Kafkasya Gazavatı ve Şeyh Şamil

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 12, 87 - 114, 31.07.2019

Nurhan Aydın Elif Ergül

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.559858

Cited By: 1

Öz

Kafkasya tarih boyunca jeopolitik ve
jeostratejik açıdan önemli bir yere sahip olmuştur. Bu özellikleri Rusya’nın
Çarlık döneminde başlayan yayılmacılık politikası kapsamında işgal sebebi
olmuş, 16. yüzyılda bölgeye nüfuz etmeye başlayan Rusya 18. yüzyılda bölgede
işgal girişimleri ile sömürgeci bir politika izlemiştir.

Rusların Kafkasya’da giriştikleri bu işgal ve
asimilasyon hareketlerine karşı bölge halkında bağımsızlıklarını, kültürlerini
ve inançlarını korumak üzere büyük bir mücadele ruhu oluşmuştur. Bu mücadele
İmam Şeyh Şamil liderliğinde zirveye ulaşarak “Gazavat” adı altında sürdürülmüş
ancak askeri ve siyasi faktörler sebebiyle 1859 yılında Şeyh Şamil’in teslim
olmasıyla birlikte zayıflamıştır.

20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar süren
mücadelelerle istenilen sonuca varılamamış ve bölge Rusya’nın hâkimiyeti altına
girmiştir. Ancak mücadelenin bitmediği günümüzde Rusya’nın hâkimiyetinde
bulunan Kuzey Kafkasya’da zamana ve zemine göre başlayan hareketlenmelerden
anlaşılmaktadır.

Bu makalede Kafkasya Gazavatı ve Şeyh Şamil
ile bu mücadelenin geçtiği Kafkasların coğrafyası, tarihi, etnik ve inanç
yapısı incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Gazavat, Şeyh Şamil, Rusya

Caucasian Ghazwat and Imam Shamil

Öz

Historically, the Caucasus has been an important
region in geopolitical and geostrategic terms. These characteristics became a
reason for occupation within the scope of Russian policy of expansionism that
began in the Tzardom period. Beginning to penetrate the region in the 16^th
century, Russia followed a colonialist policy in the region through occupation
attempts in the 18^th century.

In the face of these Russian occupation and
assimilation attempts in the Caucasus, the local people of the region developed
a great spirit of struggle to protect their independence, culture and belief.
The struggle culminated under the leadership of Imam Shamil and maintained
under the name of “Ghazwat” (holy wars) but it eventually weakened when Imam
Shamil surrendered in 1859 due to military and political factors.

Despite the struggles that continued until the first
quarter of the 20^th century, the desired result could not be
reached, and the region came under Russian domination. However, the fact that
this struggle has not ended is understood from the movements that begin in
various times and places in the Russian-dominated North Caucasus.

The present article attempted to address the Caucasian
Ghazwat, Imam Shamil, and the geography, history, and the ethnic and religious
structure of the Caucasus as the stage of this struggle.

Anahtar Kelimeler

Caucasia, Ghazwat, Imam Shamil, Russia

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (COA) COA. I.DH. 605/42165-1.
• COA. MKT.MHM. 239/39-1.
• COA. MKT.MHM. 239/39-2.
• COA. MKT.MHM. 261/82-1.
• COA. MKT.MHM. 261/82-2.
• COA. I.DH. 605/42163-1.
• COA. I.DH. 605/42163-2.
• COA. MVL. 394/1071-1.
• COA. MVL. 396/49-1.
• COA. 389/4-1.
• COA. 389/4-2.
• COA, 389/4-3.
• Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CCA)
• CCA. 30/18112/26-9.
• CCA. 30/18112/24-3.
• CCA. 30/18124/35-3.
• CCA. 272/1118/85-9.
• Kaynak Eserler
• Acar, Demet Şefika, Kafkasya’nın Güvenliği ve Türkiye’nin Rolü, (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2004.
• Akmaz, Ahmet, Rus Yayılmacılığı Karşısında Kafkasya Müridizm Hareketinin Doğuşu, (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1994.
• Alizade, Nesrin, “Güney Kafkasya’da Etnik Çatışmalar ve Bölgenin Türkiye İçin Önemi”,(http://akademikperspektif.com/2015/04/13/guney-kafkasyada-etnik-catismalar-ve-bolgenin-turkiye-icin onemi/) - (E.T: 15.06.2017).
• Alizade, Orhan, “18. Yüzyılın İlk Yarısında Rusya’nın Kafkasya’da İşgalcilik Politikası”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, c.4, sy.7, Ankara 2010, ss. 105-114.
• Aşurov, Asif, Güney Kafkasya’da ki Etnik, Dilsel ve Dinsel Grupların Bölge Politikalarında Yeri, (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2007.
• Ataöv, Türkkaya, “Rus Devletinin Kuruluşu”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, c.23, sy.4, Ankara 1968, ss. 215-243.
• Barlas, Cafer. Dünü ve Bugünü ile Kafkasya Özgürlük Mücadelesi, II.Baskı, İnsan Yayınları, İstanbul 2014.
• Bingül, Tuğba, “Jeopolitik Açıdan Kafkasya”, (www.uiodergisi.com/wp-content/uploads/2014/01/Jeopolitik-Açıdan-Kafkasya.pdf), ( E.T: 12.06.2017).
• Bölükbaşı, Ahmet Arkın, Kuzey Kafkasya Özerk Cumhuriyetleri Bağlamında Rus Dış Politikası, (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2007.
• Budak, Mustafa, “Rusya’nın Kafkasya’da Yayılma Siyaseti”, Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı IV, sy.74, 2015, ss.18-54.
• Budak, Mustafa, “Şeyh Şamil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007.
• Çeçen, Anıl, Çeçenistan Dosyası, Yeni Avrasya Yayınları, Ankara 2002.
• Gökdağ, Bilgehan Atsız, “Kafkasya, Türklük ve Türkiye”, Yeni Türkiye Yayınları, Kafkaslar Özel Sayısı I, sy.71, Ankara 2015, ss. 94-103.
• Güneş, Uğur, Türk Dış Politikasında Güney Kafkasya Bölgesindeki Güç Mücadeleleri ve Büyük Kafkasya Kalkınma Girişimi, (Yüksek Lisans Tezi), Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2009.
• İzzetgil, Elşan, “Kafkasya’nın Jeopolitiği ve Rusya’nın Bölgeye Yönelik Stratejisi”, Gazi Üniversitesi Bölgesel Çalışmalar Dergisi, c.1, sy.1, Ankara 2016, ss. 51- 85.
• Kafkas Göçleri: Savaş ve Sürgün, Akademik Perspektif, (http://akademikperspektif.com/2014/06/06/kafkas-gocleri-savas-ve-surgun), (E.T: 13.06.2017).
• Karabayram, Fırat, Rusya Federasyonunun Güney Kafkasya Politikası, (Yüksek Lisans Tezi), Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2007.
• el-Karahânî, M. Tahir, İmam Şamil’in Hatıratı, (Haz. Ahmet Özdemir), Semerkand Yayıncılık, İstanbul 2002.
• Karajan, Kuanış, Kumğanbayev, Jandos, “Rusya İmparatorluğu’nun Orta Asya Ülkeleri Üzerine Uyguladığı Politikaları ve Halkın Yaşam Biçimi”, Akademik Bakış Dergisi, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, sy. 37, 2013. (http://www.akademikbakis.org).
• Kemaloğlu, Muhammet, “Kafkasya-Tarihi Geçmişi- Etnik-Dini Yapısı ve Terekeme (Karapapah) Türkleri”, Akademik Bakış Dergisi, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, sy. 32, 2012, (http://www.akademikbakis.org).
• Kılıç, Selda, “Kafkasya’ya Dair (1916-1917) Osmanlı İstihbaratının Yayımladığı Bir Rapor”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, c.34, sy. 58, Ankara 2015, ss. 687-714.
• Nerimanoğlu, Kamil Veli, “Kafkaslar (Tarihsel, Kültürel, Etno Sosyal, Politik Araştırma)”, Yeni Türkiye Yayınları, Kafkaslar Özel Sayısı I, sy.71, Ankara 2015, ss. 32-54.
• Nevruz, Yılmaz, “İmam Şeyh Mansur ve Kafkasya'da Millî Birlik Hareketi”, (http://www.yilmaznevruz.net), (E.T: 13.06.2017).
• Sole, Sefa, “Kafkasya’da Rus Emperyalizmi ve Direnişi”, (https://www.stratejikortak.com/2016/06/kafkasya-rusya-kafkas-direnisi.html). (E.T:15.06.2017).
• Tavkul, Ufuk, “İslamiyetin XIX. Yüzyılda Kafkasya Halklarının Toplumsal Yapılarına Tesirleri”, Kırım Dergisi, 7 (25), Kafkasya’da İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Bakü-Azerbaycan 1998, ss. 1-11.
• Tavkul, Ufuk “Kafkasya’nın Coğrafi Konumu ve Stratejik Önemi”, (http://www.circassiancenter.com/ccturkiye/arastirma/0090_kafkasyanin_cografi_konumu_ve.html)- ( E.T: 15.06.2017).
• Temizkan, Abdullah, “Kuzey Kafkasya Müridizmi, Müridizmin Yayılma Stratejisi ve Feodal Beylerle İlişkileri”, Ege Üniversitesi Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, c.IX, sy.2, İzmir 2009, ss. 165-190.
• Temizkan, Abdullah, “Osmanlı Devleti İle Rus Çarlığı Arasında İmam Mansur”, Mevlâna Düşüncesi Araştırmaları Derneği Sufî Araştırmaları -Sufi Studies Dergisi, c.4, sy.8, 2013, ss. 1-35.
• Valiyev, Elvin, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Güney Kafkasya: Osmanlı, Safevi ve Rusya Kıskacında, (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2014.
• Yaşaroğlu, Hasan, Taberistan Zeydileri, (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1998.
• Yıldırım, Habip, Kafkasya’da Etnik Çatışmalar ve Türkiye Açısından Bölgenin Önemi, (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2007.
• Yüksel, Ahmet, “Osmanlı İstihbarat Ağı ve İmam Mansur”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy.32, Ankara 2012, ss. 171-200.
• Diğer Kaynaklar
• http://www.kafkasakademi.net
• http://www.cerkes.net