Götürü Tazminatın Hâkim Tarafından İndirilmesi Meselesi

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 1, 220 - 261, 28.06.2019

Bahar Öcal Apaydın Nurten İnce Akman

https://doi.org/10.33433/maruhad.583695

Cited By: 3

Öz

Sözleşme, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklamaları ile kurulan ve günlük hayatta en çok karşılaşılan hukuki işlemdir. Kural olarak sözleşme taraflarının sözleşmeden doğan borçlarını ifa edecekleri kabul edilir. Ne var ki, sözleşme taraflarının borca aykırı davranış sergilemeleri de karşılaşılan bir durumdur. Borca aykırı davranışın sonuçları Türk Borçlar Kanununda düzenlenmiştir. Ancak sözleşme serbestisi ilkesinin tanıdığı sınırlar içinde, tarafların borca aykırılık hâlinde ortaya çıkması muhtemel zararı tahmin etmek suretiyle ödenecek tazminatı götürü olarak belirlemesi mümkündür. Her ne kadar Türk Borçlar Kanunu’nda ve mehaz İsviçre Borçlar Kanunu’nda götürü tazminatı düzenleyen hükümler olmasa da, öğreti ve uygulamada götürü tazminat kavramı kabul edilmiştir. Uygulamada ise tarafların götürü tazminat kararlaştırmış olup olmadığı meselesi, sözleşmenin yorumu bakımından sıkça karşılaşılan bir meseledir. Bir diğer mesele ise taraflarca kararlaştırılan tazminatın gerçekte meydana gelen tazminattan daha fazla olması hâlinde, hâkimin kararlaştırılan tazminat miktarını indirip indiremeyeceğidir. Nitekim bu mesele, gerek İsviçre ve Türk hukuk öğretisi ve uygulamasında gerekse Alman hukuk öğretisi ve uygulamasında oldukça tartışmalı meselelerden birini teşkil eder. Özellikle ceza koşulunun indirilmesine ilişkin düzenlemenin götürü tazminatın indirilmesi bakımından da uygulanıp uygulanmayacağı konusu, tartışmaların ana eksenindeki konulardan biridir. Bu çalışmanın amacı, öncelikle götürü tazminat kavramını, götürü tazminatın amaç ve işlevinin yanı sıra türlerini ele almaktır. Ardından hâkimin taraflarca kararlaştırılan götürü tazminatı indirmesi meselesi inceleme konusu yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Götürü tazminat, Ceza koşulu, Götürü tazminat anlaşması, Götürü tazminat anlaşmasının türleri, Götürü tazminatın indirilmesi

Kaynakça

• AKKAYAN-YILDIRIM, Ayça: “Cezai Şartın İşlevi, Türk ve Amerikan Hukukları Açısından Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, İÜHFM, C. 61, S. 1-2, 2003, s. 357-414.
• AKSOY, Hüseyin Can: “Ceza Koşulunun Borçlunun Borca Aykırı Davranıştaki Kusuru ile İlişkisi Nedir?”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi Cilt 24, Sayı 2, Aralık 2018, s. 999-1018.
• AMSTUTZ Marc/MORIN Ariane, Basler Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, OR I, Art. 1-529, Herausgeber Heinrich HONSELL/ Nedim Peter VOGT/ Wolfgang WIEGANG, 6. Auflage, Helbing&Lichtenhahn, Basel-Genf-München 2015.
• ARAT, Ayşe: Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması, Ankara 2006.
• ATAMER, Yeşim M.: Ceza Koşulu – Götürü Tazminat – Sorumsuzluk Anlaşması: Hangisi? Karşılaştırmalı Hukuk Işığında Sözleşmelerin Yorumlanmasında Bazı Tutamak Noktaları’, Atamer/Baş Süzel/ Geisinger (eds.), Uluslararası İnşaat Sözleşmelerinde Gecikme ve Temerrüt – Değişmeyen Bir Soruna Yeni Yaklaşımlar, XII Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018, s. 87-131.
• BAYSAL, Başak: “Yeniden Müzakere Ödevi” Prof. Dr. Hasan Erman’a Armağan, İstanbul 2015, s. 185-198. (Yeniden Müzakere Ödevi)
• BAYSAL, Başak: Sözleşmenin Uyarlanması, XII Levha Yayınları, İstanbul 2009.
• BAYSAL, Başak: Zarar Görenin Müterafik Kusuru, XII Levha, Yayınları İstanbul 2012 [Baysal, Zarar Görenin Kusuru].
• BECKER, Jörn: BeckOK BGB (Hrgs: Heiny Georg BAMBERGER/Herbert ROTH/Wolfgang HAU/Roman POSECK) 49. Edition, Verlag C.H. Beck, München 2019.
• BELKE, Rolf: “Die Schadenspauschalierung in Allgemeinen Geschäftsbedingungen”, DB 1969, s. 559-565.
• BERGER, Peter: “Vertragsstrafen und Schadenspauschalierungen im Internationalen Wirtschaftsvertragsrecht”, RIW 1999, s. 401-411.
• BEUTHIEN, Volker: “Pauschalierter Schadensersatz und Vertragsstrafe”, FS für Karl Larenz zum 70. Geburtstag, München 1973, s. 495 – 516.
• BISHOFF, Jacques: Vertragsrisiko und clausula rebus sic stantibus, Zürich 1983.
• BİLGE, Necip: “Cezai Şart,” Ahmet Esat Arsebük’ün Aziz Hatırasına Armağan, Ankara 1958, s. 37-128.
• BİRİNCİ-UZUN, Tuba: Götürü Tazminat, Ankara, Yetkin Yayınları, 2015.
• BIRKENFELD-PFEİFFER, Daniela: Schadensersatzpauschalen zwischen legitimer Rationalisierung des Geschäftsverkehrs und einseitiger Selbstbevorzugung des Verwenders, Peter Lang, 1991.
• BÖTTICHER, Eduard: “Wesen und Arten der Vertragsstrafe sowie deren Kontrolle”, ZfA 1970, s. 3-61.
• BUCHER, Eugen: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil Ohne Deliktsrecht, 2. Neubearbeitete Auflage, Zürich 1988.
• BURCUOĞLU, Haluk: “Hukukta Uyarlama – Özellikle Taşınmaz Kiralarında ve (Dövize Endeksli) Kredi Sözleşmelerinde Uyarlama”, MHAD 1996, Sayı 20, s. 59-91.
• CANSEL, Erol/ÖZEL Çağlar: “Türk Borçlar Hukukunda Ceza Koşulu”, Journal of Yaşar University, Cilt 8 Özel Sayı, 2013, s. 713-734.
• CHAPPUIS, Benoît: Le moment du dommage, Schulthess Verlag, Zürich 2017.
• COUCHEPIN, Gaspard: “La forfaitisation du dommage”, Semaine Judiciare, 2009 II, s. 1-30. COUCHEPIN, Gaspard: La clause pénale étude générale de l’institution et de quelques applications pratiques en droit de la construction, Schulthess, 2008 [Clause pénale].
• DERLIN, Thomas: “Vertragsstrafe und AGB-rechtliche Inhaltskontrolle”, MDR 2009, s. 597-602.
• EHRAT, Felix R./WIDMER, Markus: Basler Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, OR I, Art. 1-529, Hrgs: Heinrich HONSELL/ Nedim Peter VOGT/ Wolfgang WIEGANG, 6. Auflage, Helbing&Lichtenhahn, Basel-Genf-München 2015.
• ENGEL, Pierre: Traité des obligations en droit suisse, Berne, Stämpfli, 1997.
• ERDEM, Mehmet: La clause pénale, Etude comparative de droit suisse et de droit turc, Thése, Ankara 2006 [Clause pénale].
• ERDEM, Mehmet: “Tazminatın Götürü Olarak Belirlenmesi”, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu, Mayıs 2009, s. 97-124 (http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/sorumluluk/s_5.pdf, Erişim tarihi: 13.11.2018).
• EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara, Yetkin Yayınları, 2018.
• ERGÜNE, Serkan: Olumsuz Zarar, İstanbul 2008.
• ERMAN, Hasan: İstisna Sözleşmesinde Beklenmeyen Haller, (BK. 365/2) İstanbul 1979.
• ERZURUMLUOĞLU, Erzan: Türk İsviçre Borçlar Hukuku Sistemine Göre Borçluya Yüklenilmeyen nedenlerden Dolayı Edimin Yerine Getirilmemesi, Ankara 1970.
• FISCHER, Detlev: Vertragsstrafe und vertragliche Schadensersatzpauschalierung. Eine rechtsvergleichende Darstellung der neueren deutschen und französischen Rechtsentwicklung, Frankfurt a. M. 1981.[FISCHER D, s.]
• FISCHER, Thomas: Vertragliche Pauschalierung von Schadensersatz, Zürich 1997.
• FRITZEMEYER, Wolfgang/KRIECHBAUMER, Eva: ”Vertragsstrafen und pauschalierter Schadensersatz im angelsächsischen Rechtkreis”, RIW 2017, s. 777-786.
• GAUCH, Peter,:Der Werkvertrag, 4.A, Zürich 1996.
• GAUCH, Peter/SCHLUEP, Walter R: Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil, 2 Bände , 6 Auflage, Zürich 1995.
• GOTTWALD, Peter: Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, (Hrsg: Franz Jürgen SÄCKER/ Roland RIXECKER/Hartmut OETKER/Bettina LIMPERG) Verlag C.H. Beck, München 2018.
• GÜL, İbrahim: Medeni Ceza, ABD ve Türk Hukukunda Medenî Ceza, Ankara 2015.
• GÜLEKLİ, Yeşim: “İfa Güçlüğü ve Alacaklının Tasavvurunun Boşa Çıkması Hâlinde İşlem Temelinin Çökmesi Öğretisi”, MHAD 1990, s. 43-69.
• GÜRSOY, Kemal Tahir: Hususi Hukukta Clausula Rebus Sic Stantibus (Emprevizyon Nazariyesi), Ankara 1950.
• HATEMİ, Hüseyin/GÖKYAYLA, Emre: Borçlar Hukuku Genel Bölüm, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2017.
• HAVUTÇU, Ayşe: Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmelerde Temerrüt ve Müspet Zararın Tazmini, İzmir 1995.
• HESS, Claus: Die Vertragsstrafe. Ein unerkanntes Mittel privater Genugtuung, Duncker § Humblot Verlag, Berlin, 1993.
• HONSELL, Henrich/ISENRING, Bernhard/KESSLER, Martin A.: Schweizerisches Haftpflichtrecht, Schulthess Verlag, Zürich 2013.
• HONSELL, Henrich: Der Strafgedanke im Zivilrecht-ein juristischer Atavismus, www.honsell.at/pdf/ FSWestermann.pdf (Erişim tarihi: 10.11.2018).
• İMRE, Zahit: “Türk Medeni Hukukuna Göre Hâkimin İktisadi Meseleler Karşısında Durumu”, Kemal Fikret Arık’a Armağan, Ankara 1973, s. 153-194.
• İNCE, Nurten: “Alman Hukukunda İfa İmkânsızlığı İle İşlem Temelinin Bozulması Arasındaki İlişki” LHD C.14 Sa. 165, 2016, s. 4845-4906.[İfa İmkânsızlığı].
• İNCE, Nurten: “Yeniden Müzakere Etme Borcu Mu Külfeti Mi” Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, C. XXXIII, Sa. 1, s. 179-208.
• İNCE, Nurten: Der Wegfall der Geschäftsgrundlage nach deutschem und türkischem Recht, Duncker § Humblot, Berlin 2015.
• JANOSCHEK, Christian: BeckOK BGB (Hrgs Heiny Georg BAMBERGER/ Herbert ROTH/Wolfgang HAU/Roman POSECK) 49. Edition, Verlag C.H. Beck, München 2019.
• KAHRAMAN, Zafer: Saf Garanti Taahhütleri, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2017.
• KAPANCI, Berk: “Götürü Tazminat Anlaşması ve Bunun Ceza Koşulundan Ayırt Edilmesi”, Prof. Dr. Mustafa Dural’a Armağan, İstanbul 2013, s. 655-683.
• KAPLAN, İbrahim: Hâkimin Sözleşmeye Müdahalesi, Ankara 2007.
• KILIÇOĞLU, Ahmet: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Ankara 2018.
• KOCAAĞA, Köksal: Ceza Koşulu (Sözleşme Cezası), Ankara, Yetkin Yayınları, 2018.
• KOCAAĞA, Köksal: “İnşaat Sözleşmesinde İşi Zamanında Teslim Etmeyen Yüklenicinin Ödemesi Kararlaştırılan Meblağ Cezai Şart mı Yoksa Götürü Tazminat mıdır?”, TBB Dergisi, Sa. 74, 2008 [İnşaat Sözleşmesi].
• KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip: “İşlem Temelinin Çökmüş Sayılabilmesi için Sosyal Felaket Olarak Nitelenebilecek Olağanüstü Bir Olayın Gerçekleşmesi Şart mıdır?” Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan, İstanbul 2000, s. 503-514.
• LARENZ, Karl: Lehrbuch des Schuldrechts Bd. I, 14. Auflage, München 1987.
• LINDACHER, Walter F.: “Schadensersatzpauschalen: Kontrolle und Korrektur”, Festschrift für Rolf Birk zum siebzigsten Geburtstag (Hrsg. v. Horst Konzen, Sebastian Krebber, Thomas Raab, Barbara Veit u. Bernd Waas) Mohr Siebeck Tubingen 2018, s. 515 – 520.[LINDACHER, FS Rolf Birk, s.]. LINDACHER, Walter F.: Phänomenologie der Vertragsstrafe: Vertragsstrafe, Schadensersatzpauschalierung und schlichter Schadensbeweisvertrag, Athenäum 1972.
• MEDICUS, Dieter: ““Geld muss man haben” Unvermögen und Schuldnerverzug bei Geldmangel” AcP 188 (1988), s. 489-510.
• MOOSER, Michel: Commentaire Romand, Code des Obligations, vol. I, édité par THEVENOZ, Luc/WERRO, Franz, Art. 1-529 CO, Loi sur le crédit à la consommation, Loi sur les voyages à forfait, 2e édition, Intro. Art. 158-163 CO, Bâle, Helbing & Lichtenhahn Verlag, 2012 [CO-CR].
• MÜLLER GRAFF, Peter-Christian/KAINER, Friedemann: “Die Pauschalierung von Schadensersatzansprüchen bei Kartellabsprachen in Vergabeverträgen”, WM 2013, s. 2149-2155.
• NODOUSHANI, Manuel: Vertragsstrafe und vereinbarter Schadensersatz. Eine vergleichende Untersuchung des amerikanischen und deutschen Rechts, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 2003.
• NOMER, Halûk: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, Beta Yayıncılık, 2017.
• OĞUZMAN, M. Kemal/ÖZ, M. Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. I, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2015.
• OĞUZMAN, M. Kemal/ÖZ, M. Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. II, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2016.
• OSTENDORF, Patrick: “Vertragsstrafe und pauschalierter Schadensersatz als Instrumente der Vertragsgestaltung”, JuS 2015, s. 977-981.
• OERTLI, Theres: Der vertraglich pauschalierte Schadenersatz: unter Berücksichtigung der Abgrenzung zur Konventionalstrafe, Luzern 2004.
• OZANOĞLU, Hasan Seçkin: “İstisna ve Özellikle İnşaat Sözleşmelerinde Müteahhidin (Yüklenicinin) Eseri Teslim Zamanında Gecikmesine Bağlanan İfaya Eklenen Cezai Şart (Gecikme Cezası) Kayıtları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 3, Sa: 1-2, 1999, s.65-118.
• ÖKTEM ÇEVİK, Seda: “Ceza Koşulu-Bağlanma Parası-Cayma Parası”, Prof. Dr. İsmet Sungurbey’e Armağan, Borçlar Kanunu Genel Hükümler Konferansları III, 26-27 Mayıs 2012, Kadir Has Üniversitesi Cibali Kampüsü, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2014, s. 97-112.
• ÖZDEN-MERHACI, Selin: Karşılaştırmalı Hukukta Cezalandırıcı Tazminat (Punitive Damages), Ankara 2013.
• PARLAK-BÖRÜ, Şafak: “Götürü Tazminat Kavramına Bir Bakış”, TBB Dergisi 2017 (129), s. 195-228.
• SANLI, Kerem Cem: Hukuk ve Ekonomi Perspektifinden Sözleşme Hukuku ve Sözleşme Yaptırımlarının Ekonomik Analizi, İstanbul 2015.
• SARI, Suat: “Götürü Tazminat Kavramı Üzerine”, Medeni Hukuk Hocalarına Saygı Günleri, Medeni Hukukta Güncel Sorunlar ve Önemli Gelişmeler Sempozyumu, 26-27 Haziran 2008, İstanbul, XII Levha, 2011, s. 299-304.
• SCHMEEL, Günster: “Die individuell vereinbarte kaufmännische Vertragsstrafe, Möglichkeiten der Herabsetzung oder Payment unlimited?”, MDR 2017, s. 1033-1035.
• TANDOĞAN, Halûk: Türk Mesuliyet Hukuku Akit Dışı ve Akdi Mesuliyet, Ankara, Ajans-Türk Matbaası, 1961.
• TEKİNAY, Selahattin Sulhi/AKMAN, Sermet/BURCUOĞLU, Halûk/ALTOP, Atilla, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, Filiz Kitapevi, 1993.
• TERCIER, Pierre/PICHONNAZ, Pascal/DEVELİOĞLU, H. Murat: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, XII Levha, İstanbul 2016.
• THÉVENOZ, Luc: Commentaire Romand, Code des Obligations, vol. I, édité par THEVENOZ, Luc/ WERRO, Franz, Art. 1-529 CO, Loi sur le crédit à la consommation, Loi sur les voyages à forfait, 2e édition, Art.97-109 CO, Bâle, Helbing & Lichtenhahn Verlag, 2012 [CR-CO].
• THEVENOZ, Luc: Commentaire Romand, Code des Obligations, vol. I, édité par THEVENOZ, Luc/ WERRO, Franz, Art. 1-529 CO, Loi sur le crédit à la consommation, Loi sur les voyages à forfait, 2e édition, Intro Art. 184-529, CO, Bâle, Helbing & Lichtenhahn Verlag, 2012 [CR-CO].
• TOLOU, Alborz: La forfaitisation du dommage, Zurich, Schulthess, 2017.
• TOPUZ, Seçkin: Türk-İsviçre ve Alman Borçlar Hukukunda Denge Bozulması ve İfa Güçlüğü Durumlarında Sözleşmeye Müdahale, Ankara 2009.
• TUNÇOMAĞ, Kenan: Türk Hukukunda Cezai Şart, İstanbul 1963.
• VOGT, Hans Ueli: Schweizer Obligationenrecht 2020 Entwurf für einen neuen allgemeinen Teil, Herausgeber: Huguenin, Claire / Hilty, Reto M., Schulthess Juristische Medien AG 2013.
• WEBER, Roger: Basler Kommentar zum Schweizerischen Privatrecht, OR I, Art. 1-529, Herausgeber Heinrich HONSELL/ Nedim Peter VOGT/ Wolfgang WIEGANG, 6. Auflage, Helbing&Lichtenhahn, Basel-Genf-München 2015 [BSK-OR].
• WEILER, Frank: Beck Online Grosskommrntar (Hrgs: Beate GSELL/Wolfgang KRÜGER/ Stephan LORENZ/ Christoph REYMANN), Verlag C.H. Beck, München, 2018.
• WERRO, Franz: Commentaire Romand, Code des Obligations, vol. I, édité par THEVENOZ, Luc/ WERRO, Franz, Art. 1-529 CO, Loi sur le crédit à la consommation, Loi sur les voyages à forfait, 2e édition, Art. 41-61 CO, Bâle, Helbing & Lichtenhahn Verlag, 2012 [CO-CR].
• WERRO, Franz: La responsabilité civil, Stämpfli Verlag AG, 2017.
• WINIGER, Bénédict/FLEURY, Patrick/AVRAMOV, Philippe: Digest of European Tort Law. Vol. 2: Essential Cases on Damage, Editors: Winiger, Bénédict/Koziol, Helmut/Koch, Bernhard A./Zimmermann, Reinhard, Berlin, De Gruyter, 2011.
• YILDIRIM, Fadıl: “Doğalgaz Tedarik Sözleşmelerinde Asgari Alım Yükümlülüğü ve “Al ya da Öde” Kaydının Hukuki Niteliği”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 2, Sa. 2 Yıl 2011, s. 29-43.
• YILMAZ, Süleyman: “Dövize Endeksli Tüketici Kredilerinde Uyarlama Sorunu ve Yargıtay‘ın Bakışı”, AÜHFD 59 (1) 2010, s. 131-172.
• www.kazancı.com.tr
• www.lexpera.com.tr
• https://beckonline.beck.de
• https://www.swisslex.ch/de
• https://www.swisslex.ch/fr