AN OVERVIEW OF THE PERCEPTION OF “MAHDISHIP” IN THE CONTEXT OF SOCIAL THEOLOGY: THE COMPARISON BETWEEN İZMIRLI İSMAIL HAKKI AND JAMAL AL-DIN AL-AFGHANI

Yıl 2014, Cilt: 3 Sayı: 3, 509 - 531, 04.07.2014

İsmail Şık Yusuf Gökalp

https://doi.org/10.15869/itobiad.50730

Cited By: 2

Öz

Mahdi is a conceptually common phenomenon in cultures and religions. It is a fact that this notion which we can also easily see in the Pre-Islamic beliefs intensifies particularly in the crisis periods. The reason why Jamal al-Din al-Afghani and İzmirli İsmail Hakkı are chosen in this paper as samples is their being contemporaneous, their having been lived in same time in the disastrous days when nearly all Muslim world was suffered from serious troubles in the late period of the Ottoman State, and their introducing in the matter of mahdiship completely contrary views. While İzmirli approaches this matter as to whether it is a religious value, Afghani deals with it as socio-political truth. In this paper, sources and admission of perception of mahdiship of a certain period is tried to introduce on the basis of these two scholars.          

Anahtar Kelimeler

Mahdi, İzmirli İsmail Hakkı, Jamal al-Din al-Afghani, Belief, Value.

SOSYAL TEOLOJİ BAĞLAMINDA “MEHDİLİK” ALGISINA BİR BAKIŞ: İZMİRLİ İSMAİL HAKKI VE CEMALEDDİN AFGÂNÎ KARŞILAŞTIRMASI

Öz

Mehdi, kavramsal olarak kültürler ve dinler arası ortak bir olgudur. İslam öncesi inançlarda da rahatlıkla görebildiğimiz bu inanışın özellikle buhran dönemlerinde yoğunlaştığı bir hakikattir. Cemaleddin Afgânî ve İzmirli İsmail Hakkı’nın bu çalışmada örneklem seçilmesinin nedeni ise onların çağdaş olmaları, Müslüman dünyasının tamamına yakınının ciddi sıkıntılar yaşadığı Osmanlı Devletinin son dönemlerine tekabül eden sıkıntılı günlerde farklı bölgelerde aynı zamanlarda yaşamış şahıslar olmaları ve mehdilik konusunda birbirlerine tamamen zıt fikirler sunmalarıdır. İzmirli bu meseleyi dinin bir değeri olup olmaması üzerinden değerlendirirken Afagani sosyo-politik bir hakikat olması üzerinden ele alır. Çalışmamızda bir dönemin mehdilik algısının kaynaklarını ve kabullerini bu iki âlim üzerinden ortaya koymaya çalışılmıştır.

---

*Doç. Dr., Ç.Ü.İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü Kelam Anabilim Dalı, e-mail: [e-mail]

**Yrd. Doç. Dr., Ç.Ü.İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü İslam  Mezhepler Tarihi Anabilim Dalı, e-mail: [e-mail]

Anahtar Kelimeler

Mehdi, İzmirli İsmail Hakkı, Cemaleddin Afgani, İnanç, Değer.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, Mısır: 1313.
• Atalan, Mehmet, Şiiliğin Farklılaşma Sürecinde Cafer es-Sadık’ın Yeri, Ankara: Araştırma, 2005.
• Başbakanlık-Osmanlı Arşivi Yıldız Esas Evrakı No: 34/76, v. 1-5.
• Belazuri, Ensâb, Beyrut: ts.
• Bozan, Metin, İmamiyye Şiası’nın İmamet Tasavvuru 4. ve 5. Asırlar, Ankara: İlahiyat, 2007.
• Buhâri, Sahih-i Buhâri, İstanbul, ts.
• Coşkun, Ali, Mehdilik Fenomeni, İstanbul: İz Yay., 2004.
• Çelebi, İlyas, “Akadin Kelamlaşması Ve Kelamın Akideleşmesi Süreci Üzerine”, Kelam Araştırmaları Dergisi 2: 1 (2014): 23-26.
• Duman, Ali, “Klasik Modernist İslamcılardan Cemaleddin Afgâni’nin Batı Emparyalizmi Karşısındanki Görüşleri”, Hikmet Yurdu 6/6-11, (2013): 179-200.
• Düzgün, Şaban Ali, Sosyal Teoloji, İnsanın Yeryüzü Serüveni, Ankara: (1999).
• Düzgün, Şaban Ali, “Sosyal Teoloji: Kelam’ın Fonksiyonel Yapısı”, “Kelam’ın İşlevselliği ve Günümüz Kelâm Problemleri Sempozyumu, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1999.
• Eş’ari, Ebû’l-Hasan, el-Luma fi’r-Redd ala Ehli’z-Zeyğ ve’l-Bida, haz. Muhammed Zannavi, Beyrut: 2000.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, “Mehdi Ve Mesih İnancı Üzerine (Mezhepler Tarihi Açısından Bir Bakış)”, AÜİFD XXV, (1981): 179-214.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, Kadıyanilik (Ahmediyye Mezhebi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yay., 1986.
• Hizmetli, Sabri, “İtikadi İslam Mezheplerinin Doğuşuna İçtimai Hadislerin Tesirleri Üzerine Bir Deneme”, AÜİFD XXVI, (1982): 653-680.
• Hizmetli, Sabri, “İtikadi İslam Mezheplerinin Ortaya Çıkış Sebepleri ve Bâbilik-Bahâlik”, İslam’da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği, Kutlu Doğum Haftası, 1993: 215-222.
• Keskioğlu, Osman, İslâm Dünyası Dün ve Bugün, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1964.
• Kummi ve Nevbahti, Şii Fırkalar (Kitâbu’l-Makalât ve’l-Fırak, Fıraku’ş-Şia), çev. Hasan Onat v.dğr., Ankara: Ankara Okulu, 2004.
• Kutluay, Yaşar, İslâm ve Yahudi Mezhepleri, İstanbul: Anka Yay., 2001.
• Kutluay, Yaşar, Tarihte ve Günümüzde İslam Mezhepleri, Ankara: 1968.
• Kutsal Kitap, İstanbul: Kitâbı Mukaddes Şirketi, 2003.
• İci, Aduddin, el-Mevâkıf fi İlmi Kelâm, Beyrut: Daru’l-İlim, 1990.
• İzmirli İsmail Hakkı, “Mehdilik Meselesi: Muallim Ata Efendinin Üçüncü Sorusuna Cevap”, Sebilü’l-Reşâd 12/285, (1330): 389-391.
• İzmirli İsmail Hakkı, “Mehdilik Meselesi: Muallim Ata Efendinin Üçüncü Sorusuna Cevap”, sad. Ali Duman, Hikmet Yurdu 3/3-6, Temmuz-Aralık (2010): 339-346.
• Lâmişî, Mahmud b. Zeyd, et-Temhid li Kavaidi’l Tevhid, thk: Abdülmecid Türki, Paris: Daru’l Garb el-İslami, 1995.
• Landau, Ella , “Periyodik Reform: Müceddid Hadis Hakkında Bir İnceleme”, çev: İsmail Hakkı Ünal, İslami Araştırmalar, Cilt: 6, Sayı: 3, 1992, ss. 1-19.
• Moore, G. F., Judaisim in The First Centuries of Christian Era, Vol. I, Harvard: 1926.
• Müslim, Sahih-i Müslim, İstanbul: 1329.
• en-Nesefî, Ebu Mûin, et-Tabsıratu’l-Edille, Tah. Hüseyin Atay-Ş. Ali Düzgün, Ankara: DİBY, 1993-2003.
• Onat, Hasan, Emeviler Devrinde Şii Hareketleri, Ankara: TDVY, 1993.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem, Dinlerde Mehdi Tasavvurları, 1. bs., Samsun: Sidre Yay., 1997.
• Şık İsmail ve Tuğrul Yürük, “Bir Osmanlı Arşivi belgesi Işığında Cemaleddin Afgânî’de Mehdilik Anlayışı”, FÜİFD 17/1, (2012): 31-50.
• Yörükan, Yusuf Ziya, “Şehristani”, Daru’l-Funun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 2/ 5-6, (1926).
• Uludağ, Süleyman, İslam’da İnanç Konuları Ve İtikadi İslam Mezhepleri, İstanbul: Marifet Yay., 1998.
• Taberi, Tarih’ul- Umem ve’l-Muluk, nşr. Ebu’l Fadıl İbrahim, Beyrut: ts.
• Tahhân, Mahmud, Tesirü Mustalahu’l-Hadis, Kuveyt: Dersadet, 1985.