Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri

Yıl 2018, Sayı: 36, 27 - 48, 22.06.2018

Zeynel Çılğın Cihan Bayrakdar

https://doi.org/10.26650/JGEOG411356

Öz

Türkiye’nin güneybatısında, Batı Toroslar dağ kuşağında yer alan Dedegöl Dağı’nda (2992 m) bulunan 30 glasiyal sirkin morfometrik özelliklerinin belirlenmesinin hedeflendiği bu çalışmada, sirklerin bakı, yükselti, eğim, boyut, şekil özelliklerinin analizi ve gelişim aşamalarına göre sınıflandırılması morfometrik parametreler çerçevesinde yapılmıştır. Sirkler temelde, buzul öncesi topografya, yükselti ve bakı etkisine, kısmen de lokal tektonik ve jeolojik yapıya bağlı olarak gelişmiş ve farklı özellik kazanmışlardır. Sirklerin dörtte üçüne yakın bölümü (73,3), güneş radyasyonuna daha az maruz kalan K, KD ve KB yönlerde gelişmiştir. Sirklerin ortalama taban yükseltisi 2543 m olup, kuzeye bakan yamaçlarda sirkler daha düşük kotlarda gelişme imkanı bulmuşlardır. Sirklerin morfometrik ölçümlerinden, ortalama 600 m uzunluk, 534 m genişlik ve 0,27 km² alan değerleri elde edilmiş, sirk uzunluğunun genişlikten biraz daha fazla olduğu görülmüştür. Buzul vadisi başlangıç noktasında, buzul vadisi yamaçlarında ve buzul vadisinden bağımsız noktalarda gelişim gösteren sirkler; sirk teknesi, basit, basamaklı ve birleşik sirk formunda olmak üzere farklı şekilsel özelliklere sahip olmuşlardır. Sahada iyi gelişmiş 11 sirk mevcutken, diğer 19 sirkin ya iyi gelişmemiş ya da orta derecede gelişmiş oldukları belirlenmiştir. Buzullaşmaların ilk başladığı dönemde, uygun lokalitede bulunan sirklerin pozitif geri besleme ile daha hızlı gelişim göstererek iyi gelişmiş olgun sirklere dönüştüğü değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Glasiyal sirk, sirk morfometrisi, Dedegöl Dağı

Morphometric Characteristics of the Glacial Cirques on Mount Dedegöl

Öz

This study investigates the morphometric characteristics of 30 glacial cirques developed on Mount Dedegöl (2992 m) in the western Taurus mountain belt of southwestern Turkey. The elevation, slope, size, and shape characteristics of the cirques are analyzed and classifieded according to their developmental stages based on morphometric parameters. The development of cirques and their distinctive features are basically due to the pre-glacial topography, elevation, and aspect, and partly due to the local tectonic and geological structures. Nearly three-quarter of the cirques (73.3%) were developed in the N, NE, and NW aspects, which area less exposed to solar radiation. The average floor altitude of the cirques is 2543 m, and on the north-facing slopes, the cirques grew at lower elevations. From the morphometric measurements of the cirques, their mean length, width, and area are 600 m, 534 m, and 0.27 km², respectively, revealing that the lengths of most cirques are slightly larger than the corresponding widths. The cirques have distinctive features regarding forms, as they exist as troughs or simple, staircase, or compound cirques, and they are located at the head or slopes of the glacial valleys, or on an area isolated from the valley. We assessed and classified the cirques according to their developmental stages. The assessment results show that there are 11 well-developed cirques in the mountain and the remaining 19 are either moderately or poorly developed. The evaluation also shows that at the onset of the glaciations, the appropriately located cirques developed into mature cirques because of the facilitative environment.

Anahtar Kelimeler

Glacial cirque, cirque morphometry, Mount Dedegöl

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Alonso, V. (1993) – Análisis de circo glaciares en las cabeceras de los rios Narcea, Ibia y Sil. Cordillera Cantabrica, Cuaternario y Geomorfología, 7 (1-2), Valencia.
• Ardos, M. (1974-1977). “Barla Dağı Civarının Jeomorfolojisi ve Barla Dağı'nda Pleistosen Glasyasyonu”, İstanbul Üniv. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, İstanbul, Sayı: 20-21, 151-168.
• Ardos, M. (1977). “Eğirdir Golü Güneyinin Jeomorfolojisi ve Davras Pleistosen Buzullaşması”, İstanbul Üniv. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, İstanbul, Sayı: 22, 99-118.
• Bayrakdar, C. (2012). Akdağ Kütlesi'nde (Batı Toroslar) Karstlaşma Buzul İlişkisinin Jeomorfolojik Analizi. İstanbul: İ.Ü Sosyal Bilimler Enst. Basılmamış Doktora Tezi, 1-180.
• Bayrakdar, C., Çılğın, Z., Döker, M.F. ve Canpolat, E. (2015). “Evidence of an active glacier in the Munzur Mountains, eastern Turkey”, Turkish J Earth Sci (2014) 23.
• Bayrakdar C., Çılğın Z. ve Sarış, F. (2017). Karadag’da Pleyistosen Buzullaşmaları, Batı Toroslar, Türkiye. Türkiye Jeoloji Bülteni / Geological Bulletin of Turkey, 60, 451-469., Doi:10.25288/tjb.360610 (Yayın No: 3773330)
• Benn, D.I. and Evans, D.J.A. (1998). Glaciers and Glaciation. London: Arnold.
• Bennet, M. and Glasser, N. (2009). Glacial Geology, Ice Sheets and Landforms. UK: Wiley-Blackwell.
• Çılğın, Z. (2012), Dedegöl Dağı (Batı Toroslar) Buzul Jeomorfolojisi Etüdü. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 287 sayfa, İstanbul.
• Çılğın, Z., (2015). Dedegöl Dağı Kuvaterner buzullaşmaları. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 64:19-37, İstanbul.
• Çiner, A., Deynoux, M. and Çörekçioğlu, E. (1999). “Hummocky moraines in the Namaras and Susam Valleys, Central Taurids, SW Turkey”, Quaternary Science Reviews, 18, 659-669.
• Çiner, A. (2003a). “Türkiye'nin Güncel Buzulları ve Geç Kuvaterner Buzul Çökelleri”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 46, Sayı 1 55-78
• Çiner, A. (2003b). “Geyikdağ'da (Orta Toroslar) Geç Kuvaterner Buzullaşmasına Ait Morenlerin Sedimanter Fasiyes Analizi ve Ortamsal Yorumu”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 46, Sayı 1. 35-54
• Delannoy, J. J. and Maire, R. (1983). “Le Massif de Dedegöl dağ (Taurus Occidental,Turquie). Recherches de geomorphologie glaciaire et karstique”, Bulletin Association Geographe Français, 491, 43-53.
• Doğu, A. F. (1993). “Sandıras dağındaki buzul şekilleri”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Ankara Üniversitesi, 263-274.
• Doğu, A. F., Çiçek, I., Gürgen, G. ve Tunçel, H. (1999a). “Akdağ'ın jeomorfolojisi ve bunun beşeri faaliyetler üzerindeki etkisi (Fethiye-Muğla). Ankara Üniversitesi”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7, 95-120.
• Doğu, A. F., Çiçek, I., Gürgen, G. ve Tunçel, H. (1999b). “Akdağ (Fethiye-Muğla)'nın glasyal ve karst jeomorfolojisi”, Cumhuriyetin 75. Yıldönümü Yerbilimleri ve Madencilik Kongresi Bildiri Özleri Kitabı, MTA, (s. 63-64).
• Dumont, J.F. ve Monod, O. (1976). “Dipoyraz Dağ Masifinin Triyasik Karbonatlı Serisi (Batı Toroslar,Türkiye)”, MTA Dergisi, 87, 26-38.
• Erinç, S. (1971). Jeomorfoloji II, Genişletilmiş 2. Baskı. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No:23, İstanbul.
• Evans, I.S., Cox, N. (1974). Geomorphometry and Operationnal Definition of Cirques, Area, 6 (2), 150 – 153.
• Evans, I.S., Cox, N. (1995). The Form of Glacial Cirques in the English Lake District, Cumbria, Zeitschrift für Geomorphologie. 39: 175–202.
• Evans, I.S., (1997). Process and form in the erosion of glaciated mountains. In: Stoddart, D.R. (Ed.), Process and Form in Geomorphology. Routledge, London, 145-174 pp
• Evans, I.S., (2006). Allometric development of glacial cirque form: geological, relief and regional effects on the cirques of Wales. Geomorphology, 80 (3–4), 245–266., 80 (3–4), 245–266.
• Garcia Ruiz, J.M., Villar, A. G., Ortigosa L. ve Bono, M. (1999) – Los circos glaciares en los altos valles del Aragón y del Gállego (Pirineo Central Español). Análisis morfométrico y variaciones espaciales, Cuaternario y Geomorfología, 13 (1-2), Zaragoza-Salamanca.
• Haynes, V. (1968). “The influence of glacial erosion and rock structure on corries in Scotland”, Geografiska Annaler, 50 A, 4, 221-234.
• Hughes, P.D., Gibbard, P.L.,Woodward, J.C., 2007. Geological controls on Pleistocene glaci-ation and cirque form in Greece. Geomorphology, 88 (3), 242–253.
• Köse, O., 2017. Late quaternary glaciations and cosmogenic 36Cl geochronology of mount Dedegöl. İstanbul Teknik Üniversitesi / Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Lowey, G.W. (1999) – Glaciation, gravel and gold in the Fifty Mile Creek area, west-central Yukon, in Yukon Exploration and Geology (eds. Emond, D.S; Weston, L.H.), Vancouver.
• Messerli, B. (1967). “Die eiszeitliche und die gegenwartige Vergletscherung in Mittelmeerraum”, Geographica Helvetica, 22, 105-228.
• Mîndrescu, M., Evans, I.S., Cox, N.J., 2010. Climatic implications of cirque distribution in the Romanian Carpathians: palaeowind directions during glacial periods. J. Quat. Sci. 25 (6): 875–888.
• Olyphant, G.A. (1981). “Allometry and cirque evolution”, Geological Society of America Bulletin Part I, 92, 679-685
• Özgül, N. (1976). “Torosların Bazı Temel Jeolojik Özellikleri”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni. Ankara, 19/1, 65-67.
• Planhol, X. de. (1953). “Les formes glaciaires du Sandıras Dağ et la limite des neiges eternelles quaternaires dans le SO de l'Anatolie”, Compte Rendu Sommaire de la Societe Geologique de France, (s. 263-265).
• Reber, R., Akcar, N., Yesilyurt, S., Yavuz, V., Tikhomirov, D., Kubik, P.W., Schluchter, C. 2014. Glacier advances in northeastern Turkey before and during the global Last Glacial Maximum. Quaternary Science Reviews, 101, 177-192.
• Sarıkaya, M. A., Zreda, M., Çiner, A. and Zweck, C. (2008). “Cold and wet Last Glacial Maximum on Mount Sandıras, SW Turkey, inferred from cosmogenic dating and glacier modeling”, Quaternary Science Reviews, 27 (7-8), 769 – 780.
• Sarıkaya, M.A., Çiner ve A. and Zreda, M. (2011). “Quaternary Glaciations of Turkey. J. G. Ehlers içinde”, Quaternary Glaciations-Extent and Chronology (s. 393-403). Elsevier.
• Sarıkaya, M. (2011). “Türkiye’nin Güncel Buzulları”, D. Ekinci içinde, Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (s. Sayı:6, 527-544, ). İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları.
• Steffanova, P. Ve Mentlık, P. (2007). Comparison of morphometric characteristic of cirques in the Bohemian Forest, Silva Gabreta, 13(3), Vimperk.
• Şenel, M., Dalkılıç, H., Gedik, İ., Serdaroğlu, M., Bölükbaşı, S., Bilgin, Z., Uğuz, F., Korucu, M. ve Özgül, N. (1996). “Isparta Büklümü Doğusunda, Otokton ve Allokton Birimlerin Stratigrafisi (Batı Toroslar)”, MTA Dergisi, Ankara, 118, 111-160.
• Şenel, M. (1997). 1:100000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları No.15 Isparta-J12 Paftası. Ankara: MTA Jeoloji Etütleri Dairesi.
• Simoni, S. (2011). Typological and Morphometric Characteristics of the Glacial Cirques in Doamnei River Basin (Făgăraş Massif). Forum Geografic, Volume 10, Issue 1 / June 2011, pp. 35-49.
• Trenhaile, A. S. (1976). Cirque Morphometry in the Canadian Cordillera, Annals of the Association of American Geographers, vol.66, no. 3.
• Turoğlu, H. (2011). Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Yağmurlu, F. ve Şentürk, M. (2005). Güneybatı Anadolu'nun Güncel Tektonik Yapısı. Turkiye Kuvaterner Sempozyumu V, İTÜ.s. 55-61 İstanbul.
• Zahno, C., Akcar, N., Yavuz, V., Kubik, P. W., Schluchter, C. 2009. Surface exposure dating of Late Pleistoceneglaciations at the Dedegol Mountains (Lake Beysehir, SW Turkey). Journal of Quaternary Science, 24, 1016-1028.