The Formation Of Hanbalî Creed/Aqîdâ

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 5, 2941 - 2962, 18.12.2017

Zübeyir Bulut

Öz

 Hanbalî school is a school which has its roots
in Ahl al-Hadîs and formed its basics around the thoughts of Ahmad b. Hanbal,
especially his juridical, theological and ethical views and mostly his views on
hadiths. Hanbalî school rests itself on the Holy Qur’an, hadiths and the views
of the two pioneer generations i.e. the companions of the prophet and those who
followed them. Personal opinions and reasoning are not favored ways of deducing
any verdict if there is no any compulsory cause whatever. Hence they called
themselves as the Ahl al-Sunnah al-Hâssa/Unique Ahl al-Sunnah and considered themselves
as the sole representative of Ahl al-Sunnah and firqa al-nâjiyah/the saved
assembly. This school has still has its impact on contemporary Islamic
movements and on folk Islam. The fact that the movement called neo-salafism
rests itself on Ahmad b. Hanbal shows its perpetual efficacy on these factions.

Anahtar Kelimeler

Salaf, Ahl al-Hadith, Ahmad b. Hanbal, Hanbalî Creed, Tafwîz

Hanbelî Akaidinin Teşekkülü

Öz

Hanbelî mezhebi, Ehl-i hadis’in içinden çıkan,
Ahmed b. Hanbel‘in görüşleri etrafında oluşan ve ona nispetle anılan bir
mezheptir. Temel felsefesini ve prensiplerini kurucusu Ahmed b. Hanbel’in
fıkıh, kelâm, hadis ve ahlaka dair görüşleri oluşturur. İslam’ı anlamada Kitap
ve Sünnet ile Selef olarak isimlendirilen Sahabe ve Tabiîn sözleri esas alınır;
şahsi rey ve akli istidlallere mecbur kalmadıkça başvurulmaz. Bu nedenle
Hanbelîler kendilerini “Ehl-i sünnet-i hassa” olarak isimlendirmişler ve Ehl-i
sünnetin temsilcisi ve fırka-i nâciye olarak görmüşlerdir. Bu ekol, Çağdaş
Müslüman düşünce akımlarında ve özellikle de halk kültüründe etkisini hâlâ
devam ettirmektedir. İslam dünyasında Yeni Selefilik diye adlandırılan
görüşlerin Ahmed b. Hanbel ve Hanbelîliğe dayandırılması da bunu
göstermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Selef, Ehl-i hadis, Ahmed b. Hanbel, Hanbelî akaidi, tefviz

Kaynakça

• Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Kitâbu’s-Sünne, nşr. Muhammed b. Said b. Salim el-Kahtani, Suudi Arabistan: 1986. Abrahamov, Binyamin, “Bi-Lâ Keyfe Doktrini ve İslâm Kelâmındaki Temelleri”, çev. Orhan Ş. Koloğlu, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI/2, (2002): 213-226. Acurrî, Ebu Bekir Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdillah el-Bağdâdî, Kitâbu’ş-Şerîa, nşr. Muhammed Hamid el-Fakî, 1. Baskı, Beyrut: 1403/1983. Ahmed b. Hanbel, er-Red ale’z-Zenadıka ve’l-Cehmiyye, (Akaidu’s-Selef içinde, nşr. A. S. en-Neşşar-Ammar Talibi), İskenderiye: 1971. Ahmed b. Hanbel, er-Red ale’z-Zenadıka ve’l-Cehmiyye, çev. Kıvamüddin Burslan, Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası, V-VI, (1927). Ahmed b. Hanbel, el-Akîde, nşr. Abdulaziz İzzeddin eş-Şeyrevanî, Dımaşk: 1408/1988. Ahmed b. Hanbel, Kitâbu’s-Sünne, Kahire: ts.; Mekke: 1349. Ahmed b. Hanbel, “Risâletü Ahmed b. Hanbel ilâ Müsedded b. Müserhed” (İbn Ebi Ya’lâ, Tabakatu’l-Hanâbile içinde c. I, s. 315-317). Ahmed b. Hanbel, “Usûlü’s-Sünne” (İbn Ebi Ya’lâ, Tabakâtu’l-Hanâbile içinde c. I, s. 226-230). Ahmed b. Hanbel, “Risâletün fi’s-Sünne”, (İbn Ebi Ya’lâ, Tabakâtu’l-Hanâbile içinde c. I, s. 272). Ahmed b. Hanbel, “Sıfâtu’l-Mü’min”, (İbn Ebi Ya’lâ, Tabakâtu’l-Hanâbile içinde c. I, s. 304-305). Ahmed b. Hanbel, Mesailu’l-İmam Ahmed b. Hanbel, nşr. Fazlurrahman Din Muhammed, I-III, Delhi: 1408/1988. Ahmed b. Hanbel, el-Mesail, nşr. M. Züheyr eş-Şaviş, Beyrut: 1988. Ahmed b. Hanbel, Kitabu’l-Mesail I-III, nşr. Muhammed b. Abdullah ez-Zahim-Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed-Ebu Yakup İshak b. İbrahim el-Hanzali, Kahire: Daru’l-Menar, 1992. Ahmed b. Hanbel, el-Mesail, nşr. Züheyr eş-Şaviş, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslami, ts. Ahmed b. Hanbel, el-Mesail, nşr. Muhammed Behcet el-Beytar, Kahire: 1353/1934. Ay, Mahut, Mutezile ve Siyaset, İstanbul: Pınar Yayınları, 2002. Azmeh, A. “Orthodoxy and Hanbalite Fideism”, Arabica, XXXV/3 (1988): 260-266. Bağdâdî, Abdulkahir b. Tahir b. Muhammed, Usulu’d-Din, Beyrut: 1981. Bağdâdî, Ebu Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb, Târîhu Bağdâd, nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2001 Berbehârî, Ebu Muhammed Hasan b. Ali b. Halef, Şerhu’s-Sünne, nşr. Halid b. Kâsım er-Redâdî, Riyad: Darü’s-Selef-Darü’s-Sumay’î, 1421/2000. Bulut, Zübeyir, “Hanbelî Akaid Sistemi”, Doktora Tezi, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: 2003. Bulut, Zübeyir, “Karşı Mihne Uygulamaları ve er-Risaletü’l-Kâdiriyye (Kâdirî İtikadı)”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, XV/1, (2017): 75-110. Bulut, Zübeyir, Haberî Sıfatlar: Anlama Yöntemleri ve Yorumlar, Ankara: Fecr Yayınları, 2015. Cahız, Ebu Osman Amr b. Bahr, el-Heyevan, nşr. Abdüsselam M. Harun, Kahire: 1939-1945 Crone, Patricia, Ortaçağ İslam Dünyasında Siyasi Düşünce, çev. Hakan Köni, İstanbul: Kapı yayınları, 2007. Daiber, H., “The Quran as a “shibboleth” of varying conceptions of the Godhead”, Israel Oriental Studies, XIV, (1994): 249-295. Dârimî, Ebu Said Osman b. Said, er-Red ale’l-Cehmiyye, nşr. Züheyr eş-Şaviş, Beyrut: 1982. Ebu Ahmed el-Hâkim, Muhammed b. Muhammed b. Ahmed b. İshak, Şiaru ashabi’l-hadis, nşr. Seyyid Subhi es-Semerraî, Kuveyt: Daru’l-Hulefa lil-Küttab el-İslamî, ts. Ebu Bekir, Abdullah b. Muhammed b. Ebi Şeybe, “Kitâbu’l-İmân”, nşr. Muhammed Nasiruddin el-Elbani, Min Kunuzi’s-Sünne: Resailu Erbaa, (birinci kitap) Kuveyt: ts. s. 1-46. Ebu Bekir Ahmed b. Muhammed b. Harun el-Hallâl, Kitâbu’s-Sünne, Eser “es-Sünne” ismiyle tahkik edilerek basılmıştır. I-III, nşr. Atiyye Atik ez-Zahrani, Riyad: 1415/1994. Ebu Hamid b. Merzuk, Beraetu’l-Eş’arîyyin, Dımeşk: 1968. Ebu Ubeyd, el-Kasım b. Sellam, “Kitâbu’l-İmân; meâlimihi ve sünenihi ve’stikmalihi ve derecatihi”, nşr. M. Nasiruddin el-Elbani, Min Kunuzi’s-Sünne Resailu Erbaa, (ikinci kitap) s. 47-102, Kuveyt: ts. Ebu Ya’lâ el-Ferrâ, el-Mu’temed fi Usûli’d-Dîn, neşr. Vedî’ Zeydân Haddâd, Beyrut: Dâru’l-Maşrik, 1974. Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail, Risale fi İstihsani’l-Havd fi’l-Kelâm, Beyrut: 1953; Türkçe terc. Talat Koçyiğit, AÜİF Dergisi, VIII/165-174, Ankara: 1960. Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail, Makâlâtu’l-İslamiyyîn, Beyrut: 1995: Haçkalı, Abdurrahman, “Ehl-i Hadis-Ehl-i Re’y Ayrışması Fıkhî mi, İtikadî mi?”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2, (2003): 59-68. Hatib el-Bağdâdî, Şerefu Ashâbi’l-Hadîs, nşr. M. Said Hatiboğlu, 2. bs., Ankara: Türyiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991. Hodgson, Marshall G. S., İslâm’ın Serüveni Bir Dünya Tarihinde Bilinç ve Tarih I-II, Haz. Metin Karabaşoğlu, İstanbul: İz Yayıncılık, 1995. İbn Ebî Ya’lâ el-Ferrâ’, Tabakâtu’l-Hanâbile, I-II, nşr. Ebu Hazım Üsame b. Hasan-Ebu’z-Zehrai Hazım Ali Behcet, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997. İbn Huzeyme, Muhammed b. İshak, Kitâbu’t-Tevhîd, nşr. Muhammed Halil Herras, Mısır: 1387/1968. İbn Kayyım el-Cevziyye, İ’lâmu’l-Muvaki’în an Rabbi’l-Alemîn, nşr. M. Abdüsselam İbrahim, Beyrut: 1993. İbn Kesîr, İmadduddîn Ebu’l-Fidâ’ İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Cîze: Dâru Hicr, 1419/1998. İbn Kudâme el-Makdisî, Tahrimu’n-Nazar fi Kutubi Ehli’l-Kelâm, Riyad: 1410. İbn Kuteybe, Te’vilu Muhtelifi’l-Hadis, Beyrut: 1973. İbn Kuteybe, el-İhtilaf fi’l-Lafz ve’r-Red ale’l-Cehmiyye, nşr. M. Zahid el-Kevseri, Kahire: 1349. İbn Teymiyye, Mecmu’u’l-Fetevâ, nşr. Muhammed b. Kasım el-Necdî, Riyad: 1412-1991. İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebî’l-Hasan Ali b. Ebî’l-Kerem Muhammed b. Abdülkerim, el-Kâmil fî’t-Târîh, tsh. Muhammed Yusuf ed-Dekkâk, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1407/1987. İğde, Muhyettin, Siyasi ve İtikadi Bir Mezhep Olarak Hanbelîliğin Oluşum Süreci, İstanbul: İFAV Yayınları, 2015. İğde, Muhyettin, İmam Berbehârî ve Ekolü, Yüksek Lisans Tezi, ÇOMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale, 2008. İşcan, Mehmet Zeki, Selefilik İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012. Karaman, Hayreddin, İslam Hukuk Tarihi, İstanbul: 1989 Karaman, Hayreddin, “Fıkıh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, c. XIII, s. 1-16. Kılıçer, Esat, İslâm Fıkhında Re’y Taraftarları, Ankara, 1975. Kılıçer, Esat, “Ehl-i Re’y”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994, c. X, s. 520-524. Kırbaşoğlu, Hayri, Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları (Ashâbu’l-Hadis’e Göre Allah’ın Sıfatları Problemi), Ankara: OTTO Yayınları, 2011. Kırbaşoğlu, Hayri, “Ashâbu’l-Hadîs’in Akâid Edebiyatı”, İslami Araştırmalar, V, (1987): 79-89. Koca, Ferhat, İslam Düşüncesinde Selefilik, Ankara: Ankara Okulu Yay. 2016. Koca, Ferhat, İslam Hukuk Tarihinde Selefi Söylem: Hanbelî Mezhebi, Akara: Ankara Okulu Yayınları, 2002. Koca, Ferhat, ” Hanbelî Mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, c. XIV, s. 525-547. Talat Koçyiğit, Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1984. Koşum, Adnan, “Akıl (Re’y)-Nakil (Eser-Hadis) Ayrışmasının Fıkhî Boyutları, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 12, (2008): 87-98. Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler: Hadis Taraftarlarının İman Anlayışı Bağlamında Bir Araştırma, Ankara: Kitabiyât, 2002. Lâlekâî, Ebu’l-Kasım Hibetullah b. el-Hasan b. Mansûr et-Taberî, Şerhu Usûli İ‘tikâdi Ehli’s-Sünne ve’l-Cema‘a, nşr. Ahmed Sa‘d Hamdân, Mekke: 1402. Makdisi, George, Orta Çağ’da Yüksek Öğretim İslam Dünyası ve Hristiyan Batı, çev. A. Hakan Çavuşoğlu, H. Tuncay Başoğlu, İstanbul: Gelenek Yayınları, 2004. Malâtî, Ebu’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed, et-Tenbih ve’r-Red ala Ehli’l-Ehva ve’l-Bid’a, nşr. Zahid el-Kevseri, Kahire: 1993. Özafşar, Mehmet Emin, İdeolojik Hadisçiliğin Tarihi Arka Planı Mihne Olayı ve Haşeviyye Olgusu, Ankara: Ankara Okulu, 1999. Sâbûnî, Ebu Osman İsmail b. Abdirrahman, Akaidu’s-Selef ve Ashabi’l-Hadis, nşr. Abdurrahman b. Muhammed el-Cedi, Riyad: 1415. Sefârînî, Muhammed b. Ahmed, Levamiu’l-Envari’l-Behiyye ve Sevatiu’l-Esrari’l-Eseriyye, Beyrut: 1985. Watt, W. Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Umran Yayınları, 1981. Yavuz, Yusuf Şevki, İslam Akaidinin Üç Şahsiyeti, İstanbul: 1984. Yavuz, Yusuf Şevki, “Ahmed b. Hanbel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1989, c. II, s. 82-87. Zehebî, Şemsüddîn Ebî Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ’, nşr. Şuayb el-Arnaût, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1402/1982. Zemerli, Fevvaz Ahmed, Akaidu Eimmeti’s-Selef, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabi, 1415/1995. Zubayda, Sami, İslâm Dünyasında Hukuk ve İktidar, çev. Burcu Koçoğlu Birinci, Hasan Hacak, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.