Töre (Custurmary Law) in the Changing Gender Relation in Central Asia during Pre-Islamic Times

Yıl 2008, Cilt: 7 Sayı: 2, 441 - 449, 01.12.2008

Nilgün Dalkesen

Öz

Before entering under the influence of the Islamic culture and civilization, Turkish and Mongolian societies were administered according to customary law (Töre and yasa). Later, customary law, in front of Islamic law (sharia), preserved its validity and functions at administrative level and among the folk people. These societies both kept their inhereted laws and continued to make new laws when they needed. Throughout history, different social, political factors which effect gender relations. In this article, in order to bring different approach to the debates of customary law (töre), roles of social and political factors in the changing gender roles and women’s status among the pre-Islamic Central Asia are examined from a comarative perspective

İslam Öncesi Devirlerde Orta Asya'da Değişen Kadın Erkek İlişkilerinde Töre

Öz

İslam kültür ve medeniyeti etkisi altına girmeden önce, Türk ve Moğol toplumları, töre ve yasalara göre idare edilmekteydiler. İslam kültür ve medeniyetinin etkisi altına girdikten sonra ise şeriat ile birlikte töreler, resmi yönetim düzeyinde ve halk arasında geçerliliğini korudu. Bu toplumlar, kendilerine atalarından miras kalan törelerin yanısıra, ihtiyaç halinde yeni töreler (hükümdarların veya toplumun ileri glenelerinin yaptıkları kanunlar) yapmaya devam ettiler. Yüzyıllar boyunca, toplumların yaşadıkları farklı sosyal, siyasi ve ekonomik oluşumlar, çok çeşitli töre uygulamalarını da beraberinde getirdi. O yüzden, kadın-erkek ilişkilerinde törelerin kadını baskı altına aldığı veya özgürleştirdiği iddaları, bu değişimlerin ardında ki siyasi, sosyal ve kültürel değişimleri göz ardı etmek anlamına gelmektedir. Bu yazıda, törelerin oluşumunda siyasi ve sosyal şartların rolünü ortaya koymak ve günümüzde ki töre tartışmalarına farklı bir açı getirmek amacı ile, İslamiyet’ten önce sadece töreler ile idare edilen çeşitli Türk ve Moğol toplumlarında, değişen kadın-erkek ilişkilerini düzenleyen töre uygulamaları çerçevesinde karşılaştırmalı olarak incelenmektedir

Kaynakça

• Brittan, Arthur (1989). Masculinity and Power. Oxford: Basil Blackwell Inc.
• Borstow, Anne (1978). “The Uses of Archeology for Women’s History: James Mellaart’s Work on The Neolithic Goddess at Çatal Hüyük”, Feminist Studies (14):7-18.
• Dalkesen, Nilgün (2007). “Gender Strategies in Central Asia and Anatolia during the Middle of the 13th and 16th Centuries”. Yayınlanmamış Doktora tezi.
• Draper, Patricia (1975). “!Kung Women: Contrats in Sexual Egalitarinasim in Foraging and Sedentary Context”. Rayna R. Reiter (der.),Toward Anthropology of Women. New York, London: Monthly Review Press, ss. 77-110.
• Dilek, İbrahim (haz.) (2002). Altay Destanlari I. Ankara: DTK.
• Eröz, Mehmet (1990), “Evlenme ve Düğün Töreni ile İlgili Türk Gelenekleri”. Betül Dikeçligil ve Ahmet Çiğdem (der.), Aile Yazıları, cilt IV. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, ss. 301-306.
• Erkul, Ali (2002), “Eski Türklerde Aile”. Celal Güzel (yay.), Türkler, Cilt III. ss. 97-106.
• Fleisher, H., Cornell (1986). Tarihçi Mustafa Âli: Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı. Ayla Ortaç (çev). Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gerber, Haim (1994). State, Society and Law in Islam; Ottoman Law in Comparative Perspective. Albany: New York State University Press.
• Georgoudi, Stella (2000). “Creating Myth of Matriachy.” A History of Women from Ancient Goddesses to Christian Saints. London:The Belknap Press of Harvard University Press.
• Gültepe, Necati (2008). Türk Kadın Tarihine Giriş; Amazonlardan Bācıyān-I Rūm’a. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Hassan, Ümit (2005). Osmanlı; Örgüt- İnanç-Davranış’tan Hukuk-İdeoloji’ye. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hogdson, G.S. Marshall (1974). The Venture Of Islam; Conscience and History in a World Civilization, Vol.II, the Expansion of Islam in the Middle Periods. Chicago and London: University of Chicago Press.
• İnalcık, Halil (1958). “Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfi-Sultani Hukuk ve Fatih’in Kanunları.”A.Ü.S.B.F.D (13/2): 102-126.
• İnalcık, Halil (2000). “Kutatgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri.” Osmanlı’da Devlet, Hukuk , Adalet. Ankara: Eren Yayıncılık.
• İnan, A. Kadir (1998), “Ongon ve Tös Keimeleri Hakkında.” Makeleler ve İncelemeler, Cilt .I, Ankara: TTK, ss. 268-273.
• İnan, A. Kadir (1998). “Yasa, Töre-Türe, Şeriat.” Makaleler ve İncelemeler, Cilt.II. Ankara: TTK, ss. 22-228.
• İnan, A. Kadir (1998), “Türk Etnolojisini İlgilendiren Bir Kaç Terim.” Makeleler ve İncelemeler, Cilt .I, Ankara: TTK, ss. 628-644.
• İnan, A. Kadir (1998), “Orun” ve Ülüş” Meselesi.” Makeleler ve İncelemeler, Cilt .I, Ankara: TTK, ss. 241-254.
• İzgi, Özkan (1973-75). “İslamiyet’den Önceki Türklerde Kadn”. Türk Kültüru Araştırmaları, ss. 145-160.
• Jagchid, Sechin and Symons, Van Jay (1989). Peace, war, and Trade along the Great wall; Nomadic Chinese Interraction Through Two Milennia. Bloomongton and Indianapolis: Indiana University Press.
• Jacobsen, Esther (1993). The Deer Goddess of Ancient Siberia, A Study in the Ecology of Belief. Leiden, New York, Köln: Brill.
• Joseph, Fletceher (1986). “The Mongols: Ecological and Social Perspectives”. HJAS (46): 1-29.
• Kubarev, G.V. (1997). “Eski Altay Türklerinin Kültürü”. Emine Gürsoy Naskali (der.), Sibirya Aratırmlaları. İstanbul: Simurg, ss. 239-246.
• Lerner, Gerda (1986). The Creation of Patriarchy. Oxford, New York: Oxford Univ. Press.
• Manz, Beatrice Forbes (1996). The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge: Cambridge Univ. Press.
• Muller, Viana (1977). “The Formation of the State and the Oppression of Women: Some Theoretical Considerations. A Case Study in England and Wales”. Review of Radical Political Economics (9): 7-21
• Naskali, Emine Gürsoy (der.) (1999). Altay Destanı Maaday Kara. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, Kazım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi.
• Ögel, Bahaeddin (2003). Türk Mitolojisi, I-II. Ankara: TTK.
• Özkan, Fatma (der.) (1997). Altın Arığ Destanı. Ankara: Bilig Yayınları, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yardım Vakfı.
• Pustogaçev, Y.A. (1997). “Altay ve Sibirya Türk Halklarının Etnik Kökeni ve Etnik Tarihlerinin Başlangıcı ile İlgili Bazı Görüsşler”. Emine Gürsoy Naskali (der.), Sibirya Aratırmaları. İstanbul: Simurg, ss.299-306.
• Reichl, Karl (2000). Singing the Past: Turkic and Medieval Heroic Poetry, New York: Ithaca, Cornell University Press.
• Rohrlich-Leavitt, Ruby ve Barbara Skyes, ve Elizabeth Weatherfold (1975). “Aborginal Woman: Male and Female Anthropological Perspective”. Rayna R. Reiter (der.), Toward Anthropology of Women. New York, London: Monthly Review Press, ss. 110-127.
• Roux, Jean Paul (1989). “Ortaçağ Türk Kadını; I. “Oymayazı” Metinlerine Göre Kadın”. Erdem, (5), ss. 199-226.
• Şeşen, Ramazan (1975). İbn Fazlan Seyahatnamesi Tercümesi. İstanbul: Bedir Yayinevi.
• Sima Qian (1993). Records of the Grand Historian: Han Dynasty I-II. Burton Watson (çev.). Hong Hong, New York: Colombia University Press.
• Sinor, Denis (1982), “The Legendary Origin of the Turks,” Folklorica: Festschrift for Felix J. Oinas, yay. Egle Victoria Žygas and Peter Voorheis, Bloomongton Indiana: Research Institute for Inner Asian Studies, ss. 223-255;
• Togan, İsenbike (1998). Flexibility &Limitation in Steppe Formations: The Kerait Khanate and Chinggis Khan. Leiden, New York, Köln: Brill.
• Türköne, Mualla (1995). Eski Türk Toplumunun Cinsiyet Kültürü. Ankara: Ark. Yayınevi.
• Yusuf Has Hacib (1996). Günümüz Türkçesi ile Kutadgu Bilig Uyarlması. Fikri Silahdaroğlu (çev.). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı 1000 Temel Eser.