İBN HALDUN DÜŞÜNCESİNDE TARİH, ZAMAN VE DÖNGÜSELLİK

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 1, 141 - 158, 30.06.2019

Nureddin Nebati

https://doi.org/10.17218/hititsosbil.474714

Öz

Yahudilik ve Hıristiyanlık kültürünün getirdiği ilerlemeci çizgisel tarih anlayışı geçmiş, gelecek ve şimdiyi kesin bir şekilde birbirinden ayırarak tarihe sonul bir amaç yükler. Böylece Ortaçağ’da zaman kutsallığından arındırılmış, insan özneleştirilmiştir. Tarihi kozmosa benzer bir döngüyle tekerrür eden biçimler olarak tasavvur eden döngüsel tarihten çizgisel tarih yaklaşımına geçilmiştir ve tüm Batı düşünce tarihi bu mirası benimsemiştir. İslam’ın tarih yaklaşımı kategorik ayrıştırmaların ötesine geçen farklı bir yapı ihtiva etmektedir. İslam tarihçisi İbn Haldun tarihi ilahi yasanın getirdiği zorunluluklar ve toplumların çeşitliliğini oluşturan arızi yönlerinin bağıntısı üzerinden analiz ederek ilk tarih metodolojisini kurmuş, tarihi bilimselleştirmiştir. Tarihi varlığa içkin gördüğü döngüsel bir süreç içinde tasavvur etmiş, devletler, toplumlar, asabiyet bağları ile insan organizması arasında bir ilinti kurmuştur.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, Tarih, Asabiyet, İslamiyet, Hristiyanlık

Kaynakça

• Acun, F. (2011). “Tarihin İnşası Sürecinde Belge ve Kullanımı”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Tarihçilik ve Tarih yayıncılığı Sempozyumu, Bildiriler, Ankara 18- 20 Mart 2010, Türk Tarih Kurumu: Ankara, (67-74)
• Aşkın, Z,, G., E. (2008). “Tarihte Determinizm İndeterminizm Karşıtlığının Kategorial Çözümlenişi” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi, Cilt 19, (127-139).
• Aysevener, K ve Barutca E., M., (2003). Tarih Felsefesi, İstanbul: Cem Yayınları.
• Aysevener, K. (2009). “Antikçağ’dan Günümüze Tarih Tasarımları”, ÇTTAD, Cilt 8, Sayı 18-19, (3-19).
• Aysevener, K. (2001). “Bir İlerleme Tasarımı Olarak Tarih”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 41, Sayı 1, (171-186).
• Bıçak, A. (2004a). Felsefe ve Tarih (Tarih Düşüncesi II), İstanbul: Dergah Yayınları.
• Bıçak, A. (2004b). Tarih Düşüncesinin Oluşumu (Tarih Düşüncesi I), İstanbul: Dergah Yayınları.
• Bilgi, A. (2012). “İbn Haldun: Marx’tan Beş Yüzyıl Önce”, İbn Haldun’da Uygarlıkların Yükselişi ve Çöküşü, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Carr, E., H. (2011). Tarih Nedir, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Croce, B. (1921). History Its Theory and Practice. New York: Harcourt Brace and Company Publishing.
• Corbin, H. (1986). İslam Felsefesi Tarihi: Başlangıştan İbni Rüşd’ün Ölümüne Kadar (1198), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çamuroğlu, R. (2010). Dönüyordu: Bektaşilikte Zaman Kavrayışı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çamuroğlu, R. (2000). Tarih Heterodoksi ve Babâiler, İstanbul: Doğan Kitap.
• Dağ, M. (1953). “İslam Felsefesinde Aristocu Zaman”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 19, (97-116) .
• Davudoğlu, A. (1996). “İslam Düşünce Geleneğinin Temelleri, Oluşum Süreci ve Yeniden Yorumlanması, Divan, Sayı 1, (1-44).
• De Landa, M. (2006). Çizgisel Olmayan Tarih: Bin Yılın Öyküsü, İstanbul: Metis Yayınları.
• Dursun, Ç. (2000). “Zaman: Modern ve Postmodern”, Toplum Bilim, Sayı 84, (189- 212).
• Erdoğan, İ. (1997). “Bazı İslam Düşünürlerine Göre Zamanın Kıdemi Meselesi”, F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı.2, (51-61).
• Haklı, Ş. (2007). “İslam Felsefesinde Mekân ve Boşluk Tasavvurunun Kozmolojiye Tatbiki”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı: 12, (41-58).
• Hanefi, H. (2000). İslam Kültürü’nde İslam ve Tarih, İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Hassan, Ü. (2012). “İbn Haldun Düşüncesine Yaklaşımda Bütünsellik Sorunu”, İbn Haldun’da Uygarlıkların Yükselişi ve Çöküşü, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Hassan ,Ü. (2010). İbn Haldun'un Metodu ve Siyasete Teorisi, Ankara: Dogubatı,
• İbn Haldun. (2009). Devlet, İstanbul: İlke Yayıncılık.
• İbn Haldun. (2005). Mukaddime, Haz. Uludağ Süleyman, Cilt I, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Keleş, A. (2008). “İslam Geleneğinde Tarihin Öznesi Sorunu” Siyasi İlimler Dergisi, Sayı 2, (63-75).
• Keleş, A. (2007). “Tarih Bilincimiz Hadislerle Çöküş Sürecinde Başlatılan Tarih: İslam Tarihi”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Sayı 10, (29-58).
• Kılıç, C. (2004). “Varlık Probleminin Zihinsel Gelişimi”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, (39-68).
• Lacoste Y. (2012). İbn Haldun: Tarih Biliminin Doğuşu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Massignon, L. (2003). “İslam Düşüncesinde Zaman”, AÜİFD, Cilt 44, Sayı 1, (415-421).
• Nebati, N. (2009). “21. Yüzyılda’da Demokrasiye Geçiş Tartışmaları”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Okumuş, E. (2010). “Zaman Sosyolojisi: Bir Giriş Denemesi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 10, Sayı 2, (121 ‐174).
• Özlem, D. (2010). Tarih Felsefesi, Ankara: Say Yayınları.
• Öztürk, İ., H. (2011). “Tarih Öğretiminde Anakronizm Sorunu: Sosyal Bilgiler ve Tarih Ders Kitaplarındaki Kurgusal Metinler Üzerine Bir İnceme” Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, (37-58).
• Safran, M & Şimşek, A. (2009). “Tarih Zaman İlişkisi”, Tarihin Peşinde, Uluslarası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 1, (9-26).
• Smirnov, A. (2010). “Nedensellik ve İslam Düşüncesi” (Çev. Fethi Kerim Kazanç), Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 10, Sayı 1, (277‐293).
• Şentürk, R. (2009). İbn Haldun: Güncel Okumalar, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Uludağ, S. (2001). İbn-i Haldun Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Uygur, N . (2012). Tarih Felsefesinin Yolu. İstanbul Üniversitesi Felsefe Arkivi Dergisi, 3 (3), 135-154. Retrieved from http://istanbul.dergipark.gov.tr/iufad/issue/1310/15472
• Ülken, H., Z. (1998). Eski Yunandan Çağdaş Düşünceye Doğru İslam Felsefesi: Kaynakları ve Etkileri, İstanbul: Ülken Yayınları.
• Veyne, P. (1971). Comment on écrit l’histoire, Paris: Seuil.
• Yeşiltaş, M. (2006). “Neşet Toku, İlm-i Umran:İbn Haldun’da Toplum Bilimsel Düşünce”, Dîvân İlmî Araştırmalar, Sayı 21, (179-188).
• Yıldız, M. (2010). “İbn Haldun’un Tarihselci Devlet Kuramı”, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 10, (25-55).