BAYRAMİÇ YÖRESİ TAHTACI TÜRKMENLERİNDE ÖLÜM ETRAFINDA OLUŞAN İNANIŞ VE RİTÜELLER

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 70 - 80, 13.12.2018

Cem Meriç

Öz

Halk kültüründe önemli bir yere sahip olan ve
geçiş dönemi uygulamalarının başında yer alan ölüm; etrafında birçok inanış ve
ritüel bulundurarak günümüze kadar gelmiştir. Bu ritüel ve inanışlar farklı
kültürlerde değişik biçimlerde görülse de birçoğunun törensel bir yapı
içerisinde olduğu göze çarpmaktadır. Bu farklılığın temelinde ise inanç çeşitliliği
ön plana çıkmaktadır. İnsanların sahip olduğu inançlar bütünü, toplumun ölüme
olan bakış açısıyla birlikte ölüm etrafında oluşan inanış ve ritüelleri de
etkilemektedir. Bayramiç yöresi Tahtacı Türkmenlerinde ise ölüm etrafında gelişen birçok
folklorik unsur saptanmıştır. Bunlara; bazı hayvanların veya olayların ölümü
çağrıştırması, ölen kişinin başında defin işlemlerinden evvel sazender
tarafından ölüm nefeslerinin okunması, ölen kişinin sağken dinî törende giydiği
elbiseleri ve değerli eşyaları ile gömülmesi, ölen kişinin mezarında rahat
etmesi amacıyla mezar içlerinin oda şeklinde kazılması, Hıdrellez zamanı her
ailenin mezarlığa gidip ölen akrabalarını ziyaret etmesi ve atalarının
mezarları başında kurban kesmeleri örnek olarak gösterilebilir. Tahtacı
Türkmenlerinde ölüm öncesi ve ölüm sonrasında gerçekleştirilen inanış ve
ritüeller, geleneksel uygulamalarla birlikte günümüzde de sürdürmektedir. Bu
çalışmada, Çanakkale ili Bayramiç ilçesine bağlı Tahtacı Türkmen köyleri
arasında yer alan  Koşuburnu ve
Karıncalık köyleri ile ilçe merkezine bağlı Tahtacı mahallelerinde yaşayan
kaynak kişiler ile yapılan görüşmeler neticesinde elde edilen ölüm ile ilgili
inanış ve ritüeller dahilindeki veriler halk bilimi disiplini çerçevesinde
analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ölüm, İnanış, Ritüel, Gelenek, Halk Bilim

Beliefs and Rituals Around Death in Tahtaci Turkmens in Bayramic Region

Öz

Death, which plays a significant role in the folk culture
and takes place near the top of the transition period practices; survives until
today by bringing along many beliefs and rituals. Although these rituals and
beliefs are seen in different forms in different cultures, many of them are in
a ceremonial structure. At the heart of this difference, faith variety comes
into prominence. The beliefs that people possess have an impact on the beliefs
and rituals that occur around death along with the society’s perspective on
death. There are many folkloric elements are identified about death between
Tahtacı Turkmen’s in Bayramic region.To these; the death of some of the animals
or events recalling the death of the person at the beginning of the burial of
the sazender before the death breath reading, the deceased in the health of the
religious ceremony and the dressed in the clothes and buried in the burial of
the deceased in order to be comfortable in the grave of the deceased person in
the form of tombs, Hıdrellez time to each family's cemetery and visiting
relatives who died and sacrificing their ancestors at the graves. Beliefs and
rituals are performed in pre-death, while-death and post-mortem period between
Tahtacı Turkmen’s maintains their traditional identity until today. In this
study, the data about the beliefs and rituals related to the death obtained via
interviews with the people as source living in Kosuburnu and Karıncalık
villages and Turkmen’s neighborhood in Bayramic district of Çanakkale
Province were analyzed within the framework of folklore discipline.

Anahtar Kelimeler

Death, belief, ritual, tradition, folklore

Kaynakça

• AÇA, Mehmet; YOLCU, M. Ali (2016). “Halk Bilgisinin İnanış Temelli Temsilleri”. Halk Bilimi El Kitabı. (Ed. Mustafa Aça). Konya: Kömen Yayınları, 418-555.
• BİÇEN, Hüseyin Y. (2005). İnanışları ve Gelenekleriyle Tahtacılar. Ankara: Tekağaç Yayıncılık.
• İNAN, Abdülkadir. (2017). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• LVOVA, E. L. vd. (2013a). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Kâinat ve Zaman, Nesneler Dünyası. (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• LVOVA, E. L. vd. (2013b). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: İnsan ve Toplum. (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• LVOVA, E. L. vd. (2013c). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Simge ve Ritüel. (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• TRYJARSKİ, Edward. (2012). Türkler ve Ölüm: Geçmişten Bugüne Türklerde Ölüm Kültürü. (Çev.: Hafize Er). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• ULUOCAK, Şeref. (2014). “Kazdağı Tahtacı Türkmen Kozmolojisinde Hakka Yürümek”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 71, 55-82.
• YÖRÜKÂN, Yusuf Ziya. (2016). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri, Şamanizm. İstanbul: Ötüken Neşriyat.