EDİRNE ATATÜRK ANITI

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 5, 46 - 79, 28.12.2018

Ercan Yılmaz

Öz

Edirne’ye bir
Atatürk anıtının yaptırılması kararı 1929 yılında Edirne’deki resmi makamlarca
alınmış ve bunun için 1930 yılı bütçesinde ödenek ayrılmıştır. 1930 yılının
başlarında anıtın gerçekleştirilmesi için bir yarışma düzenlenmiş ve yarışmaya
proje sunan Cumhuriyet döneminin ilk Türk heykeltraşlarından Ratip Aşir
Acudoğu, Sabiha Bengütaş ve Kenan Yontunç’un projeleri arasından Yontunç’unki
seçilmiştir.

Kenan Yontunç
heykelini, amaçlanandan farklı bir malzemeyle ve gecikmeli olarak
tamamlayabilmiş ve heykel 23 Nisan 1931 tarihinde törenle açılmıştır.

Edirne Atatürk
Anıtı, Cumhuriyet tarihinde gerçekleştirilen ilk on Atatürk anıtından biri
olması nedeniyle tarihsel bir öneme ve değere sahiptir. Anıtı sanat tarihsel
açıdan değerli kılan ise; sırasıyla önce Atatürk’ün büstünü yapan ilk Türk
heykeltıraşı, sonra Atatürk’ün modelliğinden yararlanarak onun maskını
yapabilen ilk ve son Türk heykeltıraşı ve son olarak da Atatürk anıtı yapan ilk
Türk heykeltıraşı ünvanlarına sahip Kenan Yontunç tarafından yapılmış
olmasıdır.

Yukarıda anılan
bu iki temel özelliğinden dolayı Edirne Atatürk Anıtı, Osmanlı döneminden kalma
olağanüstü nitelikteki anıtsal mimari yapıların ardından, Cumhuriyet döneminin
Edirne’ye kazandırdığı belki de ilk ve en önemli anıt eserdir.

Tüm bu
niteliklerine rağmen anıtın 1986 yılında gerçekleştirilen sıra dışı ve kuralsız
yer değiştirme işlemi, Cumhuriyet’in ve onun erken dönemine ait Türk Sanat
Tarihi’nin ortak değeri ve mirası olan heykel eserlerinin gerektiği gibi
önemsenerek korunup korunmadıklarının, Edirne özelinden hareketle tüm
Türkiye’de sorgulanması ve araştırılması gerekliliğini ortaya koymaktadır.    

Anahtar Kelimeler

Anıt, Heykel, Edirne, Türk Heykel Tarihi, Türk Heykeltıraşları

Kaynakça

• KAYNAKÇA Arşiv Belgesi
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Reisicümhur Hazretlerinin Edirnede rekzolunan heykellerinin merasimle açıldığınn D., Tarih: 25.04.1931, Sayı: 1502/319.
• Gazeteler Anonim, (1929, 3 Ekim). Bir Türk san’atkarının muvaffakiyeti Heykeltraş Kenan B. Gazimizin mükemmel bir heykelini yaptı. Cumhuriyet Gazetesi, s.1,2. Anonim, (1930, 14 Şubat). Gazi Heykeli. Edirne Postası, s.1,2. Anonim, (1930, 23 Şubat). Gazi Heykeli. Edirne Milligazete, s.1. Anonim, (1930, 11 Mart). Gazi Heykeli Kenan Ali beyin projesi kabul edildi. Edirne Postası, s.1. Anonim, (1930, 31 Mart). Heykel Kaidesi. Edirne Milligazete, s.1. Anonim, (1930, 19 Kasım). Gazi Heykeli. Edirne Milligazete, s.1. Anonim, (1930, 21 Aralık). Gazi heykeli K. Ali B. Yapmayacak mı? Edirne Postası, s.2. Anonim, (1931, 15 Ocak). Gazi heykeli KenanAliB tarafından Peşteye ısmarlanmış. Edirne Postası, s.1. Anonim, (1931, 31 Şubat). Gazi Heykeli. Edirne Milligazete, s.1. Anonim, (1931, 19 Mart). Gazi Heykeli. Edirne Milligazete, s.1. Anonim, (1931, 20 Nisan). Gazi Heykeli Peşteden Getirildi. Edirne Postası, s.1. Anonim, (1931, 23 Nisan). Heykel Meselesi. Edirne Postası, s.1,2. Anonim, (1931, 27 Nisan). 23 Nisan Nasıl Geçti. Edirne Postası, s.1,2. Kitap ve Dergiler Bağman L. ve Onur O. (1982). Atatürk’ün yaşamında Edirne. İstanbul: Günlük Ticaret Gazetesi Tesisleri. Berk, N. (1937). Türk heykeltraşları. İstanbul: Güzel Sanatlar Akademisi Neşriyatı. Elibal, G. (1973). Atatürk ve resim-heykel. (2). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Gezer, H. (1984). Cumhuriyet dönemi türk heykeli (3). Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları. Osma, K. (2003). Cumhuriyet dönemi anıt heykelleri (1923-1946). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi. Özsezgin, K. (1999). Türk plastik sanatçıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınlar Sırrı, Nahid. (1940). Bir Edirne Seyahatnamesi. Ülkü. (85), 27. Tarihin tanığı fotoğraflarla; Edirne. Edirne Belediyesi kültür yayını. (Yazar ve tarih bilgisi yok) Resmi Yazılar ve Eklerindeki Belgeler Edirne Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü’nün 8.4.1986 tarih ve 233 (86)-959 no’lu yazısı. Yazının fotokopisi Edirne Valiliği’nin 3.5.1994 tarih ve B160PER4220000/716 sayılı yazısı ekinde Kıvanç OSMA’ya gönderilmiştir. Edirne Belediyesi Encümeni’nin 15.4.1986 tarih ve 86/782 no’lu kararı. Kararın fotokopisi Edirne Valiliği’nin 3.5.1994 tarih ve B160PER4220000/716 sayılı yazısı ekinde Kıvanç OSMA’ya gönderilmiştir. Edirne Belediyesi Encümeni’nin 17.4.1986 tarih ve 86/785 no’lu kararı. Kararın fotokopisi Edirne Valiliği’nin 3.5.1994 tarih ve B160PER4220000/716 sayılı yazısı ekinde Kıvanç OSMA’ya gönderilmiştir. Edirne Belediyesi Encümeni’nin 31.12.1987 tarih ve 87/3724 no’lu kararı. Kararın fotokopisi Edirne Valiliği’nin 3.5.1994 tarih ve B160PER4220000/716 sayılı yazısı ekinde Osma’ya gönderilmiştir. Edirne Belediyesi’nce 5.1.1988 tarihinde düzenlenmiş kesin kabul tutanağı. Tutanağın fotokopisi Edirne Valiliği’nin 3.5.1994 tarih ve B160PER4220000/716 sayılı yazısı ekinde Kıvanç OSMA’ya gönderilmiştir. Ilıcak J. ve Yolcagider N. (2011). Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü için Edirne Atatürk Anıtı hakkında hazırlanmış 06.04.2011 tarihli teknik Rapor. Kayıt No: 853, Dosya No: 22.00.1965. Kültür Bakanlığı’nın, 17.1.1975 tarih ve 152 no’lu genelgesi. Kültür Bakanlığı, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Başkanlığı’nın, 13.11.1976 tarih ve 9514 no’lu kararı. Kültür Bakanlığı, Edirne Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nca 04.03.2003 tarihinde düzenlenmiş, Edirne Atatürk Anıtı envanter fişi. Yıldırım, I. (2011). Edirne Belediyesi için Edirne Atatürk Anıtı ve Heykeltıraş Kenan Ali Yontunç hakkında yazılmış rapor. Edirne Belediyesi’nin, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’ne yazdığı 25.03.2011 tarih ve M.22.0.EDİ.310.02.02.01 (203)/881 nolu yazısının ekindedir. Yontunç, K. (1986). Edirne Belediye Başkanı’na yazılmış mektup. Mektubun fotokopisi Edirne Valiliği’nce 3.5.1994 tarih ve B160PER4220000/716 sayılı yazısı ekinde Kıvanç OSMA’ya gönderilmiştir.