’l-eḳâvîl fî vücûhi’t-te’vil. Thk. Muhammed Abdüsselam Şahin. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ʽulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Ebû’l-Fazl ed- Dimyâtî. Kahire: Daru’l-hadis, 1427/2006.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazim. Menâhilü’l-ʽirfân fî ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Fevvaz Ahmet Zemerlî. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-Arabî, 1995.