BAĞIMSIZLIK SONRASI AZERBAYCAN’DA KİMLİK POLİTİKALARI

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 54 - 94, 28.06.2019

Meryem Günaydın

Öz

Bağımsızlığını resmen 1991 yılında ilan etmiş olsa da Azerbaycan
devlet bağımsızlığı fikri daha uzun bir geçmişe sahiptir. Bağımsızlık fikri, bu
zaman süresince muhtelif süreçlerden geçerek büyük bir gelişim ve değişim
göstermiştir.

Bu süreçler kısaca söyle ifade edilebilir: XIX. yüzyılda Çarlık
işgalini yaşayan Azerbaycan, XX. yüzyılın başlarında kısa bir bağımsızlık
tecrübesinden ve nerdeyse bu yüzyılın sonlarına kadar süren Sovyet ilhakından
sonra nihayet bu yüzyılın son çeyreğinde bağımsızlığına kavuşur.

   Yirminci yüzyılın başlarında, 1918-1920 yıllarında, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti
adı altında bağımsızlığı kısa bir süre de olsa idrak eden Azerbaycan halkı,
daha sonraki uzun bir dönemi (1920-1991), Sovyet yönetimi
altında, geçmişin hatıraları ile gelecek güzel günlerin hülyaları arasında
geçirmiştir.

   Aslında Sovyet idaresi altındaki bu süreci,
bir bekleyişten ziyade farklı bir hazırlık ve olgunlaşma devresi olarak okumak
daha doğru olacaktır. Bunun bir sonucu olarak 1991 yılında, bağımsızlığına,
Azerbaycan Cumhuriyeti adı ile resmen tekrar kavuşan Azerbaycan, hızlı ve
karalı bir kimlik politikası yürütmüştür.

Bu
çalışmada, Azerbaycan’ın bir ulus devlet inşa etmek için yürüttüğü kimlik
politikaları ile bağımsız Azerbaycan’ı nasıl inşa ettiği ortaya konulmaya
çalışılacaktır. Yine bu çalışmada, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsızlık
sonrasında uyguladığı kimlik politikaları hem Sovyetlerin, Sovyet insanı/homosovieticus yaratma girişimleri ile
sık sık karşılaştırılacak hem de bu politikaların Azerbaycan Halk Cumhuriyeti
tecrübesi ile bağlantısına her fırsatta yer verilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Kimlik, Kimlik Politikası, Ulus Devlet, Ulusal Kimlik

Post-Independence Identity Policies in Azerbaijan

Öz

Although
officially declared its independence in 1991, the idea of independence in
Azerbaijan has a longer history. During these phases, the independence idea has
undergone a great deal of developments and changes.

This
process can be briefly summarized as follows: Having been through Tsarist
Russia’s occupation in the 19th century and later annexed by the Soviets in the
20th century following a very short experience of independence beforehand,
Azerbaijan eventually gained its independence in the last decade of this
century.

At
the beginning of the twentieth century, Azerbaijani people who experienced the
independence for a short time under the name of the Azerbaycan Halk Cumhuriyeti
(People’s Republic of Azerbaijan) in 1918, had waited for a long time under the
Soviet occupation (1920-1991) stuck amongst the past memories and the dreams of
future.

In
fact, this period under the Soviet pressure could be described as a preparation
and maturation process rather than merely standing by. As a result, in 1991
when Azerbaijan officially regained its independence under the name of Republic
of Azerbaijan, it started carrying out a rapid and determined identity policy.

In
this study, we will try to show how the Republic of Azerbaijan built the
independent Azerbaijan through the identity policies that it carried out to
shape a modern nation state. Again, in this study, the post-independence
identity policies in the Republic of Azerbaijan will be frequently compared
with the initiatives of the Soviets to create the Soviet
identity/homosovieticus, and we will also focus on the relations between these
policies with the experience of the Azerbaijani People’s Republic.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Identity, Identity Policy, Nation State, National Identity

Kaynakça

• AGAMALIYEV, Rahim. “Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Sistemi”, Son güncellenme 31 Aralık, 2016, http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/144/agamaliyev.htm.
• AKPINAR, Yavuz. “Türk”, TDV İA, C. 41(2012): s. 503.
• AKHUNDOVA, J. “Azerbaycan’da Sosyoekonomik Dönüşüm ve Eğitim”, Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, C. 01 / S. 01(2016): s. 8-13.
• ALKAN Ö., Sevinç/İMANBEYLİ, V.: Azerbaycan’da Din ve Kimlik, İstanbul:Küre Yayınları, 2014.
• ALİYARLI, Süleyman. “Azerbaycan’ın Devlet Bağımsızlığı Fikri: Tarihsel Açıdan”, Türk Dünyasına Bakışlar, Mehmet Saray’a Armağan, (Edit.), 73-81, Halil Bal, İstanbul: Da Yayıncılık, 2003.
• ANDERSON, Benedict. Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, (Çev.) İskender Savaşır, İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• AYDINGÜN, İsmail - BALIM, Çiğdem. Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Azerbaycan, Gürcistan ve Ukrayna Türk Dilli Halklar- Türkiye ile İlişkiler(Ankara:Atatürk Kültür Merkezi Yay., 2012).
• Google. “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in, Azerbaycan Cumhuriyeti Yeni Anayasa Tasarısında Devlet Dili Maddesinin Detaylı Olarak Görüşüldüğü Toplantıda Konuşması” Son güncellenme 08 Kasım, 2016. http://lib.aliyev-heritage.org/tk/7360077.html.
• Google. “Azerbaycan’dan İsim Yasağı” Son güncellenme 23 Ocak, 2017. http://www.timeturk.com/tr/2013/03/04/azerbaycan-dan-isim-yasagi.html.
• Google. “Azerbaycan Cumhuriyeti Resmi Bayramları ve Anım Günleri” Son güncellenme 13 Şubat, 2017. http://lib.aliyev-heritage.org/tk/85549954.html.
• Google. “Azeri Televizyonunda Türkçe Yasağı.” Son güncellenme 10 Şubat, 2017. http://www.hurriyet.com.tr/azeri-tv-sinde-turkce-yasagi-7689002,10.02.2017.
• Google. “Bağımsızlık Dönemi Paraları.” Son güncellenme 12 Mart, 2017. http://www.azerbaijans.com/content_848_tr.html.
• BÖLÜKBAŞI, Süha. “Azerbaycan’da Ulusun İnşası: Sovyet Mirası ve Karabağ Sorunu’nun Etkileri,” Orta Asya ve İslam Dünyasında Kimlik Politikaları 20.Yüzyılda Milliyetçilik, Etnisite ve Emek, haz. Willlem Van Schendel-Erik J. Zürcher 49-88. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• CRYSTAL, David. Dillerin Katli: Bir Dilin Ölümü Bir Milletin Ölümüdür, (Çev.) Gökhan Cansız, İstanbul: Profil Yayıncılık, 2007.
• Google. “Diaspora Faaliyeti.” Son güncellenme 6 Ocak, 2017. http://www.azerbaijans.com/content_494_tr.html.
• Google. “Ebulfez Elçibey.” Son güncellenme 16 Mart, 2017. http://www.azerbaijans.com/content_843_tr.html
• Google. Eldeniz Abbaslı, “Dünya Azerbaycanlılarının Dayanışma Günü.” Son güncellenme 13 Şubat, 2017. http://www.turansesi.com/.
• ERGÜN, Ayça. “Azerbaycan’da Bir Ulusal Kimlik Meselesi Olarak Alfabe Değişiklikleri”, Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, s.54 (2010): s. 139-160.
• GARİBOVA, Jale. Sovyet Sonrası Dönemde Türk Dilli Halklar Dil Sorunu Yeniden Biçimlenen Kimlikler, (Edit.)Sema Arslan- Rena Salehova, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2012.
• GASIMOVA, Mehriban, “Azerbaycan’da Milli Kimliğin Oluşumunda Dinin Rolü.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2006.
• GÖKA, Erol. İnsan Kısım Kısım Topluluklar, Zihniyetler, Kimlikler, Ankara, Aşina Kitaplar, 2006.
• Google. “Haydar Aliyev.” Son güncellenme 16 Mart, 2017. http://www.azerbaijans.com/content_842_tr.html.
• HƏBİBBƏYLİ, İsa. Cəlil Məmmədquluzadə Əsərləri, Dörd Cilddə I Cild Nəsr, dram əsərləri, satirik şəirlər, tərcümələr, (Redaktor) Vaqif Məmmdəov, Öndər Nəşriyyat, Bakı, (2004): s. 4.
• HACISALİHOĞLU, Fuat. “Azerbaycan’da Ulusal Tarih Yazımı”, History Studies: International Journal of History,Vol. Special Issue (Enver Konukçu Armağanı),(01 April 2012): s. 173-194.
• Google. “İlham Aliyev.” Son güncellenme 16 Mart, 2017. http://www.azerbaijans.com/content_841_tr.html.
• KARAKAŞ, Mehmet. “Türkiye’nin Kimlikler Siyaseti ve Sosyolojisi”,Akademik İncelemeler Dergisi, C. 8 / S. 2 (2013): s. 1-44.
• KARAYEV, Yaşar-AKPINAR, Yavuz. “Mehmedquluzâde, Celil”, TDV İA, C. 28, (2003): s. 545.
• KARAKILIÇ, Cem - AYDIN, Oğuzhan. “Azerbaycandaki Latin Alfabesi Tartışmlarına Türkiyedeki Azerbaycan Matbuatının Bakışı”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED) S. 43(2010): s. 181-203.
• Google. “Kültürün Gelişimi.” Son güncellenme 23 Ocak, 2017. http://www.azerbaijans.com/content_1028_tr.html,
• Google. NERİMANOĞLU, Kâmil Veli. “Azerbaycan'ın Devlet Dili Siyaseti.”. Son güncellenme 20 Aralık, 2015. https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=357558.
• OSMANLI, Vəli. Azerbaycan Romantizmi, (Redaktoru) Rafael Hüseynov, C. I, Bakı, (2010): s. 30.
• RESULZADE, Mehmed Emin. Azerbaycan Cumhuriyeti (Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti), (Haz.) Yavuz Akpınar, İrfan Murat Yıldırım, Sabahattin Çağrı, İstanbul: Azerbaycan Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları, 1990.
• SEFEROV, Rehman - AKKUŞ, Akif. “Azerbaycan Nüfusunun Eğitim Açısından Analizi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 13(2005): s. 357-376.
• SÜLEYMANLI, Ebulfez. Milletleşme Sürecinde Azerbaycan Türkleri (İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006).
• SÖNMEZ SELÇUK, Senem. “Dünden Bugüne Milliyetçilik: Küresel Dünyada Yükselen Sesler”,Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12 / S. 3, (2012): s. 117-136.
• SCHENDEL, W. V. - ZÜRCHER, Erik J. Orta Asya ve İslam Dünyasında Kimlik Politikaları 20. Yüzyılda Milliyetçilik, Etnisite ve Emek, (Çev.) Selda Somuncuoğlu (İstanbul: İletişim Yayınları, 2004).
• SMITH, Anthony D. Milli Kimlik, (Çev.) Bahadır Sina Şener, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• ŞİRİN, Hatice. “Türklerde Alfabe ve Kimlik”, Yeni Türkiye Yayınları, C. 13 (2002): s. 749-750.
• TAŞTAN, Abdulvahap. “Azerbaycan’da Sosyo-Kültürel Değişme, Din ve Dinsel Canlanma”, Bilig, S. 25(2001): s. 1-39.
• TOKLUOĞLU, Ceylan. “Azerbaycan,” Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Azerbaycan, Gürcistan ve Ukrayna Türk Dilli Halklar- Türkiye ile İlişkiler, haz. İsmail Aydıngün-Çiğdem Balım 15-115. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2012.
• TOSUN, İsa. “Ermenistan Ve Azerbaycan Diaspora Politikalarının Karşılaştırılması”, The Journal Of Europe-Middle East Social, Science Studies, c.2, s. 2, (2016): s. 217-251.
• YILDIZ, Süleyman. “Kimlik Ve Ulusal Kimlik Kavramlarının Toplumsal Niteliği”, Millî Folklor, Yıl 19 / S. 74(2007): s. 9-16
• YEŞİLOT, Okan. “Kafkasya Müslüman Aydınlarının Manevi Atası: Hasan Melikzade Zerdabi’nin Hayatı ve Fikirleri”,OAKA, C. 4 / S. 7. (2009): s. 97-121. Google. “1918-1920’lerde Basılmış Paralar ve Değerli Kâğıtlar.” Son güncellenme 10 Mart, 2017. http://www.azerbaijans.com/content_846_tr.html.