İslam Düşüncesinde Muhalefet

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 2 - Din ve Muhalefet, 60 - 83, 28.12.2018

Abdulnasır Süt

https://doi.org/10.17131/milel.505023

Öz

İslam’ın temel kaynakları olan Kur’an ve Sünnet esas alındığında
muhalefetin hak ve adalet için yapılması gerekli veya zorunlu; haksızlık,
zulüm, fitne ve fesat için yapılması yanlış olmaktadır. Müslümanların tarihsel
pratikleri dikkate alındığında ise fikri ve siyasi muhalefet merkezinde bir
değerlendirme yapmak mümkündür. Ancak siyasal muhalefet, kurumsal ve toplumsal
düzeyde yaşanmamış ve hep bir meşruiyet sorunu yaşamıştır. İslam siyasi
tarihinde muhalefetin her türlüsünün egemen siyasi güç tarafından “öteki”
olarak kabul edildiği ve meşru olmadığını gösterme cihetine gidilerek mahkûm
edilmeye çalışıldığı görülmektedir. İmamet, saltanat ve hilafet ekseninde
şekillenen bir siyasal örgütlenme biçimi, demokratik yönetimlerdeki örgütlenme
biçimlerinden çok farklı pratikler ortaya koyacaktır. Hakkın ve adaletin
ikamesinin en büyük aracı da şüphesiz devlet mekanizmasıdır. Bu mekanizmanın
doğru bir şekilde belirlenip yapılandırılması, yapılan uygulamaların
denetlenmesi adına yasal çerçevesi belirlenmiş bir muhalefet gereklidir.

Anahtar Kelimeler

İslam’da muhalefet, Müslümanların muhalefet pratiği, fikri muhalefet, si-yasi muhalefet

The Opposition in the Islamic Thought

Öz

If the opposition is made for human rights and justice
it is essential or indispensable and if it is made for injustice, cruelty,
corruption and mischief it is wrong according to the Qur’an and Sunnah which
are the main sources of Islam. Considering the practices of Muslims, it is
possible to make an assessment in context of the intellectual and political
opposition. However, political opposition has not been seen on the
institutional and social level and has always faced a crisis of legitimacy. In
the political history of Islam, it was seen that all kinds of opposition was
supposed to be “other” by the sovereign political power and it was sought to be
condemned by defaming it as illegitimate. A form of political organization,
which is shaped on the axis of imamate, sultanate and caliphate, will disclose
very different practices than the forms of organization in democratic
administrations. Undoubtedly, the principal means of the establishment of human
rights and justice is the state mechanism. This mechanism is required to be
properly designed and structured, and a powerful opposition whose legislative
framework has been identified is required to monitor the practices of the
government.

Anahtar Kelimeler

opposition in Islam, the opposition practice of Muslims, intellectual opposi-tion, political opposition

Kaynakça

• Alevâni, Cabir. İslâm’da İhtilâf Usûlü. Terc.: Abdulhalim Ural, İstanbul: Risale, 1991.
• Ardoğan, Recep. “Teorik Temeller ve Tarihsel Gerilimler Arasında İslam Kültüründe Siyasal Muhalefet”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi, C. VIII/2, 2004, s. 171-189.
• Başoğlu, Tuncay. “Tefrika”, DİA., XL, İstanbul 2011.
• Cabiri, Muhammed Âbid. İslam’da Siyasal Akıl. Çev. Vecdi Akyüz. İstan-bul: Kitabevi Yayınları, 1997.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta‘rifat. thk. Nasruddin Tunusi. Kahire: 2007.
• Eş’arî, Ebu’l- Hasan. Makalâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilafu’l-musallîn. Nşr. Helmut Ritter. Wıesbaden: 1980.
• Hodgson, Marshall G. S. The Venture of Islam I. Chicago: The University of Chicago Press, 1974.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzeddîn. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk.: M. Yusuf ed-Dekâke. Beyrut: Dârü’l-Kütübil-İlmiyye, 2003.
• İbn Manzur. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Daru’l-İhya Turasi’l-Arab, 3. Baskı, trs.
• İbn Seyyid el-Batlayusi. el-İnsaf. thk.: Muhammed Rıdvan Daye. Suriye: Daru’l-Fikr, 2003.
• İsfahânî, Râgıp. el-Müfredatu elfazi’l-Kur’an. thk. Safvan Adnan Davudi. Dımeşk: Daru’l-Kalem, 2009.
• İzmirli İsmail Hakkı. İlm-i Hilaf. İstanbul: Dar Saadet, 1330.
• Kardavî, Yusuf. İhtilâflar Karşısında İslamî Tavır. Çev.: Osman Arpaçukuru. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2. Baskı, 1996.
• Koçyiğit, Talat. Hadisçiler ile Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar. Ankara: AÜİF. Yayınları, 1969.
• Malâti, Ebü’l-Hüseyin. et-Tenbih ve’r-Reddi Âla Ehvaî Bid’â. Mektebet’i-Maârif, Beyrut 1968.
• Mustafa, Nevin Abdulhâlık. İslam Düşüncesinde Muhalefet. Çev.: Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayınları, 2001.
• Nevbahti, Hasan b. Musa. Fıraku’ş-Şiâ. thk.: Helmut Ritter. İstanbul: 1931.
• Öge, Sinan. “Usûlu’d-Dinde İhtilafın Hükmü ve Eleştirisi”. Ekev Dergisi. 11/33, Güz 2007, ss.107-120.
• Özen, Şükrü. “İhtilaf” md., DİA. XXI, İstanbul 2000.
• Süt, Abdulnasır. Basra ve Mutezile. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2016.
• Şafak, Ali. “Bağy”, DİA, IV, İstanbul: 1991.
• Şehristani, Ebi Feth M.b. Abdulkerim b. Ebi Bekr Ahmed. el-Milel ve’n-Nihal. I-II, thk.: Emir Ali Mehna, Ali Hasan Faur. Beyrut: Daru’l-Marife, 2001.
• Wellhausen, Julius. İslamiyet’in İlk Devrinde Dini-Siyasi Muhalefet. Çev.: Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Sait. İslam Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.