CONNECTIONS OF THE OTHER TURKISH TRIBES WITH THE KIPÇAKS AND KUMANS ACCORDING TO THE PERSON, LOCATION AND TRIBE NAMES AT AHISKA AND AROUND

Yıl 2018, Sayı: 40, 412 - 429, 20.12.2018

Mehmet Kıldıroğlu

https://doi.org/10.17498/kdeniz.450896

Cited By: 2

Öz

It’s known that lots of Turk tribes such as from Scythian, Huns, Sabars, Avars, Khazars, Bulgarians, Pechenegs, Oghuzs and Kipchaks came to Ahıska and its environs throughout the history. In fact, according to the records of Kartlis Çovreba, the Georgian source, it was recorded that the Kipchaks arrived in Georgia and its environs in the years before Christ. However, there is no other record to confirm this information. Kartlis Çovreba wrote that Alexander had fought a group called Buntürki and Kipchak during his campaign in Georgia. If the information of Kartlis Çovreba is true, 2300 years ago the Kipchaks were in the Caucasus and they may have come here with Scythians. In the later periods, the Turkish tribes mentioned above have been here in this geography. However, there are few traces about them. Especially after Oghuz and Kipchaks arrived in the region, many Turkish tribes, clans and tribals settled to the region. Names of many of these tribes, clans and tribals have been preserved in people's and places' names. All these names were changed when Russians came to the region and Russians domineered Georgians at the beginning of the 20. century. As a result of this, it was brought to mind that Turkish tribes and tribals have never been to Ahıska and its environs. Especially, it is understood from the names of people, places and tribes from the Ottoman records that Turkish tribes, clans and tribals lived densely in Ahiska and its environs. In this study, it will be revealed that the Kipchak tribes, clans and tribals found in the region mentioned in this study have parallels in other Turkish tribes, clans and tribals in Central Asia.

Anahtar Kelimeler

Oghuz, Kipchak, Kuman, II. Davit, Georgia, Taok Valley, Çoruh, Ahıska, Central Asia

СВЯЗЬ МЕЖДУ КЫПЧАКИ-КУМАНДЫ И ДРУГИМИ ТЮРКСКИМИ ПЛЕМЕНАМИ РАСПОЛОЖЕННЫМИ В АХЫСКЕ И ОКРЕСТНОСТЯХ ПО ИМЕНАМ ПЛЕМЕН, ЛЮДЕЙ И МЕСТ

Öz

Известно, что множество тюркских племен, таких как скифы, гунны, сабары, авары, хазары, болгары, печенеги, огузы и кипчаки, приходили в Ахиску и ее окрестности на протяжении всей истории. Фактически, согласно материалам Картлиса Човребы, грузинского источника, было записано, что кыпчаки прибыли в Грузию и ее окрестности в годы до Рождества Христова. Однако для подтверждения этой информации нет другой записи. Картлис Човреба писал, что во время своей кампании в Грузии Александр воевал с группой Бунтюрки и Кипчаком. Если информация Картлиса Човребы верна, 2300 лет назад кипчаки были на Кавказе, и они, возможно, пришли сюда со скифами. В более поздние периоды упомянутые выше турецкие племена были здесь в этой географии. Однако о них мало что известно. Особенно после того, как Огуз и Кипчаки прибыли в регион, многие турецкие племена, кланы и племена поселились в этом регионе. Имена многих из этих племен, кланов и племен сохранились в названиях людей и мест. Все эти имена были изменены, когда русские пришли в регион, а русские властвовали над грузинами в начале 20 века. В результате этого было напомнено, что турецкие племена и племена никогда не были в Ахиске и ее окрестностях. В частности, из названий людей, мест и племен из османских записей понимается, что турецкие племена, кланы и племена жили плотно в Ахиске и ее окрестностях. В этом исследовании будет показано, что кипчакские племена, кланы и племена, найденные в регионе, упомянутом в этом исследовании, имеют параллели в других турецких племенах, кланах и племенах в Центральной Азии.

Anahtar Kelimeler

Огуз, Кипчак, Куман, II. Давит, Грузия, Долина Таок, Чорух, Ахиска, Центральная Азия

KİŞİ, YER, BOY ADLARINA GÖRE AHISKA VE ÇEVRESİNDEKİ KIPÇAKLAR/KUMANLARLA DİĞER TÜRK BOYLARININ BAĞLANTILARI

Öz

Kıpçakların milattan önceki yıllarda
Gürcistan ve çevresine geldiklerine dair Gürcü kaynağı Kartlis Çovreba dışında
hiçbir yerde kayıt yoktur. Kartlis Çovreba İskender'in Gürcistan seferi
sırasında Buntürki ve Kıpçak adlı bir grupla savaştığını yazmıştır. Kartlis Çovreba'daki
bilgi doğruysa Kıpçaklar 2300 yıl önce Kafkas coğrafyasındaydı ve Kıpçaklar
buralara İskitlerle birlikte gelmiş olabilirler. Ancak bunu ispatlayacak başka
bir kaynak yoktur. Gerçek olan şu ki, Kıpçaklar Moğol istilasından yüz yıl önce
Karadeniz'in kuzeyinde Ruslarla zaman zaman dostane yaşıyor bazen de onların
arazisine girerek topraklarını yağmalıyordu. Rus knezlikleri onların bu yağma
hareketlerinden korunmak için evlilikler yoluyla Kıpçakları sakinleştirmek
istiyor, kendi aralarındaki taht kavgasında Kıpçakların yardımını alarak
birbirlerine üstün gelmek istiyorlardı. Ruslar bu amaçla Kıpçakları epey
kullandılar. Aynı dönemde Selçuklular Gürcistan'da Gürcü ordularına karşı
başarılar kazanıyordu. Bunu önlemek için 1118 yılında Gürcü Kralı II. Davit
Selçukluların akınlarını durdurabilmek ve onlara karşı başarılı olmak için
Kafkasların kuzeyinde bulunan Kumanlarla irtibata geçti. Kral II. Davit bu
olaydan bir süre önce Atrak Han'ın kızı Tamara ile evlenmişti. Bu evliliği de
kullanarak Kumanlardan 40 bin kişilik bir askeri gücü ülkesine davet etti.
Gürcistan'a gelen Kumanların İspir'e kadar uzanan Taok Vadisi denilen yer ile
Çoruh boylarına yerleştirildiği biliniyor. Ancak Gürcü kaynakları buralara
yerleşen Kumanların daha sonra Kafkasların kuzeyine döndüğünü iddia etmektedir.
Oysaki Osmanlı belgelerinde bulunan birçok yer adı ve isim onların Orta Asya
Türklüğü ile bağlantısı olduğunu ve Kumanların İspir'e kadar uzanan bölgede
yaşadıklarını göstermektedir. Bu makalede bu konuya açıklık getirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ahıska, Kuman, IV. Davit, Gürcistan, Taok Vadisi, Çoruk Vadisi, Orta Asya

Kaynakça

• KAYNAKÇAABDİHALIKOV C.S.-CAGIPAROV C. (1991). Kazak Şeciresi, Tselinograd.ABRAMZON S.M. (1960). Etniçeskiy sostav kirgizskogo naseleniya severnoy kirgizii, TKAEE, IV. Moskva.ABDUMANAPOV, R. (2002). K voprosu prihojdeniya kirgizskogo plemeni Azık / Mejdunarodnaya nauçno-praktiçeskaya konferentsiya "Aktualnıye problemı istorii Sayano-Altaya i sopredelnıh territoriy". 6-12 oktyabrya 2001 g.// Pod.red. Anjiganovoy L.V. -Abakan:İzd-vo HGU.ATANİYAZOV S. (1988). Slovar Turkmenskih etnonimov, Aşhabat.ATTOKUROV, (1997). Kırgız Sancırası, Bişkek.AYDIN, E. (2007) Şine Usu Yazıtı, Çorum.BASKAKOV N.A. (1940). Nogayskiy yazık i yego dialekti. Moskva-Laningrad.BASKAKOV, N.A. (1984). İmena polovtsev i nazvniya polovetskih plemen v russkıh letopisyah.// Tyurkskaya onomastika. Alma-Ata.KOÇ K.-BANİYAZOV A.-BAŞKAPAN V. (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Turan Yayınları, Türkistan.BERNŞTAM A.N. (1947). Drevneyşiye tyurkskiye elementı v etnogeneze Sredney Azii//SE, No:6-7.BERTA, Á. (1998). “Kumanların Kökeni Macaristan‟daki Kumanların Erken Tarihi”, çev. Emine Ceylan, Türk Dünyası İncelemeleri, 1/9-10, İstanbul, 1998, s. 133- 142.BEYSENBAY UULI, (1994). Kazak Şeciyresi, Almatı.BİÇURİN N.Y. (1851/1998) Sobraniye svedeniy o narodah obitavşçih v sredney Azii v drevne vremena, T.I-III, Saint-Petersbourg, Almatı.(Almatı'da 1998 yılında 1851 baskısı tıpkı basım yapılmıştır)BROSSET M.F. (1842). Déscription Géographique de la Géorgie par le Tsarévitch Wakhoucht publiée d'après originele autographie, S.-Petersbourg.BROSSET M.F. (1849). Histoire de la Géorgie depuis l'Aniquité jusqu'au IX siècle, traduite de Géorgien par M.F. Brosset, I partie S.-Petersbourg.BROSSET M.F. (2003). Gürcistan Tarihi, Gürcüce’den Çev. M. Brosset, yayınlayan, Erdoğan Merçil, Ankara.BUDAGOV B.A.-KEYBULLAEV K.A. (2002) Gürcüstan'da Türk Menşeli Toponimlerin İzahlı Lüğati, Bakı, Azarbaycan.CAFEROĞLU A. (1988). Türk Kavimleri, İstanbul.CANUZAKOV, T. (1982). Oçerk Kazahskoy onomastiki, Alma-Ata.ÇOBAN, E. (2014). Orta Çağ‟da Kumanlar ve Macarlar, Ankara.DEMİRCİ J. (1998). Kıpçak Sözlükleri, Kebikeç Yayınları, Sayı: 6, DEMİRCİ J. (2003 ). Cumhuriyetin 80. Yılında Türkiye'de Memlûk-Kıpçak Türkçesi Çalışmaları, A.Ü Türkoloji Dergisi, Sayı:2, Cilt:16, Ankara.DOĞRU, A. (1985). Yukarı Kür Boylarının Yer Adları Üzerine Bir Araştırma, İstanbul.EKEEV, N.V. (2003). Narodı Altaye-Sayan i Kırgızı, (K probleme etniçeskih i kulturnıh vzaimodeystviy) Materialı mejdunarodnoy arheologo-etnologiçeskoy ekspeditsii, posyavşannoy 2200-letiyu kirgizskoy gosudarstvennosti, Bişkek- Hakasiya-Tuva-Altay-Bişkek, 15-29 iyunya.ERUZ A.F. (2004). Memluk Sanatı, DİA, Cilt: 29, AnkaraGÉOGRAPHİE D'ÉDRİSİ, (1836). traduite de l'Arabe en Français d'après deux manuscrits de la bibliothèque duroi et accompagnée par P. Amédée Jaubert, T.I, Paris.GÖKBEL A. (2000). Kıpçak Türkleri, Ötüken Yayınları, İstanbul.GUBOGLO, M.N. (1973). "Gagauzkaya antroponimiya kak etnogenetiçeskiy istoçnik"//SovetskayaTurkologiya, No:2,GÜMÜŞ, N. (2006). İlk Anadolu Selçuklu-Gürcü Karşılaşması: Pasinler Savaşı ve Sonuçları, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI, sayı: 3.HAPAEV S.A. (2013). Geografiçeskiye Nazvaniya Karaçaya i Balkarii, Moskva.HRAKOVSKY V. (1959). Şaraf al-zaman Tahir al-Marvazi, AN KazSSR, Sektor Vastakovedeniya, Alma-Ata.İPATYEVSKAYA LETOPİS, (1998). (Polnoye sobraniye russkihletopisey),T.I. Moskva. JİDANKO T.A. (1950). Oçerki istoriçeskoy etnografii karakalpakov. Moskva- Leningrad.KANGÜL H. (2016). “16. Yüzyıl Son Çeyreğinde Osmanlı Devleti Gürcistan Eyaletinin İdari ve Nüfus Yapısı” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 08.04.2016, AYDIN.KARAEV S.K. (1991). Toponomiy auzbekstana. Taşkent.KARALKİN, P.İ. (2008). Kumandintsı, kultura, traditsiya korennıh naradov severnoy altaya, Otv. Red.A.B. Malinov, SPB.:Dom D.S.-Peterb. Gos. un-ta.KARMIŞEVA B.H. (1976). Oçerki etniçeskoy istorii yujnıh rayonov Tadjikistana i Uzbekstana, Moskva.KEREYTOV R. H. (1999). Etniçeskaya istoriya nogaytsev. Stavropol.KILDIROĞLU M. (2008), Sayaklarla Kıpçak Boylarının İlişkileri,Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu’na Armağan, İstanbul.KILDIROĞLU M. (2006). IX-XVI. asırlarda Yenisey‐İrtiş Bölgesinde Kırgız‐ Kıpçak İlişkileri, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 30 Erzurum.KILDIROĞLU M. (2011) “Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde Kıpçaklar ve Kıpçakçanın Etkisi”, 9. Uluslararası Dünyada Türkçe Öğretimi; Çağdaş Türk Yazı Dillerinin Öğretimi Sempozyumu, Kırgız-Türk Manas Üniversitesi, 12- 14 Mayıs 2011, Bişkek-KIRGIZİSTAN.KILDIROĞLU M. (2013), Kırgızlar ve Kıpçaklar, TTK Yayını, Ankara.KILDIROĞLU M. (2015), Kıpçakların Çortan/Çorton/Curtan/Cordan/Yortan/Yordan Boyu Hakkında, ARÜ İBEF Belgü, Yıl:1, Sayı:2.KIRZIOĞLU M. F. (1992). Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar, Ankara.KLYAŞTORNY, S.G. (1986). Kıpçaki v runiçeskih pamyatnikah//Turcologia, Leningrad.KLYAŞTORNY S.G.-SULTANOV, T.İ. (1992). Kazahstan letopis treh tsyaçiletey. Alma-Ata, KLYAŞTORNY, S.G. (1994). Drevne tyurkskie plemennie soyuzı i gosudarstva Velikiy Stepi, Sank-Peterburg.KUMEKOV B.E. (2008). Kazahi i vengrı: obşçiye istoriçeskiye korni // Ulı Dalanın Birtuarulanı: (Altı Alaştın Ardaktısı, körnekti türkitanuşı, madeniyet kayratkeri, Macarstan galımı Mandoki Konır İştvanga arnaladı).1944-1992. Almatı:OGK, 2. KUMEKOV, B.E. (2001) XII-XIII. Asrın Başında Batı Deşt-i Kıpçak'taki Kıpçak Boy Birliklerinin Etnonimleri Hakkında, (Çev: Mehmet Kıldıroğlu-Çingiz Samudinov), KTMÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Bişkek, Sayı:1.LAVRENTSKAYA LETOPİS, (1997), (Polnoye sobraniye russkih letopisey), T.I. Moskva.LEVŞİN A.İ. (1996). Opisaniye kirgiz-kazaçiz, ili kirgiz-kaysatskih. ord i stepey, Almatı.MAANAEV E.C. (1969). Kırgızstandan tışkarı caşagan kırgızdar, Frunze.MERÇİL E. (2013). Selçuklularda Zengin Emirler, Tarih İncelemeleri Dergisi XXVIII / 1. İzmir.MOLÇANOVA T.O. (1979). Toponimiçeskiy Slovar Gornogo Altaya, Gorno- Altayskogo otdelenie Altayskogo knijnogo izdatelsva.MOLÇANOVA T.O. (1999). Strukturniye tipi tyurskih toponimov Gornogo Altaya, Saratov.MUHAMMED HAYDAR DULATİ, (1973). Tarih-i Raşidi, Perevod. A. Urunbaeva, R.P.Djalilovoy, L. M. Epifanovoy, Almatı.PELLIOT P. et HAMBIS L., (1951), Histoire des campagnes de Cengiskhan, I, Leiden.POTANİN G.N. (1883). Oçerki severo-zapadnoy Mongolii, Vıp.IV. CPB.POTAPOV L.P. (1956). Narodı Sibirii. Moskva-Leningrad,POTAPOV, L.P. (1968). İz etniçeskoy istorii kumandintsev, İstoriya arheologiye i etnografiya SredneyAzii,- Moskva. POVEST VREMENNIH LET, (2014) P 42 Sost. primeç.i.uk. A. G. Kuzmina, V.V. Fomina. Vstup. "s.t. i perevod A. Kuzminina /Otv. red. O.A. Platonov.- M.:İnstitut russkoy tsivilizatsiya. Rodnayastrana,.RAMSTEDT, G.J. (1913/1918). "Zwei Uigurische Runeninschriften in der Nord- Mongolei", Journalde la Societe Finno-Ougrienne, Vol. 30, Helsinki.RASONY, L. (1966-1969), "Kuman Özel Adları", Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, III-IV-V-VI, Ankara.SAFRAN, M. (1993). Yaşadıkları Sahalarda Yazılan Lûgâtlara Göre Kuman/Kıpçaklarda Siyasi, İktisadi, Sosyal ve Kültürel Yaşayış, Ankara.SARDELİĆ M. (2015). Kumani-Kipčaci između Azije i Europe u razvijenome i kasnome srednjem vijeku, Odsjek za povijesne znanosti HAZU, Zagreb, Hrvatska.SIDIKOV O. (1990). Tarih kırgız Şadmaniya. Frunze.SIMA TSYAN, (2002). Istorıçeskie zapiski (ŞiTszei), T.VIII, Perevod s kitayskogo R.V. Viyatkina i A.M. Karapetyan stvavstup. ct. R.V.Viyatkina.-Moskva. Vost. lit.SOLAK K. (2012). “Çerkez Memlûkler Çerkez mi?”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), S. 51, Ankara.SUBAŞI Ö. (2013). XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkishor Turkic Volume 8/5 Spring, ANKARA-TURKEYSÜMER F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, A.Ü. DTCF Yayınları,Ankara.ŞANİYAZOV K.Ş. (1974). K etniçeskoy istorii uzbekskogo naroda. Taşkent, 1974.ŞEŞEN R. (1998). İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK Yayını, Ankara 2001.SİTNİYAKOVSKİY N.F. (1900). "Pereçislenie nektorıh rodrv kirgiz". // obitayuşçih v vostoçnoy çasti ferganskoy oblasti. İzv. Turkestansk. Otd. HGO. T.I-II, Taşkent.SOLMAZ G. (2005). A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 28, Erzurum /Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu Özel SayısıSTOYANOV, V. (2002). “Bulgar Tarihinde Kumanlar (XI-XIV. Yüzyıllar)”, çev. Zeynep Zafer, Türkler, 2, Ankara, 2002, s. 798-809.TAŞAĞIL A. (1999). Göktürkler-II, TTK Yayınları, AnkaraTAŞAĞIL A. (2004). Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları: M.Ö.III-M.S. X. Asır, TTK Yayını, Ankara.TÜRKAY C. (2005). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İstanbul.UYĞUR, S. (2017). 1595 Tarihli Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha’da Geçen Türkçe Kökenli Kişi Adları Üzerine, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2, Kafkasya Özel Sayısı/ Special Issue on Caucasia ISSN: 2149-9535VİNNİKOV Y.R. (1956). "Rodo-plemennoysostav i rasselenie kirgizov na teritorii Yujnoy Kirgizii", TKAEE, Moskva.VASARY, I. (2008). Kumanlar ve Tatarlar, Osmanlı Öncesi Balkanlarda Doğulu Askerler 1185-1365, çev. Ali Cevat Akkoyunlu, İstanbul.VOSTROV V. V. - MUKANOV M. S. (1968). Rodoplemennoy sostav i rasselenie kazahov.Alma-Ata. YARHO, A.İ. (1947). Altaye-Sayanskiyetürki, Antropologiçeskiyoçerk.-Abakan.YEVSTİGNEEV, YU. A.(1996) Polovtsı: Kto Oni? (K Voprosu Ob İh Etniçeskoy İdentiçnosti), “Obşestvo.Sreda.Razvitie”, SPB, 2011, No:2, s. 57; İ. O. Knyazkiy, Rus i Step,Moskova, 1996, s. 41.YUDAHİN, K.K. (1985). Kirgizsko-russkiy slovar/Kırgızça-orusça sözdük, T.I. Frunze.YÜCEL M.U. (2013). "Kumanlar (Kıpçaklar)", O. Karatay, S. Acar (Ed.) Doğu Avrupa Türk Tarihi, İstanbul.ZEYREK Y. (2013). Posof'un Çizgileri, Ankara. http://repository.enu.kz/handle/123456789/7141