Hanefî Usul Düşüncesinde Emrin Veya Me’mûr Bihin Kaydı Olarak Vakitler (Vakit Teorisinin Gelişimi Üzerine Bir İnceleme)

Yıl 2019, , 123 - 139, 30.06.2019

Mehmet Ümütli

https://doi.org/10.33420/marife.554090

Öz

Vakit, insan hayatında yadsınamaz önemi haiz olan kavramlar arasında yer almaktadır. İslam dini de kimi ibadet ve sorumlulukları vakitle ilişkilendirmiştir. Konunun bu öneminden hareketle İslam hukukçuları da özelde ibadetlerin genelde ise tüm sorumlulukların vakitle irtibat ve ilişki yönü hususunda farklı yaklaşımlar ortaya koymuşlardır. Hanefî fıkıh usulü geleneği incelendiğinde Şâri‘in mükelleften yapmasını istediği şeyin veya mükellefe sorumluluk yükleyen hitabının, belirli bir vakitle sınırlandırılıp sınırlandırılmaması yönüyle bazı taksimler yapıldığı görülmektedir. Konuyla ilgili olarak genelde “geniş vakit”, “dar vakit” ve “müşkil vakit” şeklinde üçlü bir sınıflandırma söz konusudur. Bununla birlikte Hanefî usul âlimleri kendi usul anlayışlarının bir yansıması olarak farklı teoriler ortaya koymuşlar ve konunun anlaşılması için bazı katkılar yapmışlardır. Bu sayede mükellefin sorumluluk alanına giren hususların vakitle irtibat yönünün teorik arka planının sağlam bir şekilde kurgulanmasının amaçlandığı ifade edilebilir. Bu makalede Hanefî usulcülerinin emrin veya me’mûr bihin bir kaydı olması itibariyle vakit çeşitleri hakkındaki yaklaşımlarını ve bu yönüyle vakit teorisinin gelişimine yapmış oldukları katkıları incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Vakit, İbadetler, Geniş Vakit, Dar Vakit, Müşkil Vakit

The Times as an Additional Thing of the Commandment or Commanded Thing in the Hanafî’s Tought of Usul al-Fiqh (A Study on the Development of Time Theory)

Öz

Time is one of the concepts that have undeniable importance in human life. Islam has associated some worship and responsibilities with time. Based on the importance of this issue, Islamic jurists have shown different approaches especially to worship and in general about the connection and relationship aspect of all responsibilities. When the tradition of Hanafî’s usul al-fiqh is examined, it can be seen that some partitions have been done in order to determine whether that Shari‘ wanted to do from responsible (mukallaf) or his speech that imposed responsibility for the responsible was limited to a certain time. In general, there is a triple classification in the form of a “wide time”, “narrow time” and “equivocal time”. However, Hanafî scholars have presented different theories as a reflection of their understanding of usul al-fiqh and made some contributions to understand the subject. In this way, it can be stated that it is aimed to explain the theoretical background of the point of contact of the things that fall under the responsibility of the responsible (mukallaf). In this article, we will try to examine the approaches of Hanafî scholars of usul al-fiqh about the types of time as a feature of the commandment or commanded thing and their contribution to the development of time theory.

Anahtar Kelimeler

Time, Worships, Wide Time, Narrow Time, Equivocal Time

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’l-esrâr an Usûl-i Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. 2 Cilt. İstanbul: Şirket-i Sahâfe-i Osmâniye, 1308/1890.
• Apaydın, Yunus. İslam Hukuk Usulü. 2. Baskı. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2016.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Füsûl fi’l-usûl. Thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. 2. Baskı. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1994.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullahb. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-edille fi usûli’l-fıkh. Thk. Halil Muhyiddin Meys. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2001.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Vâcip”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 410-414. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî el-Leknevî. Kamerü’l-akmâr. İstanbul: İhsan Kitabevi, 1986.
• Hanbelîzâde, Muhammed Şâkir. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. 1. Baskı. Beyrût: Dârü’l-Beşâir, 2004.
• Molla Cîven, Ahmed b. Ebî Saîd b. Abdillâh el-Leknevî. Nûrü’l-envâr fî şerhi’l-Menâr. İstanbul: İhsan Kitabevi, 1986.
• Molla Fenârî, Şemseddîn Muhammed b. Hamza b. Muhammed. Füsûlü’l-bedâyî‘ fî usûli’ş-şerâi‘. Thk. Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmail. 1. Baskı. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Molla Hüsrev, Mehmed. Mir’âtü’l-usûl. İstanbul: Salah Bilici Kitapevi, ty.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. el-Usûl. 2 Cilt. İstanbul: Şirket-i Sahâfe-i Osmâniye, 1308/1890.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Menârü’l-envâr. 2 Cilt. Dimaşk: Dârü’l-Farfûr, 2001.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Keşfu’l-esrâr şerhu’l-musannif ale’l-Menâr. İstanbul: İhsan Kitabevi, 1986.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Usûl. Thk. Ebû’l-Vefâ el-Afğânî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2005.
• Seydişehrî, Mahmud Esad. Teshîl-u Usûl-i Fıkıh. 1. Baskı. İstanbul: Yasin Yayınları, 2002.
• Seyyid Bey. Usûl-i Fıkıh Dersleri. İstanbul: y.y., 1913.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh. et-Telvîh ilâ keşfi hakâiki’t-Tenkîh. 2 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye,1981.
• Yahyâ Maabdeh. “el-Ehâdîsü’l-vâride fî tahdîdi bedi’ duhûli vakti’l-mağrib dirâseten nakdiyyeten fî dav’i ilmi’l-felek”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 31 (Nisan 2018): 469-489.