Asbāb al-Nuzūl in Ṭabarī’s “Tārīkh al-Umam wa al-Mulūk”

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 9, 399 - 430, 30.12.2018

Fatih Kanca

Öz

Anahtar Kelimeler

Tabari, Tarikh al-Umam wa al-Muluk, asbab al-nuzul

TABERÎ’NİN TÂRÎHU’L-UMEM VE’L-MULÛK ADLI ESERİNDE ESBÂB-I NÜZÛL

Öz

Muhammed b. Cerîr
et-Taberî (v.310/923) tefsir, hadis, fıkıh ve tarih gibi pek çok ilim dalında
önemli yeri olan ilim adamlarından birisidir. Onun Târîhu’l-Umem ve’l-Mulûk
adlı eseri, insanlık tarihi ile başlayıp kendi dönemine kadar meydana gelen
olayları ihtiva etmektedir.

Eserin önemli
yönlerinden biri, ayet ya da surelerin nüzûl sebeplerine ilişkin bağlam bilgisi
vemesidir. Kur’an’ın tarihiyle ayetlerin nüzûl sebeplerine ışık tutması, nüzûl
ortamının karakteristiğini yansıtması ve bazı hükümlerin teşrîine dair bilgiler
içermesi gibi yönlerden eserin tefsir çalışmaları açısından da ayrı bir
kaynaklık değeri vardır.

Taberî için İbn İshak ve
İbn Hişam gibi tarihçilerin eserleri esbâb-ı nüzûl konusunda referans olmakla
birlikte o, bu verileri daha geniş bir çerçevede değerlendirmiştir.  İsnâd’a bağlılığı ile meşhur olan müelif,
kaynağı Hz. Peygamber’e dayanan esbâb-ı nüzûl bilgilerini rivayet silsilesinde
esas alan sahabe ve tabiîn tabakalarını da dikkate alan bir nakil anlayışı
benimsemiştir. 

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk, Sebeb-i Nüzûl, Rivayet, Tarih

Kaynakça

• Anderson, Tobias, “Governance and Ecoonomics in Early Islamic Historiography: A Comparative Study of Historical Narratives of Umar’s Caliphate in The Works of al-Baladhuri an at-Tabarî”, (Yüksek Lisans Tezi), Departments of Cultural, Religious and Educational Science, 2013.
• el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit, Târîhu bağdâd, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut t.y.
• Baltaci, Burhan, “Taberî’nin 96/Alak Suresi 1-5. Ayetlerin Tefsirinde Yer Verdiği Rivayetlerde Nüzûl Sürecine İlişkin Veriler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51/2 (Ankara 2010).
• el-Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ, Me‘âlimü’t-tevil, Daru Tayyibe, Riyad 1412.
• el-Berzencî, Muhammed b. Tahir, Sahîhu Târîhi’t-Taberî, Daru İbn Kesîr, Beyrut 2007.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, el-Câmiu’s-sahîh, Muhibbuddin el-Hatîb, Mektebetü’s-Selefiyye, Kahire, 1400.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1976.
• Çelik, Ömer, Hakkın Daveti Kur’an-ı Kerim Meâli ve Tefsîri, Erkam Yayınları, İstanbul 2013.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü, 3. Baskı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2003.
• Erbaş, Muammer, “Bir Tefsir Kaynağı olarak Taberî’nin “Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülük” İsimli Eseri”, Tefsir Anabilim Dalı VII. Eşgüdüm Toplantısı ve Bir Müfessir Olarak Muhammed b. Cerir et-Taberi Sempozyumu, (Konya, 2010).
• Fayda, Mustafa, Mustafa Fayda, “Taberî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA).
• Gözeler, Esra, Kur’an Ayetlerinin Tarihlendirilmesi, Kuramer, İstanbul 2016.
• Gözeler, Esra,“Kur’an Ayetlerinin Tarihlendirilmesi Sorunu ve Kur’an’a Kronolojik-Olgusal Bir Yaklaşım (1 Rebiu’l-Evvel–4 Rebiu’l-Evvel Arası)”, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi SBE, 2009).
• Gözeler, Esra,“Kur’an Ayetlerinin Tarihlendirilmesine Batılı Yaklaşımlar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51:1 (2010).
• Güven, Şahin, Çağdaş Tefsir Araştırmalarında Konulu Tefsir Metodu, Şule Yayınları, İstanbul 2001.
• Hacibektaşoğlu, Rukiye, “Mâverdî’nin “en-Nüket ve’l-Uyûn” Adli Tefsirindeki Te’villerinin ve Tercihlerinin Değerlendirilmesi”, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi SBE, 2018.
• Hamîdullah, Muhammed, Mecmû‘atü’l-vesâiki’s-siyâsiyye li’l-‘ahdi’n-nebevî ve’l-hılâfeti’r-râşide, 6. Baskı, Dâru’n-nefâis, Beyrut t.y.
• Hamîdullah, Muhammed,“Hudeybiye Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA).
• el-Hamevî, Yakut, Mu‘cemu’l-udebâ’, Müessesetu’l-Meârif, Beyrut t.y.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsu’d-dîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbeu ebnâi’z-zamân, Dâru Mesâdir, Beyrut t.y.
• İbn Hişâm, Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî, es-Sîretü’n-nebeviyye, thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyâr, Abdu’l-Hafîz Şelebî, Turâsu’l-İslam, t.y.
• İbn İshâk, Muhammed b. Yesâr, Sîretü İbni İshâk, thk. Muhammed Hamîdullah, Ma‘hadü’d-dirâsât ve’l-ebhâs li’t-ta‘rîf, 1976.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî, Tefsîru’l-Kur’ani’l-azîm, y.y., Beyrut 1401.
• Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî, Lisânü’l-‘arab, Dâru’l-Meârif, Kahire 1119.
• İbnu’n-Nedîm, el-Fihrist, Matbaatu’l-İstikâme, Kahire t.y.
• Fikret Işıltan, “İbn Cerir et-Taberî”, MEB İslam Ansiklopedisi (İA).
• Kotan, Şevket, “Kur’an, Tarih ve Metin”, Kur’an ve İslamî İlimlerin Anlaşılmasında Tarihin Önemi”, Ed. M. Mahfuz Söylemez, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’an, thk. Abdullah b. Abdul Muhsin et-Türkî, 1. Baskı, Müessesetü’r-risâle, Beyrut 2002.
• Menna‘u’l-Kattân, Mebahis fi ‘Ulumi’l-Kur’an, Mektebetü Vehbe, Kahire 2000.
• Nâim, Ahmet-Miras, Kâmil, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınevi, Ankara 1984.
• Okumuş, Mesut, Kur‘an‘ın Kronolojik Okunuşu Muhammed İzzet Derveze Örneği, Araştırma Yayınları, İstanbul 2009.
• Öz, Şaban, “İlk Siyer Kaynakları Ve Eserleri”, (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi SBE, 2006.
• er-Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Hüseyin, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an, thk. Muhammed Seyyid Keylânî, Dâru’l-Marife, Beyrut t.y.
• Rosenthal, Franz, General Introduction, in The History of Tabarî, I: From Creation to the Flood Albany, State Universty of New York Press, NewYork 1989.
• es-Sâbûnî, Muhammad Ali, Safvetü’t-Tefâsîr, Dâru’l-Kur’ani’l-Kerim, Beyrut 1981.
• Sarıçam, İbrahim, İslam Tarihi, Ed. Eyüp Baş, 6. Baskı, Grafiker Yayınları, Ankara 2017.
• Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’an’ın Anlaşılmasında Esbab-ı Nüzûl’ün Rolü, Şule Yayınları, İstanbul 1994.
• Söylemez, M. Mahfuz, “Kur’an’ın Anlaşılmasına Tarihin Etkisi: Kureyş ve Fil Sureleri ile Necm Suresi 19-23. Ayetleri Örneği” Kur’an ve İslamî İlimlerin Anlaşılmasında Tarihin Önemi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
• es-Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî, Tabakâtu’ş-şâfi‘iyyeti’l-kubrâ, thk. Mahmud Muhammed et-Tenahi-Abdülfettah Muhammed el-Hülvî, y.y., Beyrut t.y.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, Muessesetu’r-Risale, Beyrut 2008.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî, ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri’l-me’sûr, Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Merkezu Hicre li’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-arabiyye ve’l-İslamiyye, Kahire 2003.
• eş-Şibl, Ali b. Abdulaziz b. Ali, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr et-Taberî (Sîratuhû, Akîdetuhû ve Muellefâtuhû), Mektebetü’r-Reşîd, Riyad 2004.
• Şimşek, M. Said, Günümüz Tefsir Problemleri, Esra Yayınları, İstanbul 1997.
• eş-Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî, el-Muvafakât, Dâru İbn Affân, 1997.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî, Târîhu’l-umem ve’l-muluk, 5. Baskı, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2012).
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî, Târîhu’l-umem ve’l-muluk, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, 2. Baskı, Dâru’l-Mearif bi-Mısr, Kahire 1960.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî, Cami‛u’l-beyân ‛an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullah bin Abdul Muhsin et-Türkî, 1. Baskı, Hicr, Kahire 2001.
• Tayob, Abdulkader İsmail, “Islamic Historiography: The Case of Al-Tabari’s Tarikh al-Rusul wa’l-Muluk on The Companions of The Prophet Muhammad”, (Doktora Tezi), Temple University, 1989.
• el-Vahidî, Ebu Hasan Ali, Esbâbu nüzûli’l-Kur’an, thk. Seyyid Ahmed Sakr, 1. Baskı, Dâru’l-Kitâbu’l-Cedid, Kahire 1969.
• Yıldız, Faruk, “Ebu Cafer Muhammed b.Cerîr et-Taberî’nin Tarihü’l-Ümem ve’l-Mülûk Adlı Eserine Göre İslam Tarihi Kronolojisi”, (Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi SBE, 2015.
• Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, 3. Baskı, Eser Neşriyat ve Dağıtım, İstanbul 1979.
• Yurdaydın, Hüseyin Gazi, İslam Tarihi Dersleri, y.y., Ankara 1998.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-mufesirûn, Mektebetu Vehbe, Kahire 2000.
• ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ, (Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye, t.y.).
• ez-Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî, el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Dâru’t-Turâs, Kahire 1984).
• ez-Zuhaylî, Muhammed, el-İmamu’t-Taberî, Dâru’l-Kalem, Dımaşk 1999).
• ez-Zürkanî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilu’l-‘İrfan fî ‘ulumi’l-Kur’an, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrut 1995.