Antik Adramytteion Topluluğunda Diş Boyutları ve Eski Anadolu Topluluklarıyla Karşılaştırılması

Yıl 2008, Cilt: 7 Sayı: 1, 207 - 217, 01.06.2008

Derya Atamtürk İzzet Duyar

Öz

Arkeolojik ve antropolojik kazılarda ele geçen dişler, eski insan topluluklarının biyolojik ve kültürel özelliklerini anlamamız açısından son derece önemli materyallerdir. Bu çalışmada, MS 5-6’ıncı yüzyıllara tarihlendirilen Adramytteion iskeletlerinin diş boyutları ve biçimin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca, diğer iskelet topluluklarıyla karşılaştırarak bu bölgede diş boyutlarında nasıl bir değişimin olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada 28 bireye ait 212 daimi dişin (98’i erkeğe, 86’sı kadına aittir) 170’inden odontometrik ölçüler alınmıştır. Ölçülerden yola çıkarak “toplam taç alanı,” “yanak dişlerin taç alanı” ve “ön dişlerin taç alanı” hesaplanmıştır. Yapılan analizler, diş boyutları açısından taraflar (sağsol) ve cinsiyetler arasında istatistiksel açıdan önemli farklılığın olmadığını göstermiştir. Adramytteion topluluğunun diş ölçüleri ve taç endis değerleri en çok Norşuntepe (Demir Çağı) ve Topaklı (Erken Bizans) iskeletlerine benzerlik göstermektedir. Buna karşılık Panaztepe (MÖ 2. Bin) ve Antandros (MÖ 7–2 yy) popülasyonuyla belirgin farklılık içerisindedir.Bu bulgulardan yola çıkılarak, diş boyutları ile yaşanılan coğrafi bölge arasında önemli bir ilintili olmadığı söylenebilir. Ayrıca çeşitli araştırmalarda da vurgulandığı üzere, diş boyutlarındaki küçülme eğiliminin Adramytteion Geç Roma-Erken Bizans dönemi iskeletlerinde de devam ettiği görülmüştür

Anahtar Kelimeler

Antropoloji, Odontometri, Arkeoloji, Paleodontoloji, Diş biçimi, Diş boyutları

The Measurements of Teeth in Inhabitants of Adramytteion and their Comparisons with Ancient Anatolian Populations

Öz

Teeth and jaws unearthed from the anthropological and archaeological excavations are of importance since they have potential to reflect biological and cultural characteristics of ancient populations. In this study, it is aimed to present the dental size and shape of the skeletons of ancient inhabitants of Adramytteion (Western Anatolia, Turkey, 5-6th century AD). In addition, dental measurements of inhabitants of Adramytteion are compared with data of other skeletal collections. Totally 212 permanent teeth are observed, but 170 teeth (of 98 belong to males, and of 86 belong to females) are found suitable for odontometric examinations. Mesio-distal (MD) and bucco-lingual (BL) dimensions are measured, and derived variables, total crown area, crown area for anterior teeth, and crown area for posterior teeth are calculated. The statistical analysis shows that there are no significant size differences between left and right teeth and between sexes. The comparisons with other skeletal populations demonstrate that the tooth size and shape of ancient inhabitants of Adramytteion are similar to those of Norşuntepe (Iron Age) and Topaklı (Early Byzantine). These comparisons reveal also that although Panaztepe (2nd Millenium BC) and Antandros (7-2nd century BC) are geographically near places to our sample, the sizes of teeth are found quite different. This finding has implied that dental measurements could not be used to determine biological relations of ancient human populations. Additionally, our findings have indicated that dental reduction in this region have been continued throughout the Early Byzantine period

Anahtar Kelimeler

Anthropology, Odontometry, Archaeology, Paleodontology, Tooth size, Tooth shape, Dental reduction

Kaynakça

• Beksaç, E. (2002). Adramytteion/Ören 2001 kazısı. 24. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, 85– 94.
• Beksaç, E. (2003). Adramytteion/Ören 2002 yılı kazısı. 25. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 327–338.
• Beksaç, E. (2005). 2003 yılı Adramytteion/ Ören kazısı. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 7:83–91.
• Brace, C.L. ve Mahler, P.E. (1971). Post-Pleistocene changes in the human dentition. American Journal of Physical Anthropology 34:191-204.
• Brothwell, D.R. (1981). Digging up Bones: Excavations, Treatment and Study of Human Skeletal Remains. Oxford: Oxford University Press.
• Buikstra, J.E. ve Ubelaker D.H. (1994) Standards for Data Collection from Human Skeletal Remains. Arkansas: Arkansas Archeological Survey Research Series.
• Calcagno, J.M. (1989). Mechanism of human dental reduction. A case study from PostPleistocene Nubia. University of Kansas Publications in Anthropology 18, Lawrence: University of Kansas.
• Caselitz, P. (1998). Caries – Ancient plaque of humankind (edit. Alt, K.W. ve diğerleri) Dental Anthropology (pp. 201-226). New York: Springerwien.
• Çağlar, E., Kuşçu, O.O., Sandallı, N. ve Arı, I. (2007). Prevalence of dental caries and tooth wear in a Byzantine population (13th c. A.D.) from northwest Turkey. Archives of Oral Biology, 57(12):1136–1145.
• Çoruhlu, T. (2005a). 2004 yılı Ören (Adramytteion antik kenti) kazı çalışmaları. 27. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, 229–238.
• Çoruhlu, T. (2005b). Örentepe (Adramytteion antik kenti) 2003 kazısı Ortaçağ buluntuları. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 7:138–146.
• Çoruhlu, T. (2007). Ören (Adramytteion antik kenti) 2005 yılı kazı çalışması. 28. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, 479–500.
• Duyar, İ. ve Erdal, Y.S. (2003). A new approach for calibrating dental caries frequency of skeletal remains. Homo, 54, 57–70.
• Duyar, İ. ve Atamtürk, D. (2006). Adramytteion (Örentepe) iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı. 29. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 28 Mayıs–1 Haziran 2007, Kocaeli.
• Erdal, Y.S. (1996). İznik geç Bizans dönemi insanlarının çene ve dişlerinin antropolojik açıdan incelenmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Erdal, Y.S. (1998). Antandros insanlarının antropolojik analizi. XX Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Tarsus, 25–29 Mayıs.
• Erdal, Y.S. (1999). Neolitikten günümüze Anadolu insan topluluklarının dişlerinde boyut küçülmesi. Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 23(1):12–19.
• Erdal, Y.S. (2001) Antandros insanlarında ağız ve diş sağlığı. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1:45–55.
• Erdal, Y.S. (2003). Büyük Saray-Eski Cezaevi çevresi kazılarında gün ışığına çıkarılan insan iskelet kalıntılarının antropolojik analizi. 18. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, ss.15–27.
• Erdal, Y.S. ve Duyar, İ. (1999). A new correction procedure for calibrating dental caries frequency. American Journal of Physical Anthropology, 108:237–240.
• Eroğlu, S. (1998). Sardis Roma-Bizans toplumlarında diş hastalıkları ve ağız sağlığı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Güleç, E. ve Duyar, İ. (1998). Panaztepe MÖ ikinci bin ve Roma dönemi iskeletlerinin antropolojik analizi (1985–1990). Antropoloji, 13:179–206.
• Güleç, E., Korkmaz, D., Sevim, A. ve Duyar, İ. (1995). Biometrical analysis of the ancient Anatolians: Metric trends in dentition of the Topaklı (Early Byzantyne) population. Winkler’s Memorial Symposium, Perspectives in Anthropology of Post and Present Populations, 29 Ekim- 5 Kasım 1995, Xanthi, Yunanistan.
• Goodman, A.H. ve Rose, J.C. (1990). Assessment of systemic physiological perturbations from dental enamel hypoplasias and associated histological structures. Yearbook of Physical Anthropology, 33:59–110.
• Hillson, S. (1990). Teeth. Cambridge: New York University Press.
• Kelley, M.A., Levesque, D.R. ve Weidl, E. (1991). Contrasting patterns of dental disease in five early northern chilean groups. In: Kelley, M.A. ve Larsen, C.P., Advances in Dental Anthropology . New York: Wiley-Liss, pp.203–214.
• Koca, B., Güleç, E., Gültekin, T., Akın, G., Güngör, K. and Brooks, S.L. (2006). Implications of dental caries in Anatolia: from hunting-gathering to the present. Human Evolution, 21:215– 222.
• Korkmaz, D. (1993). Elazığ/ Norşuntepe demir çağı iskeletlerinde diş yapısı ve hastalıkları. Anakara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans Tezi, Ankara.
• Mayhall, J.T. (1992). Techniques for the study of dental anthropology. In. Skeletal Biology of Past Peoples: Research Methods. In: Eds. Sonders S ve Katzenberg MA, Wiley-Liss, New York.
• Özbek, M. (1995). Dental pathology of the pre-pottery neolithic residents of Çayönü. Rivista di Anthropologia V:82-93.
• Özbek, M. (1995). Dental pathology of the prepottery Neolithic residents of Çayönü, Turkey. Riv Anthrop, 73:99–122.
• Özbek, M. (1997). Çayönü tarım toplumunda diş sağlığı. Türk Arkeoloji Dergisi, 31:181–216.
• Öztunç, H., Yoldaş, O. and Nalbantoğlu, E. (2006) The periodental disease status of the historical population of Assos. International Journal of Osteoarchaeolology, 16:76–81.
• Şenyürek, M.S. (1949). Anadolu’nun eski sakinlerinde büyük azı dişlerinin aşınması. Belleten, XII(49-52):229-236.
• Şenyürek, M.S. (1952). A study of the dentition of the ancient inhabitants of Alacahöyük. Belleten, XVI(63):323-343.
• Wolpoff, M.H. (1971). Metric Trends in Hominid Dental Evolution. Case Western Reserve University Press, Cleveland.
• y’Edynak, G. (1992). Dental Pathology. A factor in Post- Pleistocene Yugoslov dental reduction. In: Lukacs, J.R., Culture, Ecology, Dental Anthropology, Journal of Human Ecology, 2:133-144.