Manastırlı Sâlih Fâik’in “Türkçe Aruz” Eserinden Hareketle Aruzdan Kastedilen Şiir Ölçüsü

Yıl 2017, Sayı: 3, 37 - 50, 31.12.2017

Abuzer Kalyon Nebi Çelik

Öz

Aruz Arapça bir kelimedir. Araplarda bir bilim dalı olarak gelişmiştir.  Kısa ve öz ifadesiyle şiirde heceleri saymak; daha doğrusu ölçmek için kullanılmaktadır. İslâm öncesi Arap edebiyatı cahiliye döneminde çok geliştiği için; “aruz”un gelişimi ve şiirde uygulanması cahiliye devrinde de söz konusudur. Arapça ve Farsça kelimeleri şiirde kullanabilecek yetenekte olan şairlerin kaleminden aruz kalıpları da kolaylıkla uygulanmaya başlanmıştır. Aruz, Türk şiirinin en uzun soluklu döneminde (Dîvân şiirinde) kullanılmış; Dîvân şiirinin unutulmaya yüz tuttuğu zamanlarda da popülerliğini yitirmeye başlamıştır. Kültü-rümüzün olmazsa olmaz ölçüsü biçimine gelen aruzu, İstiklal Marşı’nın ölçüsü olarak da görmekteyiz. Klasik Arap ve Fars şiirinde olduğu gibi; Türk şiirinin de hesaplama sistemi biçimine gelen ve başarıyla uygulanan “aruz” Türk şiirinin tek hesap-lama sistemi değildir elbette. Türk şiirine özgü bir hesaplama ölçüsü hece ölçüsüdür. Hece ölçüsü, Türk şiirinin başlangıcın-dan itibaren kullanılmaktadır. Hece ölçüsü ile dîvân şairlerinden Nedîm koşma yazmıştır. Manastırlı Fâik’in tarafımızdan incelenen “Türkçe Aruz” eseri, aruzu alışılageldiği gibi Arap edebiyatı kaynaklı şiir ölçüsü olarak değil; Türk şiirinin millî ölçüsü olan hece ölçüsü karşılığında kullanmıştır. Çalışmada, Manastırlı Fâik’in “Türkçe Aruz” eserinde Osmanlı Türkçesi harflerinden Latin harflerine aktarılmış olarak verildi.

Anahtar Kelimeler

Manastırlı Fâik, Türk edebiyatı, Aruz, Hece Ölçüsü

Kaynakça

• Aksoyak, İsmail Hakkı, (2017). Müşterek Şiirler Dîvânı, Ankara: Grafiker yay.
• Banarlı, Nihad Sami (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I, İstanbul: Millî Eitim Bakanlıı Yayınları. Canım, Rıdvan (2000). Latifî - Tezkiretü’ş-Şuarâ Ve Tabsıratu’n-Nuzemâ, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Bülbül, Tuncay (2014). Salih Fâ’ik, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1648
• Cokun, Menderes (2003). “Edebî Terimler ve Aruzla İlgili Bir Eser: Alî B. Hüseyin Dilçin, Cem (2009). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Tdk Yay.
• Eraslan, Kemal (1993). Alî-Şîr Nevâyî-Mîzânu’l-Evzân, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ertem, Rekin, “Hece Vezni”, TDEA, IV, 194-202.
• Gıynaş, Kamil, Şenödeyici, Özer (2010) Teork Açıdan Aruz İlmi ve Üç Aruz Risalesi, Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi, S. 226-240
• İsen, Mustafa (1994). “Aruzun Anadolu’daki Gelişim Çizgisi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllık-Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, S. 119-125.
• Köksal, M. Fatih (2005). “Orijinal Bir Şair: Edirneli Nazmî Ve Dîvân’ına Yeni Bakışlar”, Klâsik Türk Şiiri Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları, S. 319-338.
• Köprülü, M. Fuad (1986). Edebiyat Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Manastırlı Fâik (1313). Türkçe Aruz, Kostantıniyye: Âlem Matbaası.
• Saraç, M. A.Yekta (2007). Klâsik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: 3f Yayınevi.
• Sevgi, Ahmet (2008). “Ahmed-İ Bardahî’nin Türkçe Ve Farsça Manzum Aruz Risalesi”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, S. 19, S. 37-55. 25