İş Stresi ve Pozitif Psikolojik Sermayenin Tükenmişlik Üzerine Etkisi: Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 21, 493 - 523, 01.08.2019

Ebru Beyza Bayarçelik Burçak Vatansever Durmaz Nilay Gürler

https://doi.org/10.29224/insanveinsan.513475

Cited By: 9

Öz

Bu
çalışmanın amacı, hizmet sektörünün bir parçası olan banka çalışanlarının iş
stresi ve pozitif psikolojik sermayenin tükenmişlik üzerinde etkisini
irdelemektedir. Çalışmanın örneklemini İstanbul ilinde faaliyet gösteren 300 kamu
ve özel sektör banka çalışanları oluşmaktadır. Araştırmada değişkenlere ilişkin
tanımlayıcı analizler, geçerlilik ve güvenilirlik testi için faktör analizleri
ve Cronbach Alfa iç tutarlılık testi, korelasyon analizi ve çoklu regresyon
analizleri kullanılmıştır. Yapılan analiz sonuçlarına göre banka çalışanlarının
iş stres düzeyleri tükenmişliğin iki alt boyutu olan duygusal tükenme ve
duyarsızlaşma düzeyini arttırırken, çalışanların pozitif psikolojik sermaye
düzeyleri sadece duygusal tükenme düzeyini azalttığı, duyarsızlaşmayı
etkilemediği görülmüştür. Ayrıca iş stresi ve tükenmişliğin, pozitif psikolojik
sermaye üzerindeki etkilerinin araştırmaya katılan kişilerin demografik ve
sosyal özellikleri açısından da irdelenmiştir. Bu bağlamda araştırmaya katılan
erkeklerin psikolojik sermayesi kadınlara göre daha yüksek bulunurken iş stres
düzeyi bakımından ise kadın çalışanların erkekler çalışanlara göre daha
yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İş Stresi, Pozitif Psikolojik Sermaye, Tükenmişlik

Kaynakça

• Akgündüz S., (2006). Örgütsel Stres Kaynaklarının Çalışanların İş Tatmini Üzerindeki Etkisi ve Banka Çalışanları İçin Yapılan Bir Araştırma. Yükseklisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi SBE.
• Akıncı, Z. B., 1999. Kurum kültürü ve örgütsel iletişim. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akkoyun, N., (2004). Örgütsel stres, A-tipi kişilik ve stresle başaçıkma: Jandarma genel Komutanlığında bir uygulama. Yükseklisans Tezi. Ankara: Kara Harp Okulu.
• Arık, İ. A., 1996. Motivasyon ve heyecana giriş. İstanbul: Çantay Yayınevi.
• Armutçuk A.K., (2010). Denizli Devlet Hastanesinde Çalışmakta Olan Hekim Dışı Sağlık Personelinde Tükenmişlik Sendromu ve İlişkili Değişkenler. Yükseklisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Aydın, İ. P., 2008. İş yaşamında stres. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Aydogan, E. & Kara, A. U., 2015. Pozitif psikolojik sermaye ile bireysel performans ilişkisi: Türkiye tarım kredi kooperatifi merkez birliği örneği. Third Sector Social Economic Review, 50(1), s. 73.
• Aydoğan, O., (2008). İş stresinin tükenmişlik ve örgütsel bağlılıkla ı̇lişkisi kamu sektöründe bir uygulama. Yükseklisans Tezi. Ankara: Kara Harp Okulu
• Aytaç, M. Öngen, B., 2012. Doğrulayıcı faktör analizi ile yeni çevresel paradigma ölçeğinin yapı geçerliliğinin incelenmesi. İstatistikçiler Dergisi, 5, ss. 14-22.
• Aytaç, S., 2009. İş stresi yönetimi el kitabı iş stresi: Oluşumu, nedenleri, başa çıkma yolları, yönetimi. Ankara: Çasgem Yayınları.
• Aziz, A., 2011. Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri ve teknikleri (Geliştirilmiş 6.bs.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Baklacı, E., (2013). İş stresi ve tükenmişlik arasındaki ilişki: banka çalışanları üzerinde bir araştırma. Yükseklisans Tezi. Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi SBE
• Baltaş, A. & Baltaş Z., 2008. Stres ve başa çikma yolları. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Başaran, İ. E., 1991. Örgütsel davranış: İnsanın üretim gücü. Ankara: Gül Yayınevi.
• Beehr, T. A. & Newman, J. E., 1978. Job stress, employee health, and organizational effectiveness: A facet analysis, model, and literature review. Personnel psychology, 31(4), ss. 665-699.
• Bonanno, G. A., 2004. Loss, Trauma, and Human Resilience. American Psychologist, 59(1), s. 20.
• Büber, H., (2008). Kurumsal Yönetim İlkelerini Uygulama Derecesi ile Performans Arasındaki İlişki: İMKB'de Faaliyette Bulunan Aile İşletmeleri Üzerine Bir Uygulama. Doktora Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi SBE.
• Büyüköztürk, Ş., 2002. Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve uygulamada eğitim yönetimi, 32(32), ss. 470-483.
• Büyüköztürk, Ş., 2011. Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni spss uygulamaları ve yorum. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Cam, E., 2006. Çalışma yaşamında stres ve kamu kesiminde kadın çalışanlar. Journal of Human Sciences, 1(1), ss. 1-45.
• Carver, C. S. ve Scheier, M. F., 2002. Optimism handbook of positive psychology. Oxford: Oxford University Press.
• Coltman, T., Devinney, T. M., Midgley, D. F., & Venaik, S., 2008. Formative versus reflective measurement models: Two applications of formative measurement. Journal of Business Research, 61(12), ss. 1250-1262.
• Coşar, S. (2012). Çalışanların tükenmişlik düzeyleri ile kendini sabotaj düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi. İstanbul: Maltepe Üniversitesi
• Cüceloğlu, D., 2015. İnsan ve davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çapık, C., 2014. Geçerlik ve güvenirlik çalışmalarında doğrulayıcı faktör analizinin kullanımı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 17(3), ss. 196-205.
• Çetin, F. Şeşen, H. & Basım, H. N., 2013. Örgütsel psikolojik sermayenin tükenmişlik sürecine etkileri: Kamu sektöründe bir araştırma. Anadolu University Journal of Social Sciences, 13(3), ss. 95-104.
• Dinçerol, C., (2013). Tükenmişlik sendromunun mesleki tükenmişlik ve iş tükenmişliği açısından incelenmesi: öğretmenler üzerinde bir uygulama. Yükseklisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Efeoğlu, İbrahim Efe., (2006). İş-Aile yaşam çatışmasının iş stresi, iş doyumu ve örgütsel bağlılık üzerindeki etkileri: İlaç sektöründe bir araştırma. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi SBE.
• Eğin, A. (2015)., Çalışma Hayatında İş Stresi ve Tükenmişlik. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Beykent Üniversitesi SBE
• Ekinci, H. & Ekici, S., 2003. Yöneticiler üzerindeki etkileri açısından stres kaynakları ve bir uygulama. Uludağ Üniversitesi İİBF Dergisi, 22(2), s. 102.
• Ellez, A., 2011. Ölçme aracında bulunması gereken özellikler. A.Tanrıöğen (Çev.), Ankara: Anı Yayıncılık.
• Erdoğan, İ., 1991. İşletme yönetiminde kişiliğe bağlı çatışma, stres ve çözüm yolları. Ankara: Mess Yayın.
• Erdoğan, T., Ünsar, A., S. ve Süt, N., 2009. Stresin çalışanlar üzerindeki etkileri: bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), ss. 448-460.Eren, E., 2017. Örgütsel davranış ve yönetim psikolojisi. İstanbul: Beta Basım AŞ.
• Ergin, C., 1992. Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach tükenmişlik ölçeğinin uyarlanması. VII. Ulusal psikoloji kongresi bilimsel çalışmaları, 22(25), ss. 143–154.
• Erkenekli, M., (2000). Rol Çatışması ve Rol Belirsizliğinin İşgören Tatmini Üzerine Etkilerinin Değerlendirilmesi: Uygulamalı Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE.
• Erkuş, A. Fındıklı, M. A., 2013. Psikolojik sermayenin iş tatmini, iş performansı ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 42(2), ss. 302-319.
• Eroğlu, F., 1998. Davranış Bilimleri. İstanbul: Beta Basım AŞ.
• Erturk, A. & Inman, D. J., 2011. Piezoelectric energy harvesting. John Wiley & Sons.
• Esrarı, G., 2010. İş gören motivasyonunda algılanan stres düzeyinin ve stres yönetim tekniklerinin rolü: Banka çalışanları üzerinde bir uygulama. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), s.60.
• González-Romá, V. Schaufeli, W. B., Bakker, A. B., & Lloret, S., 2006. Burnout and work engagement: Independent factors or opposite poles. Journal of vocational behavior, 68(1), ss. 165-174.
• Göktepe, E. O., (2002). İşitme Engelli Çocuğa Sahip Ebeveyinlerin ÇeŞitli Psikolojik Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi. Yükseklisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Güçlü, N., 2001. Zaman yönetimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 25(25), ss. 93-99.
• Güler, Z., Başpınar, N. Ö. & Gürbüz, H., 2001. İş yaşamında stres ve kamu kurumlarındaki sekreterler üzerinde bir uygulama. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Güllüoğlu Ö., 2012. Yerel televizyon çalışanlarının örgütsel stres faktörleri: Kayseri ilinde bir araştırma, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 43, s. 79.
• Güney, S., 2001. Stres ve stresle başa çıkma. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Hobfoll, S. E., 2001. The influence of culture, community, and the nested‐self in the stress process: Advancing conservation of resources theory. Applied psychology, 50(3), 337-421.
• Hu, L. T. & Bentler, P. M., 1999. Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural equation modeling: a multidisciplinary journal, 6(1), ss. 1-55.
• Jackson, D., Firtko, A. & Edenborough, M., 2007. Personal resilience as a strategy for survivingand thriving in the face of workplace adversity: A literature review. Journal of Advanced Nursing, 60(1), s. 6.
• Karasek, R., Gardell, B. & Lindell, J., 1987. Work and non‐work correlates of illness and behaviour in male and female Swedish white collar workers. Journal of Organizational Behavior, 8(3), ss. 187-207.
• Karcıoğlu, F., Çelik, Ü. H., 2012. Mobbing (yıldırma) ve örgütsel bağlılığa etkisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(1), ss. 59-73.
• Kaya, Ç. & Altınkurt, Y., 2018. Öğretmenlerin psikolojik sermayeleri ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkide psikolojik ve yapısal güçlendirmenin rolü. Eğitim ve Bilim, 43(193), ss. 63-74.
• Kaya, E., (2010). İş Stresi ve Tükenmişlik Duygusun İşten Ayrılma Niyetine Etkileri: Sağlık Personeli Üzerinde Bir Araştırma. Yükseklisans Tezi. Kocaeli: Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü.
• Keskin, G., 1997. Örgütsel stres ve Erzurum’da kamu çalışanları üzerine bir uygulama. Verimlilik Dergisi, 2, ss. 141-164.
• Kline, Paul., 1999. Handbook of Psychological Testing. London: Second Adition.
• Luthans F. Avolio, B.J., Avey J.B., Norman, S.M., 2007. Positive psychological capital: Measurement and relationship with performance and satisfaction. Personnel Psychology, 60, ss. 541–572.
• Luthans F. ve Youssef C.M., 2004. Human, Socialand Now Positive Psychological Capital Management: Investing in People for Competitive Advantage. Organizational Dynamics, 33(2), s. 36.
• Luthans, F., Luthans, K. ve Luthans, B., 2004. Positive psychological capital: Going beyond human and social capital. Business Horizons, 47(1), ss. 45–50.
• Luthans, F., Youssef, C. M. ve Avolio, B. J., 2007. Psychological capital: Developing the human competitive edge. Oxford: Oxford University Press.
• Macit, M., (2015). İşkoliklik, İş - Aile Çatışması Ve Tükenmişlik İlişkileri Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Maslach, C. ve Jackson, S. E., 1981. The measurement of experienced burnout. Journal Of Occupational Behaviour, 2, ss. 99-113.
• Maslach, C., Schaufeld, W.B., Leiter, M.P., 2001. Job Burnout. Annual Review Psychology, 52(1), ss. 397-422.
• Ocak, M., & Güler, M., 2017. Psikolojik Sermayenin Tükenmişlik Üzerine Etkisi: Görgül Bir Araştırma 1. Erciyes Üniversitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Faküeltesi Dergisi, 49, ss. 121-122.
• Onay, M. & Kılcı, S., 2011. İş stresi ve tükenmişlik duygusunun işten ayrılma niyeti üzerine etkileri: Garsonlar ve aşçıbaşılar. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), ss. 364-368.
• Öncü, A., 1976. Örgüt Sosyolojisi. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Örmen, U., (1993). Tükenmişlik Duygusu ve Yöneticiler Üzerine Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.
• Özen, H. Ö., (2011). Üniversite ve devlet hastanelerinde çalışan hemşirelerin stres düzeylerinin karşılaştırılması: Zonguldak örneği. Doktora Tezi. Zonguldak: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi SBE.
• Özgen, I., (2007). Yiyecek-İçecek İşletmeleri Çalışanlarında Tükenmişlik Sendromu: İzmir Adnan Menderes Havalimanı Örneği. I. Ulusal Gastronomi Sempozyumu ve Sanatsal Etkinlikler, 4-5 Mayıs 2007, Antalya, ss. 116-124.
• Özkalp, E. ve Kırel, Ç., 2011. Örgütsel Davranış. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Özkalp, E., 2009. Örgütsel davranışta yeni bir boyut: Pozitif (olumlu) örgütsel davranış yaklaşımı ve konuları. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Yayınları Öztürk, V., Koçyiğit, S. Ç. ve Bal. E. Ç., 2011. Muhasebe Meslek Mensuplarının Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri ile İşe Bağlılık Arasındaki İlişkiyi Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma: Ankara İli Örneği. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 12(1), ss. 84-98.
• Özyurt, A., (2003). İstanbul hekimlerinin iş doyumu ve tükenmişlik düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.
• Page, L. F. & Donohue, R., 2004. Positive psychological capital: A preliminary exploration of the construct. Monash University Department of Management Working Paper Series, 51(4), ss. 1-10.
• Pehlivan, İ., 1995. Yönetimde stres kaynakları. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Pelit, E., Türkmen, F., 2008. Otel işletmeleri iş görenlerinin tükenmişlik düzeyleri: Yerli ve yabancı zincir otel işletmeleri iş görenleri üzerinde bir araştırma. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(1), s. 102.
• Polatcı, S. Ardıç. K. ve Tınaz. Z. D., 2007. Tükenmişlik sendromu ve demografik özelliklerin tükenmişlik üzerine etkisi: Tokat orta öğretim kurumlarında bir analiz. Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 7, ss. 1-117.
• Richardson, G. E., 2002. The metatheory of resilienceand resiliency. Journal of Clinical Psychology, 58(3), s. 307.
• Rowshan, A., 1998. Stres yönetimi. Ş. Cüceloğlu(Çev.), İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Sabuncuoğlu, Z. & Tüz, M. V., 2013. Örgütsel davranış. Bursa: Aktüel Yayınları.
• Saldamlı, Ö., 2000. Otel işletmelerinde stres kaynakları ve çalışanlar üzerindeki etkileri: Beş yıldızlı otellerde bir uygulama. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(6), ss. 291-292.
• Schaufeli, W. B., Salanova, M., González-Romá, V., & Bakker, A. B., 2002. The measurement of engagement and burnout: A two sample confirmatory factor analytic approach. Journal of happiness studies, 3(1), 71-92.
• Sefa, B., (2016). Beyoğlu Kamu Hastaneleri Birliğine Bağlı Hastanelerin Acil Servis Çalışanlarının Karşılaştığı Risk ve Tehlikelerin İş Stresine Etkisi. Yükseklisans Tezi. İstanbul: Okan Üniversitesi.
• Seligman, M. E., 2004. Authentic happiness: Using the new positive psychology to realize your potential for lasting fulfillment. New York: Simon and Schuster.
• Seligman, M., 1990. Learned optimism: How to change your mindand your life. American Psychologist, 55(1), ss. 47-113.
• Sibel, Ok., 2004. Banka çalışanlarının tükenmişlik düzeylerinin iş doyumu, rol çatışması, rol belirsizliği ve bazı bireysel özelliklere göre incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(21), ss. 57-59.
• Soysal, A., 2009. Farklı sektörlerde çalışan işgörenlerde örgütsel stres kaynakları: Kahramanmaraş ve Gaziantep’te bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), ss. 334-354.
• Stajkovic, A. D. ve Luthans, F., 1998. Social cognitive theoryand self-efficacy: Going beyond traditional motivationaland behavioral approaches. Organizational Dynamics, 26 (4), s. 63.
• Terzi, Ş., 2016. Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılıkları ve algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(29), s. 4.Tınaz, P., 2011. İş yerinde psikolojik taciz: Mobbing. İstanbul: Beta Yayınları.Turunç, Ö. & Erkus, A., 2010. Is-aile yasam çatısmasının is tatmini ve örgütsel baglilik üzerine etkileri: İs stresinin aracilik rolü. Selcuk Universitesi IIBF Sosyal ve Ekonomik Arastirmalar Dergisi, 13(19), ss. 415-440.Tutar, H., 2000. Kriz ve stres ortamında yönetim. İstanbul: Hayat Yayıncılık.
• Tutar, H., 2003. İşyerinde Psikolojik Şiddet. Ankara: Platin Yayınevi.
• Uygungil, Selen., (2017). Pozitif Psikolojik Sermaye İle Çalışan Tutumları Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi: Adana İlinde Bir Uygulama. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi SBE.
• Yellice Yüksel, B., Kaner, S. & Güzeller C. O., 2011. Öğretmenlerin mesleki yetkinlik, mesleki sosyal destek ve tükenmişlik ilişkisinin yapısal eşitlik modeli ile incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, ss. 1–25.
• Yıldırım, F., (1996). Banka Çalışanlarında İş Doyumu ve Algılanan Rol Çatışması ile Tükenmişlik Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi SBE.
• Yıldız, E., 2012. Mesleki tükenmişlik ve rehber öğretmenler üzerine bir araştırma. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33 (2), ss. 37-61.
• Yırık, S. Ören, D. & Ekici, R., 2014. Dört ve beş yıldızlı otel işletmelerinde çalışan personelin örgütsel stres ve örgütsel tükenmişlik düzeyleri arasındaki iişkilerin demografik değişkenler bazında incelenmesi. Journal of Yaşar University, 9(35), ss. 6223-6234.
• Yüksel, İ., 2003. İş stresi, işe bağlılık ve iş doyumu arasındaki ilişkinin analizi :Teknisyenlere yönelik bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 17(1-2), s. 215.
• Yürür, Ş., 2011. Öğrenilmiş güçlülük, kıdem ve medeni durumun duygusal tükenmedeki rolü: Kaynakların korunması teorisi kapsamında bir analiz. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(1), s. 110.