The Divine Attraction (Jadhbah) as a Possibility af Self-Revelation (Al-Taarruf) and Unveiling (Mukashafah) in Sufism

Yıl 2017, , 121 - 135, 30.06.2017

Nurullah Koltaş

https://doi.org/10.33420/marife.591732

Öz

The Divine attraction (jadhbah), which is considered as a degree of witnessing (mushahadah), is also seen as a beginning for attaining God. As a subject of various approaches such as the changes in attitude emanating from a spiritual fervor or immersion (istighraq) in view of the public, the Divine attraction denotes a state of rapture and the witnessing resulting from it that comes into being by the influence of manifestations reaching the heart suddenly. Although there exist different definitions concerning its essence, it is obvious that this attraction has some ambigious connotations as well. The sūfīs take the following saying of the Prophet as a starting point, ""An attration among the attractions of the Merciful is equal to the deeds of mankind and the jinns"", and they considered the mentioned attraction a degree which is bestowed to the attracted without his/her effort after being chosen by Him. That the seeker can advance fast during the Divine attraction compared with the spiritual journey (sulūq) in its usual course implies also a nature that transcends the spiritual stations (maqām).
Although some of those attracted by the Divine attraction return to their normal lives, some of them remain at that state and cannot turn back to the state of sobriety (sahw). In the classical sūfī texts, there are various classifications concerning the Divine attraction and the attracted ones (madjdhūb). Especialy the quadripartite classification by al-Suhrawardī serves as an example for determining the place of the Divine attraction in the spiritual journey.
In this article, some terms considered to be related with the Divine attraction such as diwāna, majnūn, bahlul will be defined, and the term attraction (jadhbah) and its importance in the the spiritual journey will be explained briefly. Then the classes of the attracted ones as well as the status of the attraction as a possibility of unveiling and the self-revelation (al-Taarruf) will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Divine Attraction (Jadhbah), The Attracted Ones (Madjdhūb), , Unveiling (Mukāshafah), Witnessing (Mushāhadah), Self-Revelation (Taarruf)

Tasavvufta Bir Taarruf ve Mükâşefe İmkânı Olarak Cezbe

Öz

Sûfîler arasında üst bir müşâhede seviyesi kabul edilen cezbe, Allah’a visâlde bir başlangıç olarak da görülmektedir. Umum nezdinde istiğrak ya da yoğun bir manevî coşku sonucu gerçekleşen tavır değişikliklikleri gibi farklı yaklaşımların konusu olan bu kavram, esasen kalbe ansızın ulaşan tecellilerin etkisiyle ortaya çıkan ilahî bir çekim hâlini ve bunun sonucunda erişilen mükâşefeyi ifade etmektedir. Mahiyetine yönelik farklı tanımlamalarda bulunulmuş olmakla birlikte cezbeye ilişkin bir üstükapalılığın olduğu aşikârdır. Sûfiler, ""Rahmân’ın cezbelerinden bir cezbe, ins ü cinin ameline denktir"" Hadis-i Şerîf’inden yola çıkarak, söz konusu çekimin çekilen kişinin bir gayreti olmaksızın Hakk’ın onu seçmesiyle ihsân edilen bir mertebe olarak kabul ederler. Cezbe esnasında normal bir seyirde gerçekleşen sülûka nazaran daha hızlı bir mesâfe kat edilişi, makâmları aşan bir tabiata da işaret etmektedir.
Cezbeye düçar olan kimselerden bir kısmı normal hallerine dönerken, bir kısmı da ulaştıkları bu mertebede kalıp sahva rücû edemezler. Klasik tasavvuf kaynaklarında cezbe ve cezbe ehli olan meczûblarla alakalı çok sayıda tasnifte bulunulmuştur. Özellikle Sühreverdî tarafından ortaya konan dörtlü tasnif, cezbenin seyrü sülûktaki yeri bakımından bir örneklik teşkil etmektedir.
Bu çalışmada, halk nezdinde belli bir cezbe hâliyle irtibatlı olduğu düşünülen divâne, mecnûn, behlül gibi kavramlar kısaca izah edildikten sonra cezbenin tanımı ve seyrü sülûktaki önemi üzerinde durulacaktır. Daha sonra meczûb sınıfları üzerinde durularak bir mükaşefe ve taarruf imkânı olarak cezbenin tasavvuftaki konumuna değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Cezbe, Meczûb, Mükâşefe, Müşâhede, Taarruf

Kaynakça

• Akşemseddin, Makâmât’ül-Evliya, Süleymaniye Kütüphanesi, Reşit Efendi Kitaplığı, No: 345.
• Ankaravî, İsmail Rusûhî, Osmanlı Tasavvuf Düşüncesi (Makâsıd-ı Aliyye fî Şerhi’t-Tâiyye), Vefa Yayınları, haz. Mehmet Demirci, İstanbul 2007.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Ta’rifât, terc. Arif Erkan, Bahar Yayınları, İstanbul 1997.
• Dols, Michael W., Mecnun- Ortaçağ İslam Toplumunda Deli, Pinhan Yayınları, İstanbul 2013.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Cünun", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993, VIII.
• Hucvirî, Keşfü’l-Mahcûb, haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 1996.
• İbn Arabî, Muhyiddin, Fütûhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul 2007.
• İbn Haldun, Mukaddime, Dergâh Yayınları, terc. Süleyman Uludağ, İstanbul 2007.
• Kâşânî, Abdürrezzak, Tasavvuf Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul 2015.
• Kelâbâzî, Doğuş Devrinde Tasavvuf (Taarruf), haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 1992.
• Kuşeyrî, Risâle, haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 1999.
• Mehmed Nazmî Efendi, Osmanlılarda Tasavvufî Hayat- Hediyyetü’l-İhvân, haz. Osman Türer, İnsan Yayınları, İstanbul 2005.
• Misalli Büyük Türkçe Sözlük, haz. İlhan Ayverdi, Kubbealı Yayınları, İstanbul 2008.
• Neysabûrî, Ebu’l-Kasım, Akıllı Deliler (Ukalâu’l-Mecânîn), terc. Yahya Atak, Şûle Yayınları, İstanbul 2010.
• Nifferî, The Mawāqif and Mukhātabāt, nşr. Arthur J. Arberry, Messrs Luzac & Co., London 1935.
• Öztürk, Eyüp, Velilik ile Delilik Arasında, Kitap Yayınevi, İstanbul 2013.
• Râsim Efendi, Seyyid Mustafa, Tasavvuf Sözlüğü Sözlüğü (Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil), İnsan Yayınları, İstanbul 2013.
• Sarı Abdullah, Semaratu’l-Fuad (Gönül Meyveleri), Osmanlıcadan sadeleştiren Yakub Kenan Necefzade, Neşriyat Yurdu, 1967.
• Sühreverdî, Tasavvufun Esasları (Avârifü’l-Meârif), terc. H. Kâmil Yılmaz-İrfan Gündüz, Erkâm Yayınları, İstanbul 1989.
• Tilimsânî, Afifüddin, Şerhu Menâzili’s-Sâirîn, Kütahya Vahid Paşa Ktp., nr. 364.
• Uludağ, Süleyman, “Meczup", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2003, XXVIII.
• Yenişehirli Avni, Delilerin Aynası (Mi’rât-ı Cünûn), haz. Abdulkadir Erkal, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2014.
• Yılmaz, Hasan Kâmil, “Cezbe", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993.