MUHAMMED RIZA ŞAH PEHLEVİ DÖNEMİNDE KAŞKAYLAR

Yıl 2018, Sayı: Sayı: 1, 19 - 42, 28.12.2018

Zühre Nur Pehlivan

Öz

İran, yüzyıllarca
Türkler tarafından yönetilen, medeniyetlerin beşiği haline gelen bir
coğrafyadır. Bunun tabii sonucu olarak da İran’ın etnik bünyesinin büyük
çoğunluğunu Türkler oluşturmaktadır. Türk toplulukları içerisinde kalabalık
nüfusa sahip olup en çok göze çarpan aşiretlerden birisi de Kaşkaylardır.
Kaşkaylar, İran’da Türk yönetimi sona erene kadar istedikleri yaşam tarzını
idame ettirmeyi başarmışlardır. Rıza Şah Pehlevi’nin, ardından Muhammed Rıza
Şah Pehlevi’nin başa gelmesiyle Pan-Farsist uygulamalar takip edilmeye
başlandı. Rıza Şah Pehlevi ve Muhammed Rıza Şah Pehlevi döneminde Kaşkayların,
göçebe yaşam tarzları ve Türk kimlikleri yok edilmeye çalışıldı. Buna mukabil
Kaşkaylar, bağımsızlık mücadelelerini sürdürmüşlerdir. Çalışmamızda “Muhammed
Rıza Şah Pehlevi döneminde uygulanan Pan-Farsizm politikaları, Kaşkayların
tepkileri, söz konusu politikaların başarı oranı ve gelecek kuşaklara etkisi”
ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İran, Pan-Farsizm Politikaları, Muhammed Rıza Şah Pehlevi

Kaynakça

• ______, “The Dynamics of Ethnic Identity in Iranian Azerbaijan”, Araz News, News and Analysis Website, 8 Mayıs 2014.______, “Qashqai’s”, Source: U.S. Library of Congress.______, “Qasqai Tribe of Iran”, Encyclopaedia of the World Muslims, c. 3, 2001.______, Şehinşah Aryamehr Majeste Mohammed Reza Şah Pehlevi ve Şehbanu Mjeste Farah Pehlevi’nin Biyografileri, 1967.______, The Qashqai of Iran, World of Islam Festival 1976, Whitworth Art Gallery University of Manchester, 1976.ABRAHAMİAN, Ervand, Modern İran Tarihi, Çev. Dilek Şendil, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.AGHDAM, Akbar A., “Göç ve Yol: Modern Çağın Oğuz Göçebeleri Kaşkaylar”, Cıepo 6. Ara Dönem Sempozyumu 14-17 Nisan 2011 Uşak.AKIN, Selçuk, İran Türkleri Hürriyet Hareketleri.AKSOY, Alper, “Kaşgay Türkleri”, Milli Eğitim ve Kültür (Esir Türkler Özel Sayısı), sy. 7, Haziran, Temmuz, Ağustos 1980.AKSOY, Alper, Kutlu Töre, İrfan Yayıncılık, İstanbul 2012.ANSARİ, Ali M., Modern Iran Since 1921, The Pahlavis and After, 2003.ARABACI, İsmail, Türkler, Ankara 2005.ATAİZİ, Dilek, DOULATABADİ, Farzaneh, “Kaşkay Türkleri”, Yeni Türkiye 81, 2015.ATTAR, Aygün, İran’ın Etnik Yapısı (Yakındönem ve Günümüzde), Divan Yayıncılık, Ankara 2006.AXWORTHY, Michael, İran Aklın İmparatorluğu Zerdüşt’ten Günümüze İran Tarihi, Çev. Özlem Gitmez, Say Yayınları, İstanbul 2016.AZAD, Ekber, “Kaşgay Elinin Adı Nasıl Olmuştur?”, Azerbaycan Birinci Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2002.AZER, San’an (Sinan), İran Türkleri, İstanbul 1942.BARTHOLD, Wilhelm, Tarihte Türk Dünyası, Haz. Nurer Uğurlu, Örgün Yayınları, İstanbul.BASH, K. W. LİECHTİ, J. Bash, “The Qashqai”, Developing Psychiatry, c. 43, 1987.BASHİRİ, Iraj, “The Qashqais of Iran”, 2002.BECK, Lois, “Tribe and State in Revolutionary Iran: The Return of the Qashqai Khans”, c. XIII/sy. 1-4, Iranian Studies, 1980.BECK, Lois, “Use of Land by Nomadic Pastoralists in Iran: 1970–1998”, Middle Eastern Natural Environments.BLAGA, Rafael, İran Halkları El Kitabı, 1997.BOZ, Hakan, “İran’ın Unutulan Türkleri: Kaşgaylar”, Yeni Türkiye 54, Türk Dünyası Özel Sayısı II, sy. 53-54, Eylül-Ekim 2013.BUĞDAYCI, Alp, “Fars’ın Türkleri Kaşkaylar”, Aylık Coğrafya ve Keşif Dergisi Atlas, sy. 137, Ağustos 2004.CAVANŞİR, Babek, Kaşkay Türklerinin Tarihi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Enstitüsü, İstanbul 2001.CİDDİ (BAYAT), Hüseyin, Peyvestegi-i Kavmi ve Tarihi-i Oğuz-İlha-i Kaşkayi-i İran, Kabile-i (Kayı- Kaşkayi), Şiraz 1378.COTTAM, Richard W., Nationalism in Iran: Updated Through 1978, London 1979.ÇELİK, Muhittin, “İran’daki Kaşkay Türkleri”, Kafkas Üniversitesi I. Milli Kafkas Sempozyumu’nda (29 Ekim 1995) tebliğ olarak sunulmuştur.DOLATKHAH, Sohrab, “The Kashkay People, Past and Present”, Bilig, sy. 53, Bahar 2010.EKREM, Ahmet, Bugünkü İran, İstanbul 1934.ERDOĞDU, Hikmet, Büyük Pers Düşüncesinden Zülfikar’ın Yumruğuna İran, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008.ERENOĞLU, Dilek, “Kaşkay Türklerinde Sosyal Tabakalaşma”, Turkish Studies, c. 6/4, 2011.ERGİN, M., “Kaşkay Türkleri”, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Kültürü, sy. 1-12, 1962-1963.GARTWAİTE, Gene R., İran Tarihi, Pers İmparatorluğundan Günümüze, Çev. Fethi Aytuna, İnkılap Yayınları, İstanbul 2016. GHARAKHALOU-NARREİ, Mehdi, Migration and Cultural Change in Urban Communities of the Qashqa’a of Iran, Basılmamış Doktora Tezi, Ottawa Üniversitesi, Kanada 1996.GÖMEÇ, Saadettin Yağmur, KILIÇ, Selda Kaya, Geçmişten Günümüze İran’da Türk Bağımsızlık Hareketlerine Genel Bir Bakış”, Güney Kafkasya Dil-Tarih-Kültür İlişkileri Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, Ordu 2011.GÖMEÇ, Saadettin Yağmur, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 2015.GÜNDOĞAN, Ünal, İran ve Ortadoğu, Adres Yayınları, Ankara, 2010.HALİD, Laziboğlu, “İran Türkleri”, Milli Eğitim ve Kültür, sy. 2, Haziran-Temmuz-Ağustos 1980.İran Şehinşahı Majeste Muhammed Reza Pehlevi Aryamehr, Ak Devrim, Çev. Mohommad Matin, Apa Ofset Yayınları, İstanbul 1968. KAFKASYALI, Ali, İran Coğrafyasında Türkler, Bilge Oğuz Yayınları, İstanbul 20. KAFKASYALI, Ali, İran Türkleri, Bilge Oğuz Yayınları, Ankara 2010.KALAFAT, Yaşar, İran Türklüğü, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005.KALAFAT, Yaşar, KESKİN, Arif, “İranlılık Paradigmasının Çöküş Süreci ve Güney Azerbaycan Milli Hareketinin Yükselişi”, Güney Azerbaycan Sosyal, Kültür, Siyasi Araştırmalar Dosyası, sy. 5, Ankara Yaz 2005.KARAASLAN, Mehmet, “Kaşkay Türklerinde Siyasi Bir Yapılanma Olarak "İl" Teşkilatı ve Göçerliğin Milli Kimlikle İlişkisi Üzerine Tespitler”, Altay Communities, Migrations and Emergence of Nations, İstanbul 2014.KAYABALI, İsmail, ARSLANOĞLU, Cemender, “İran Türkleri”, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, sy. 223, 1977.KHOURY, Philip S., KOSTİNER, Joseph, Tribes and State Formation In The Middle East, 1990.KİYANİ, Menuçehr-i, Şakayık Aşkıyla Göç Kaşkaylarda Sanat, Çev. Mürsel Öztürk, T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara 2014.MATİN-ASGARİ, Afshin, “The Pahlavi Era: Iranian Modernity İn Global Context”, The Oxford Handbook Of Iranian History, 2011.OBERLİNG, Pierre, The Qashqa’ı Nomads of Fars, Parıs 1974.ORHONLU, Cengiz, “Kaşgaylar”, Türk Kültürü, Ankara 1967.ÖREN, Mehmet Metin, İran Türkleri-Hürriyet Hareketleri, Haz. Selçuk Akın.PEHLEVİ, Farah, Anılar, Çev. Rukiye Öke, Paris 2003.POTTS, D. T., Nomadism in Iran, From Antiquity to the Modem Era, Oxford University Press 2014.RASHİDVASH, Vahid, “Iranian People: Iranian Ethnic Groups”, International Journal of Humanities and Social Science, c. 3/s.y. 15, Ağustos 2013.RAŞİDİ, Hasan Raşidi, “Çeray-ı Tahkir-i Türk’an Ez-Zaman Şurug-u Hakimiyyet-i Pehlevi Der-İran”, Varlıq, sy. 5-6, Güz 2016.SHİVA, Manouchehr, “The Qashqai Turks of Fars, Southern Iran”, Qashqai. Net, 2015.SOULEİMANOV, Emil Aslan, KRAUS, Josef, Iran’s Azerbaijan Question in Evolution Identity, Society, and Regional Security, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program – A Joint Transatlantic Research and Policy Center, 2017.SOULEİMANOV, Emil, “The Evolution of Azerbaijani Identity and the Prospects of Secessionism in Iranian Azerbaijan”.SOULEİMANOV, Emil, PİKAL, Kamil, KRAUS, Josef, “The Rise of Nationalism Among Iranian Azerbaijanis: A Step Toward Iran’s Disintegration?”, Meria, c. 17/sy. 1, Bahar 2013.SÜMER, Faruk, “İran’da Yaşayan Türk Oymakları Kaşkaylar”, Türk Kültürü, sy. 120, Ekim 1972.SÜMER, Faruk, “Kaşkay”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 25, İstanbul 2002.ŞAHİT, Babek, “Mirza Bala Mehmetzade’nin Milliyet Gazetesi Yazılarında İran Türklüğü”, Türk Yurdu, sy. 354, Şubat 2017. TEMİZEL, Ali, “Birinci Dünya Savaşında İran’da Kaşkay Türklerinin Mücadelesi”, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, c. 1/sy. 1, Aralık 2017.TOPALOĞLU, Ömer, Çağdaş İran Tarihi (1914-1945), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 1996.UĞURLU, Nurer, Türk Kavimleri, Örgün Yayınları, İstanbul 2012.VELİEV, Cavid, “İslam Kılıfında Fars Azikimazlor Aygıtı: İran İslam Cumhuriyeti”, Güney Azerbaycan Sosyali Kültür, Siyasi Araştırmalar Dosyası, sy. 5, Ankara Yaz 2005.YANAR, Şenay, “Kaşkay Aşiretinin Menşei ve Tarihi Hakkında Yaklaşımlar”, Vakanüvist Dergisi, sy. 1, Güz 2016, s. 157.YANAR, Şenay, “Kaşkaylarda Evlilik Adetleri ve Toy Ritüelleri”, Hıstory Studies, sy. 7, 2015.YEŞİLBURSA, Behçet Kemal, Kaşkaylarda Uygulanan Toprak Reformları ve Esasları”, Türk Kültürü, sy. 314, Haziran 1989.