Jeoelektrik ve Jeodezik Ölçmelerle Heyelanların Zamansal İzlenmesi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2019, Sayı: 2, 16 - 22, 15.04.2019

R. Cüneyt Erenoğlu Ayşe Yılmaz Turgal

Öz

Heyelanlar çeşitli
nedenlerle meydana gelen, toprak parçaları veya kaya parçalarının genellikle
düşey yönde hareketidir. Depremler kadar heyelanların yıkıcı bir etkisi
olmamasının nedeni önceden tahmin edilebilmesi ve yapılan çalışmalarla
heyelanların yıkıcı etkilerinin belli oranlarda önlenebilmesidir. Heyelanların
incelenmesinde tek bir teknikden yararlanmak veya tek bir araçtan yararlanmak  yeterli değildir. Birden fazla teknik ve
araçtan faydalanmak konunun daha iyi bir şekilde anlaşılması için gereklidir.

Bu çalışma kapsamında
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Terzioğlu Yerleşkesi yakınındaki bir
bölgede meydana gelen aktif heyelanın incelenmesi amacıyla jeodezi ve jeofizik
alanlarının ortak çalışması kapsamında arazi çalışması, veri değerlendirme ve
modelleme gerçekleştirilmiştir. GPS teknolojisinin gelişmesiyle uydulardan
yayılan ve eş zamanlı olarak alıcılarda toplanan kod ve faz ölçümleri
yardımıyla gerçek zamanlı olarak yüksek doğrulukta konum belirlenmenin
gerçekleştiği sistemler kullanılmaktadır. Yersel ölçme yöntemlerinin aksine
konumlama hızlı, etkin ve ekonomik olarak gerçekleştiğinden yer bilimleri dahil
pek çok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Jeodezik GPS yöntemi ile
yeryüzündeki heyelanın hareketi yüksek doğrulukla tanımlanıp jeofizik
yöntemlerden elektrik özdirenç yöntemiyle de yeraltında meydana gelen
değişim  incelenerek analiz yapılmış ve
heyelanın mekanizması ve etkileri belirlenmiştir. Çalışma kapsamında iki
aşamalı ölçüm alınmıştır. Ölçümlerin planlanmasında mevsimsel etkiler göz önüne
alınmıştır. Ölçümlerde “Dipole-Dipole” elektrot dizilimi kullanılmış ve
heyelanın kayma doğrultusunda bir hat üzerinde ölçüm alınmıştır. Bu ölçümler
programlarla desteklenerek yorumlanmıştır. Çalışma sonucunda kampanya tipi
gerçekleştirilen ölçümlerden elde edilecek jeodezik ve jeofiziksel
modellemelerle heyelan alanının güncel hareketinin yönü ve büyüklüğünün
yanısıra heyelanın kayma düzleminin konum ve tüm bu parametrelerin ilişkileri
ortaya çıkarılmıştır. Yaz başında alınan elektrik özdirenç verileri kısmen
yorumlandığında bölgede cm boyutunda kaymalar tespit edilmiş olup, zemin- yüzey
ilişkisiyle doğrulanmıştır. Bu çalışmada kullanılan çok elektrotlu DAÖ
ölçümlerinin yeraltı litolojisinin tahmin edilmesinde ve kayma düzleminin
yerinin tespit edilmesinde faydalı sonuçlar verebileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Deformasyon, GPS, Heyelan, Modelleme, Özdirenç

Examination on Temporal Monitoring of Landslides with Geoelectric and Geodetic Measurements

Öz

In this study, a series of field study, data evaluation and modelling had been implemented as part of a joint work of geodesy and geophysics for the purpose of examining an active landslide in an area near Çanakkale Onsekiz Mart University Terzioğlu Campus. With the advance in GPS technology, systems that give the most accurate location in real time are being used with the help of code and phase evaluation that are gathered in real time in the receivers that are spreaded from satellites. It is commonly used in multiple fields including earth sciences because the locating is fast, efficient and economic unlike the terrestrial evaluating methods. With the geodetic GPS method, landslide movement on earth had been defined with high accuracy and with one of the geophysics method electric resistivity method, underground changes and sub-surface geometry of sliding landslide had been analized by examining and mechanism and impact of landslide had been determined. Within the scope of the study, two phased evaluation had been obtained. Seasonal impacts had been considered in planning evaluations."Dipole-Dipole" electrode array had been used and measurements had been made on a line in the direction of slip of the landslide. These measurements had been interpreted with the support of the programs. As a result of the study, position of the slip plane of the landslide and the relation of all these parameters had been revealed as well as the direction and magnitude of the current movement of the landslide area with the geodetic and geophysical models obtained from the campaign type measurements. When the electric resistivity data that were obtained in the beginning of the summer were interpreted, slides in cm size had been established in the area and they had been confirmed by ground- surface relation. It was concluded that multiple electrode DCR measurements that were used in this study might have given useful results to predict undersoil lithology and to establish to the location of the sliding base.

Anahtar Kelimeler

Deformation, GPS, Landslide, Modelling, Resistivity

Kaynakça

• Bekler, T., Ekinci, Y. L., Demirci, A., Erginal, A. E., Ertekin, C. (2011) Characterization of a Landslide using Seismic Refraction, Electrical Resistivity and Hydrometer Methods, Adatepe–Çanakkale, NW Turkey. Journal of Environmental and Engineering Geophysics, 16(3), 115-126.
• Bogoslovsky, V.A., Ogilvy, A.A. (1977) Geophysical Methods For The Investigation Of Landslides Geophysics, Volume 42, Issue 3, pp. 562-571.
• Çorumluoğlu, Ö, Kalaycı, İ., Ceran, M.B. (2007) Bilgi Toplumlarında Modern Tarım Yaklasımı: Hassas Tarımda Uydu ve Bilgi Sistemi Teknolojileri (GPS, Uzaktan Algılama ve CBS) Conference Paper.
• Demirağ,O. (1991) Jeofizik Yöntemlerle Heyelan Araştırmaları. Jeofizik Dergisi, 5,43-50, 1991.
• Ercan, A. (2001). Yer Araştırma Yöntemleri; Bilgiler Kurallar TMMOB Jeofizik Müh. Odası Yayını, 339 sayfa. Google Earth, 2018. https:// earth.google.com / web / search , 28 Kasım 2018.
• Günther,T., Rücker,C., Spitzer,K. (2006) Three-dimensional modelling and inversion of dc resistivity data incorporating topography – II. Inversion. Geophys. J. Int. (2006) 166, 506–517.
• Gürbüz, M. (2003) Jeofiziksel Yaklaşımlarla Heyelan Yapısının Araştırılması. Conference Paper: Conference: Deprem Sempozyumu Kocaeli.
• Ilgar A., Demirci S. E., Duru M., Pehlivan Ş., Dönmez M., Akçay A.E. (2008) 1:100000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları No:100, Jeoloji etütleri Dairesi, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara
• Işık, N.S, Özer, M., Orhan, M., Adil, F. (2012) Heyelan Etütlerinde Elektrik Özdirenç Ölçümlerinin Kullanılmasına Yönelik Bir Uygulama: Yıldırım Beyazıt Parkı, (Etimesgut-Ankara) Yerbilimleri, 33 (3), 283-293.
• Kalkan,Y., Alkan, R.M., Baykal, O., Yanalak, M., Erden, T., Yıldırım, H. (2003) Heyelanların Jeodezik ve Geoteknik Yöntemlerle İzlenmesi: Ambarlı Liman Bölgesinde Bir Uygulama. I. Ulusal Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu, 30-31 Ekim 2003, İstanbul.
• KGM (2016) Heyelan Tanımlama ve Veri Oluşturma Kılavuzu. Karayolları Genel Müdürlüğü. Jeolojik Hizmetler Şubesi Müdürlüğü, Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı.
• Özdemir,A. (2008) Çok-Elektrotlu Jeofizik Rezistivite Ölçümlerinin Yeraltısuyu ve Jeotermal Arama Alanlarındaki Uygulamalarının Değerlendirilmesi. Haziran 2008. sayfa 7-13.
• Öztürk, K. (2002) Heyelanlar ve Türkiye’ye Etkileri G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 22, Sayı 2 35-50. Software, G. (2004) Rapid 2-D resistivity & IP inversion using the least-squares method February .
• Szalai, S., Szokoli, K., Novák, A., Tóth, Á., Metwaly, M., Prácser E. (2014) Fracture Network Characterisation of a Landslide by Electrical Resistivity Tomography Nat. Hazards Earth Syst. Sci. Discuss., 2, 3965–4010.
• Şirin, A, Anaçali, İ, Demir, B, 2016. Karayolları Genel Müdürlüğü, Heyelan Tanımlama ve Veri Oluşturma Kılavuzu, Ankara. (42 pp)Türk,T. (2013) Hava Fotografı ve Optik Uydu Görüntüleri Yardımıyla Yatay Yer Değiştirmelerinin Belirlenmesi. Havacılık ve Uzay Teknolojileri dergisi , Ocak 2013. Cilt 6. Sayı 1 (71-79).
• Türkeş, M., Erginal, E., Demirci, A. ve Ekinci, Y. L. 2011. Çanakkale yöresi Ambaroba ve Mazilik heyelanlarının jeofiziksel, klimatolojik ve jeomorfolojik analizi. In: 5th Atmospheric Science Symposium Proceedings Book: 461-474. Istanbul Technical University, 27-29 April, İstanbul – Turkey.
• Uhlemann, S., Smith, A., Chambers J. , Dixonc, N., Dijkstra, T., Haslama, E., Meldruma P., Merritt, A., Gunn, D., Mackay, J. (2016) Assessment of Ground-based Monitoring Techniques Applied to Landslide Investigations. Geomorphology 253 438–451
• Uyanık, O., Çatlıoğlu, B. (2014) Elektrik Özdirenç ve Sismik Kırılma Yöntemlerinden Heyelan Geometrisinin Belirlenmesi. süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 18(3): 22-29
• Yalçın, A. (2007) Heyelan Duyarlılık Haritalarının Üretilmesinde Analitik Hiyerarşi Yönteminin ve CBS’nin Kullanımı. S.Ü. Müh.-Mim. Fak. Derg., c.23, s.3, 2007 j. fac.eng.arch. selcuk univ., v.23, n. 3.
• Yalçınkaya,E., Alp,H., Martino,S., Özel,O., Görgün,E., Lenti,L., Bigarre,P., Arslan,M,S., Akşahin,B,B. (2015) Büyükçekmece (İstanbul) Heyelan Alanının JeofizikYöntemlerle İncelenmesi. 3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, 14-16 Ekim 2015, İZMİR.
• Yüceses, O., Erenoğlu, R.C, Erenoğlu, O. (2016) GPS/GNSS Verileriyle Heyelanların CBS Ortamında Üç Boyutlu Modellenmesi ve Analizi. 6. Uzaktan Algılama-CBS Sempozyumu (UZAL-CBS 2016), 5-7 Ekim 2016, Adana
• Yigitbas, E. (2016) Jeolojik-Antropojenik Sebep-Sonuç İlişkileri Açısından Çanakkale Heyelanlarına Toplu Bakış.
• Zeybek, M. (2013) Heyelanların İzlenmesinde GNSS ve Yersel Lazer Tarama Tekniklerinin Birlikte Kullanılması. 138 Sayfa.
• Zhdanov, M, S, Keller, G, V, 1994. The Geoelectrical Methods in Geophysical Exploration, Methods in Geochemistry and Geophysics. Elsevier. Amsterdam, London, New York, Tokyo.