Soğuk Savaş’ın Bilinmeyen İsyanı: Jeltoksan Ayaklanması

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 2, 735 - 750, 31.10.2018

Mustafa Edip Çelik Recep Çelik

Öz

Birçok
ulusun kaderini belirleyen dönemler ve devirler vardır. Bu dönemler ulusların
ilerleyen dönemdeki siyasi, sosyal ve ekonomik sahalarda varlığını sürdürebilme
açısından ehemmiyetler arz etmektedir. Bu durumun bir örneği de Türkistan
coğrafyasında vuku bulmuş ve Çarlık Rusya’sı dönemi ile başlayan ilerleyen
süreçte halefi Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ile devam eden mezalim ve
asimilasyon politikası Türkistan coğrafyasında oldukça zor dönemler yaşamasına
neden olmuştur. Bu gelişmeler, bağımsızlık düşüncesinin şekillendiği birtakım
ayaklanmaları da beraberinde getirmiştir. Kazakistan’da meydana gelen
bağımsızlık düşüncesi Gorbaçov’un Glastnost ve Perestroyka politikalarına
paralel gerçekleşmiştir. Bu cümleden olarak Kazakistan’da bağımsızlık düşüncesi
ağır basmış ve Sovyetlere karşı başkaldırı ve bağımsızlık ülküsü oluşmuştur.
Tarihler 17-18 Aralık 1986 yılını gösterdiği zaman Kazakistan’da ilk olarak
gençlerin başlattığı ve bir ulusa mâl ettiği olaylar vuku bulmuştur. Almatı
sokaklarında meydana gelen gösterilerde bağımsızlık nidaları yükselmiştir.
Türkistan tarihinde “Jeltoksan”
olarak bilinen ve adını bulunduğu aydan alan aralık olayları bu süreçte
yaşanmıştır. Bu uzun ve sancılı süreç neticelerini 1989 senesi ve sonrasında
verecektir. Bu çalışma,
Sovyetler birliğinin Kazakistan toplumuna yönelik asimilasyon politikalarına
karşı Kazak toplumunun 1986- 1991 yılları arasında vermiş olduğu mücadeleyi ve
bağımsızlığa giden süreci anlatmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kazakistan, Soyetler Birliği, Jeltoksan, Türkistan, Ayaklanma

Kaynakça

• BAŞARAN Doğacan, Jeltoksan Ayaklanması ve Bu Ayaklanmanın Kazakistan’ın Bağımsızlığındaki Rolü, Ankasam | Bölgesel Araştırmalar Dergisi, Mayıs 2017 • 1 (1), Ankara.
• ÇAĞLAR Aytaç (2018), Kazakistan’ın Ulus İnşa Süreci ve Ekonomi Politiği, Karabük üniversitesi SBÜ Dergisi, S.1, C.1.
• DEVRİŞEVA Halide (2007), İşgal Döneminden (18.Yy.) Günümüze Kadar Rusların Kazaklara Karşı Yürüttüğü Politikalar, yayımlanmış yüksek lisans tezi, Ankara, s.74-75.
• DEMİRTEPE M.Turgut (2012), Orta Asya’da Siyaset ve Toplum Demokrasi Etnisite ve Kimlik, Usak Yayınları, Ankara.
• DOĞAN Orhan (2011), “Çarlık Rusya’nın Uyguladığı İstila ve Asimile Siyasetine Karşı Başkırtların Çıkarttığı İsyanlar (XVII. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XVIII. Yüzyıl)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya
• ALKAN Haluk (2007), Seçkinler Rekabeti Ve Otoriter Seçkinler Rekabeti ve Otoriter Seçkinler Rekabeti Ve Otoriter Kurumsallaşma Arasında Kazakistanda Siyasal Sistem, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları Dergisi, Cilt:2, Sayı: 4, Ss. 1-28,
• GÖMEÇ Saadettin (2006), “Türk cumhuriyetleri ve toplulukları tarihi”, akçağ yayınları, Ankara
• GÜNDOĞDU Abdullah ve GÜLER Cafer (2017), “Kazakistan’ın Bağımsızlığının Tanınma Süreci ve Türk Kamuoyundaki Yankıları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 36
• Http://Politikaakademisi.Org/2014/04/27/Gecmisten-Gunumuze-Kazakistan/: Erişim Tarihi: 07.08.2017.
• KAFKASYALI Ali (2012), “ bağımsızlıklarının 20. Yılında kazakların istiklal mücadelesi tarihine bir bakış”, Türk Dünyası incelemeleri Dergisi 12/1,
• KARA Abdulvahap ve YEŞİLOT Okan (2011), Avrasya’nın Yükselen Yıldızı Kazakistan, İTO Yayınları, İstanbul
• KARA Abdulvahap,”1986 Kazakistan’da Almaata Olaylarının İçyüzü ve Etkileri”, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007, s.56-61.
• KARA Füsun (2012), “Almaatada 1986 Aralık olayları: Jeltoksan”, Turkish Studies, Volume 7/4, Fall, AnkaraKARA Mehmet ve Damira İbragim (2008), “Uyanma Kavramı ve Kazaklar”, Turkish Studies, C. 3, S. 7, İstanbulKARACAGİL Kürşad (2014), Kazakistan’ın Bağımsızlığının Ayak Sesleri: Almatı Olayları (1986), Cilt 6, Sayı 1, Kütahya.
• LAKHAYEVA Assel (2012,) 1990 Sonrası Rusya ve Kazakistan İlişkilerinin Dış Politika ve Güvenlik Boyutu, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İzmir
• Lazzat URAKOVA (2014), Geçmişten Günümüze Kazakistan’daki Dille İlgili Yasa Koyuculuğa Genel Bir Bakış, S.28, Türkbilig,
• ÖZEL Merve Suna (2014), Stalin Dönemi Rus Milliyetçiliği ve Politikaları, Cilt: 4 Sayı: 2 ,Kırıkkale,
• MUSABEKOVA Roza (2007), Kazakistan’daki Aydınlara Karşı Siyasi Baskılar (1940-1950), “Sovyet Tarih Yazımı Ve Kazakistan Tarihinin Meseleleri”, edt: Abdulvahap Kara- Zeynep YAMAN, Türk dünyası belediyeler birliği, İstanbul
• SARAY Mehmet (2002), Kazakistan, DİA, yıl: , cilt: 25, s,125.SARAY Mehmet (2004), Kazakların Uyanışı, Epik Grafik, Ankara, s. 9.
• SATPAYEV Dosım (2002), “Kazakistan-Türkiye İlişkilerinin Dinamizmi: On Yıllık Deneyim”, Avrasya Dosyası, Çev. Saule Baycaun, Cilt VII, Sayı 4, Kış Kazakistan-kırgızistan, 2001-
• ŞADIHANOV Emil, Sovyetler Bîrliği'nin Dağılma Sürecinde Etkili Olan Bölge Sorunları ve Milliyetçilik Hareketleri, http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:-7CRSsZGxFoJ:dergipark.gov.tr/download/article-file/100962+&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr, erişim: 04.09.2018.
• TAZHIBAYEV Galymzhan (2013), Kazakistan Cumhuriyeti’nde Radyo ve Televizyon Yayıncılığında Yeniden Yapılanma Ve Ortaya Çıkan Sorunlar, (Avrupa Birliği Ve Türkiye Karşılaştırmalı), yayımlanmış yüksek lisans tezi, Ankara
• YILMAZ Reha (2013), Kazaklar Nasıl Ruslaştırılmaya Çalışıldı, Cilt: 3, Sayı: 1, Bahar, Çankırı
• YORULMAZ Osman (2013), Kazak Türkleri İle Çarlık Rusyası Arasındaki Siyasi İlişkiler, TTK Yayınları, Ankara