Arap Dilinde İsm-i Fâil ve Kur’ân Bağlamında Manaya Etkisi

Yıl 2018, Sayı: 32, 77 - 111, 31.12.2018

Recep Yartaşı Muhammed Bahaeddin Yüksel

Öz

Bu
makalede ism-i fâil yapısının Arap dilindeki kullanımlarına temas edilmeye
çalışılmış, Kur’ân bağlamında manaya olan etkisi incelenmiştir. Nitekim farklı
anlam delâletlerine sahip olması açısından ism-i fâilin ilim ehlince cümlede
önemli bir yeri olduğunda şüphe yoktur. Onun bu öneminden dolayı Basra ve Kûfe
dil ekolleri, konuya dair yoğun mesai sarf etmiş ve sonuçta her iki ekol de
farklı görüşler ileri sürmüştür. Hangi tür kelimeden türediği hakkındaki farklı
görüşe dayanan bu ihtilaf, ism-i fâilin cümlede amel etme şartlarındaki
ihtilafı da beraberinde getirmiştir. Cümlede birçok farklı anlamları ifade
edebilme özelliğine sahip olan ism-i fâil, Kur’ân’da da farklı bağlamlarda bu
zengin anlam katmanlarını muhafaza etmiştir. Nitekim ayetlerin ihtiva ettiği
ince ve nükteli anlamlar, bu kullanımın farklı kalıplarda gelmesi sebebiyle
muhatabın zihin ve gönlünde vurgulu olarak kendisini hissettirebilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İsm-i fâil, fiil, isim, Kur’ân, ayet

Kaynakça

• Azîz, Muhammed. İsmu’l-Fâil fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Yüksek Lisans Tezi, An-Nacah National University, 2004.
• Bilgin, Abdulcelil. “İsm-i Fâil Sigalarının Çevirisi Üzerine”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 1/2 (2015): 197-206.
• Birgivî, Muhammed b. Pîr Ali b. İskender. Mecmû’atu’n-Nahiv. İs-tanbul: Şifa Yayınları, 2010.
• Cürcânî, Abdulkâhir. el-Miftâh fi’s-Sarf. Beyrût: Müessesetü’l-Risâle, 1987.
• Dakr, ‘Abdulganî. Mu’cemu’n-Nahv. Kum: Mektebetu’l-Kıyâm, 1974.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf Endelusî. İrtişâfu’d-darab min lisâni’l-‘Arab. Nşr. Recep Osman Muhammed. Kahire: Mek-tebetü’l-Hâncî, 1998.
• Kelbî, Ebu’l-Munzir Hişâm b. Muhammed b. es-Sâib. Kitâbu’l-Esnâm. Nşr. Ahmed Zeki Paşa. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1995.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekā Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî el-Esedî. Şerhu’l-Mufassal. Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Enbârî, Kemaleddin. el-İnsâf fî Mesâili Hilâf. y.y.: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2003.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf Endelusî. el-Bahru’l-Muhît. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Ensârî, İbn Hişâm. Şerhu Katri’n-Nedâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Ezherî, Hâlid b. Abdullah. Şerhu’t-Tasrîh ‘ale’t-Tavzîh. Beyrût: Dâru’l-Kütübi'l-İlmiyye, 2000.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Ziyâd. Meani’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, 1980.
• Hamlevî, Ahmed. Şeze’l-‘Arf fi fenni’s-Sarf. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2006.
• Hasan, Abbas. en-Nahvu’l-Vâfi. Kâhire: Dâru’l-Meârif, 1966.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa. Cevâhiru'l-Belâğa fi'l-Meânî ve'l-Beyân ve'l-Bedî'. Beyrût: el-Mektebetü'l-Asriyye, ts.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa. el-Kavâ’idu’l-Esâsiyye. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1988.
• Hatib, Abdullatif Muhammed. el-Müstaksa fi İlmi’t-Tasrif. Kuveyt: Dâru’l-‘Arûbe, 2003.
• Hemedânî, Abdullah İbn ‘Akîl. Şerhu İbn Akil. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2010.
• İbn Akîl. Şerhu İbn Akîl. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1980.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed el-Gırnatî. et-Teshil li Ulumi’t-Tenzil. Beyrût: Dâru’l-Erkâm, ts.
• İbn Side, İsmail. el-Muhassas. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1996.
• İbnu’l-Hâcib, Ebû ‘Amr Cemâluddîn. el-Kâfiye fi ‘İlmi’n-Nahvi. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 2010.
• Balcı, İsrafil. Peygamberlik Öncesi Hz. Muhammed. Ankara: Anka-ra Okulu Yayınları, 2014.
• Karaman, Hayrettin v.dğr. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. An-kara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Kazvinî, Hatip. el-İzâh fi ulûmi’l-Belâğa. Beyrût: Dâru’l-Cîl, ts.
• Kazvinî, Hatip. Telhisü’l-Miftâh. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2014.
• Komisyon, Mecmuatu’s-Sarf, İstanbul: Şifa Yayınları, 2017.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. Medariku’t-Tenzil ve Hakaiku’t-Te’vil. Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Okuyan, Mehmet. Kısa Surelerin Tefsiri. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• Özbalıkçı, Reşit. Arap Dilinde Zaman Açısından Fiiller. İzmir: Ana-dolu Matbaası, İzmir, 1996.
• Özdoğan, M. Akif. “Arapça’da İsm-i Fâil ve İşlevleri”. Kahraman-maraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/10 (2007): 55-90.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Râcihî, Abduh Ali İbrahim. et-Tatbîku’s-Sarfî. Beyrût: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabî, 2004.
• Râgıb, Ebu’l-Kâsım el-İsfehânî. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. İs-tanbul: Dâru Kahramân, İstanbul 1986.
• Sabbân, Ebu’l-İrfân Muhammed b. ‘Alî el-Mısrî. Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Eşmûnî. Beyrût: Dâru İhyâi Kutubi’l-‘Arabî, ts.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetu’t-Tefâsîr. Kâhire: Dâru’s-Sâbûnî, 1997.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. es-Sarfü’l-Arabî Ahkamun ve Meanin. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2013.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih. Meani’l-Ebniyeti fi’l-Arabî. Riyâd: Dâru Ammâr, 2007.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. ‘Usmân b. Kanber. el-Kitâb. Thk. Ab-dusselâm Harun. Mısır: Dâru’n-Nahda, 1945.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ el-Endelûsî. el-İfâdât ve’l-İnşâdât. Tunus: Muessesetu’r-Risâle, 1983.
• Zemahşerî, Ebul Kâsım Mahmûd b. ‘Umer. el-Keşşâf ‘an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî, 1407.