İMKÂNIN EZELÎLİĞİ VE EZELÎLİĞİN İMKÂNI MESELESİNDE KEMÂLPAŞAZÂDE’NİN CÜRCÂNÎ ELEŞTİRİSİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 80 - 95, 31.12.2018

Ahmet Yolcu

Öz

İmkânın ezelîliği ve ezelîliğin imkânı problemi ilk defa Gazzâlî (ö. 505/1111) tarafından sorunsallaştırılmış, daha sonra Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210), Nasîruddîn e-Tûsî (ö. 672/1274), Adududdin el-Îcî (ö. 756/1355) ve Seyyid Şerif el-Cürcânî (ö. 816/1413) tarafından âlemin hudûsu ve kıdemi tartışmalarında ele alınmıştır. Problem Osmanlı kelamcıları tarafından Şerhu’l-Mevâkif üzerinden ele alınmaya devam etmiştir. Bu çalışmada da on altıncı yüzyıl Osmanlı düşünce hayatının en önemli mümessillerinden birisi olan Kemalpaşazâde’nin (ö. 940/1534) Risâle fî tahkîki luzûmi’l-imkân eseri esas alınarak imkânın ezelîliği ve ezelîliğin imkânı meselesinde Cürcânî’ye yönelik eleştirileri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Felsefe, Kelâm, Metafizik; İmkân, Mümkün, Varlık- Mâhiyet, Ezelîlik, Kıdem, Hudûs, Âlem, Kemalpaşazâde, İbn Kemâl

Criticism of Curcānī by Kemālpas̲hazādah in the problem of eternity of possibility and possibility of eternity

Öz

The
problem of eternity of possibility and
possibility of eternity was first problematized
by al-Ghazālī and then discussed by Fak̲h̲r al-Dīn al-Rāzī, Nāṣir al-Dīn al-Ṭūsī, ‘Adud al-Dīn al-Ījī and as-Sayyid
ash-Sharīf al-Jurjānī in the discussion of the hudûs and seniority of the
world. The problem continued to be handled by the Ottoman
theologians through the book Sharḥ al-Mawāqif.   This study addresses
the criticism of Curcānī by Kemalpasazade who is the one of the most important
representatives of Ottoman thought life in the sixteenth century within the
problem of eternity of possibility and
possibility of eternity based on his work Risāle
fī Tahkīk
Luzūm al-İmkān li al-Mumkin

Anahtar Kelimeler

Philosophy, Islamic Theology, Metaphysical, Possibility, Essence- Existance, Eternity, Seniority, Hudus, World, Kemālpas̲hazādah; Ibn Kemāl

Kaynakça

• Adudüddîn el-Îcî. el-Mevâkif fî ilmi’l-kelâm. Ed. Abdurrahmân Umeyra. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Cebel, 1997.
• Alak, Musa. Kemalpaşazâde’nin Şerhu Tağyîri’l-Miftâh adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
• Alper, Ömer Mahir. “Mahiyetin Mec’ûliyeti Bağlamında Kemalpaşazâde’nin Cürcânî Eleştirisi”. İslam Düşüncesinde Süreklilik ve Değişim. Ed. M. Cüneyt Kaya. 1. Baskı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Arıcı, Mustakim. Bir Otorite Olarak Seyyid Şerif Cürcânî. Ed. M. Cüneyt Kaya. 1. Baskı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Arslan, Ahmet. Kemâl Paşa-Zâde Tehâfüt Hâşiyesi’nin Tahlili. 1. Baskı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Arslan, Ahmet. Kemal Paşa-Zâde Tehâfüt Hâşiyesi. 1. Baskı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Bahçıvan, Seyit. Şeyhulislâm İbn Kemâl Bâşâ ve Ârâuhu’l İ’tikâdiyye. Doktora Tezi, Câmiâtü Ümmi’l-Kurâ, 1994.
• Bozkurt, Ömer. “Problem ve Tartışmalarıyla Gazali ve İbn Rüşd’e Göre imkan Meselesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2009).
• Cürcânî. Şerhu’l-Mevâkıf. 1. Baskı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Ebû Hâmid el-Gazzâlî. Tehâfütü’l-felâsife. 1. Baskı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Erdem, Engin - Pehlivan, Necmettin. “Varlığın ve Yokluğun Ötesi: Kemalpaşazâde’nin “Leys ve Eys’in Anlamının İncelenmesine Dair Risâle”si”. İslam Araştırmaları Dergisi. 27 (2012).
• Fahreddin er-Râzî. el-Erb’aîn fî usûli’d-dîn. Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye. 1986.
• Fahreddin er-Râzî. el-Mebâhisü’l-meşrikiyye. 2. Baskı. Kum: Menşûrat-ı Bîdar, 1991.
• Fahreddin er-Râzî. el-Metâlibu’l-’âliye mine’l-ilmi’l-ilâhî. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.
• Fahreddin er-Râzî. el-Muhassal. Ed. Hüseyin Atay. 1. Baskı. Umman: Dâru’r-Râzî, 1991.
• Fârâbî. es-Siyâsetü’l-medeniyye. 1. Baskı. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1996.
• Hasan Çelebi. “Hâşiyetü Hasan Çelebi ale’l-Şerhi’l-Mevâkif”. Şerhu’l-Mevâkif ve meahu Haşiyetâ es-Siyâlkûtî ve Hasan Çelebi. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Hocazâde, Muslihuddîn. et-Tehâfüt fi’l-muhâkemât. Ed. Luay Hatem Yaqoob. 1. Baskı. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2018.
• İbn Kemâl. “Risâle fî tahkîki luzûmi’l-imkân li’l-mümkin”. Mecmû’u Resâili’l-’Allâme İbn Kemâl Bâşâ. Ed. Hamza Bekrî - Mâhir Edîp Cellûş - Abdurrahmân Harş - Abdulcevad Hamam. 1. Baskı. Dâru’l-Lübâb li’d-Dirâse ve Tahkîki’t-Turâs, 2017.
• İbn Sînâ. Dânişnâme-i Alâî. 1. Baskı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• İbn Sînâ. el-Mubâhasât. Ed. Muhsin Bîdarfer. 1. Baskı. Kum: Menşûrat-ı Bîdar, 1993.
• İsmail Hanoğlu. Fahruddin er Razi’nin Kitabu’l Mulahhas fi’l-Mantık ve’l Hikme Adlı Eserinin Tahkiki ve Değerlendirmesi. 2009.
• Kaya, M. Cüneyt. Varlık ve İmkân. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Kaya, Veysel. “Alemin Ezelîlîği Tartışmalarında Hocazâde’nin Yeri”. Uluslarası Hocazâde Sempozyumu. 2011.
• Kaya, Veysel. İbn Sînâ’nın Kelâma Etkisi. 1. Baskı. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Kutbüddin Ebu İshak İbrahim b. Ali b. Muhammed Kutbü’l-Misrî. Şerhu’l-Muhassali’l-Kelam, Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa, nr. 792,
• Küyel, Mübahat Türker. Üç Tehâfüt Bakımından Felsefe ve Di̇n Münasebeti̇. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1956.Nasîruddin et-Tûsî. Telhîsu’l-Muhassal. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1985.
• Necmüddîn el-Kâtibî El-Kazvînî. el-Mufassal fî şerhi’l-Muhassal Princeton Üniversitesi Kütüphanesi, Nadir Kitaplar ve Özel Koleksiyonlar Bölümü, İslâmî El Yazmaları, nr. 767Y.
• Öçal, Şamil. Kemal Paşazâde’nin Felsefi ve Kelami Görüşleri. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1998.
• Parmaksızoğlu, İsmet. “Kemâl Paşa-zâde”. MEB İslam Ansiklopedisi. 6: 561-566. Millî Eğitim Basımevi, 1977.
• Sözen, Kemal. İbn Kemal’de Metafizik. 1. Baskı. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2001.
• Turan, Şerafettin. “Kemalpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 25: 238-240. TDV Yayınları, 2002.
• Tûsi, Alâaddîn Ali. Tehâfütü’l-Felâsife (Kitâbu’z-Zuhr). Ed. Recep Duran. 1. Baskı. Ankara: Hece Yayınları, 2013.